چرخ‌های توزیع بازار کتاب را روان‌تر کنیم

علی‌الله  سلیمی
نویسنده و منتقد

​​​​​​​صنعت نشر کتاب در ایران که عمر بیش از یکصد سال دارد، دستاوردهای زیادی در این مدت داشته و دارد، اما واقعیت امر آن است که اجزای مختلف این صنعت در ایران همپای هم رشد نکرده و در برخی قسمت‌ها هنوز ناهماهنگی‌های زیادی به چشم می‌خورد که برطرف کردن همه این نواقص به زمان نسبتاً طولانی نیاز دارد. از جمله در بخش توزیع کتاب که هنوز با موانع جدی زیادی مواجه است و در شرایط خاص، مانند تمرکز این بازار بر فروش آنلاین، مسأله توزیع کتاب برای خریداران غیرحضوری را با چالش‌های جدی مواجه می‌کند. واقعیت‌های موجود نشان می‌دهد بازار کتاب ایران خود را برای شرایط متفاوت آماده نکرده و در مواقع خاص، مانند همین فروش غیرحضوری کتاب با مشکلات عدیده‌ای مواجه می‌شود. در این خصوص، یکی از مشکلات مطرح در روزهای اخیر، آشکار شدن برخی محدودیت‌ها در چرخه توزیع کتاب در وضعیت‌های تازه است. 
به عنوان مثال، با راه‌اندازی «سامانه فروش کتاب» که از چندی پیش فعالیت خود را شروع کرده و قرار است پل ارتباطی بین کتابفروشان و خریداران کتاب در سراسر کشور باشد، به دلیل فراهم نبودن برخی زیرساخت‌ها و حتی نبود فرهنگسازی لازم برای حضور مؤثر تقریباً همه کتابفروشان و خریداران کتاب در این نوع سامانه‌های غیرحضوری، هنوز آن طور که باید و شاید، فعالیت این سامانه فراگیر و همگانی نشده و تنها گروهی از کتابفروشان و همچنین تعدادی از خریداران کتاب از آن استقبال کرده‌اند. 
این در حالی است که تاثیرگذاری نهایی این اقدام  به حضور حداکثری کتابفروشان و خریداران کتاب بستگی دارد که این سامانه را فعال‌تر و پررونق کنند. با اطلاع‌رسانی نسبتاً گسترده درباره این سامانه، گروهی از خریداران غیرحضوری کتاب به سمت سامانه رفته و با چند برابر شدن تقاضاها، مسأله ارسال کتاب برای خریداران غیرحضوری به یک مسأله تبدیل شده و برخی از ناشران به تأخیر و  بدقولی در ارسال به‌موقع کتاب‌های خریداری شده متهم شدند. در چنین شرایط متفاوت و نامتعارفی نمی‌توان کسی را مقصر دانست، چرا که سلسله عواملی دست به دست هم داده‌اند تا مشکلی به نام «تأخیر در ارسال کتاب‌های خریداری شده توسط مشتریان غیرحضوری» خودی نشان دهد و بسیاری از ناشران را با مسأله و مشکل تازه‌ای که پیش از این چندان موضوعیت نداشت و مطرح نبود در صدر توجهات قرار دهد. نزدیک‌ترین گزینه برای حل این مسأله، تقویت ناوگان ویژه ارسال کتاب در اداره پست است که گویا با توجه به شرایط تورمی که بر اقتصاد و جامعه حاکم است، با قراردادهای قبلی امکان خدمات‌رسانی گسترده در این زمینه را با محدودیت مواجه می‌کند. 
صنف ناشران هم از قبل ناوگان ویژه‌ای برای این منظور تدارک ندیده و عملاً برای چنین روزهایی آمادگی لازم را ندارد. بنابراین، راه میانبر همان تعامل کوتاه مدت بین نهادها و سازمان‌های مربوطه است تا فعلاً به اصطلاح باری بر زمین نماند و کتاب‌های خریداری شده توسط مشتریان غیرحضوری به دست‌شان برسد و در ادامه برای تداوم چنین وضعیتی فکر اساسی بشود؛ از جمله، زیرساخت‌های لازم برای فعالیت گسترده ناشران در زمینه فروش آنلاین محصولات‌شان در اولین فرصت فراهم شود و با تقویت این زیرساخت‌ها در بلندمدت، بشود پاسخگوی خریداران غیرحضوری کتاب شد که روز به روز بر تعدادشان افزوده می شود. وضعیت ایده‌آل در این زمینه در شرایطی به وجود می‌آید که تقریباً همه فعالان صنعت نشر و همچنین شرکت‌های خدماتی از جمله اداره پست و حتی شرکت‌های فعال در زمینه توزیع و ارسال کالا در سطح شهر و کشور با همدیگر تعامل و همکاری لازم را داشته باشند و با همکاری و مشارکت بالا، در گام اول رونقی به بازار کتاب در شرایط جدید بدهند و در گام‌های بعدی به رونق کسب و کار در حوزه حمل و نقل بویژه ارسال کتاب به اقصی نقاط کشور کمک کنند. 
بی‌گمان تحقق چنین اهدافی به توسعه کتاب و کتابخوانی و افزایش سرانه مطالعه در جامعه کمک شایانی می‌کند و می‌توان به نتایج فرهنگی مثبت آن در کل جامعه بیش از پیش امیدوار بود.