رشد اجتماعی کودکان، قربانی تعطیلات

سمیه افشین‌فر
خبرنگار

با فروکش کردن کرونا بازگشایی مدارس و مهد کودک ها رنگ و بویی به فضای آموزشی کشور داده بود که آلودگی هوا از راه رسید و برای چندمین بار در سال جاری مدارس و مهد کودک های شهرهای بزرگ را تعطیل و کودکان را خانه‌نشین کرد. این در حالی است که به اذعان کارشناسان تعطیلات ناگهانی و طولانی آسیب زیادی به کودکان می‌زند. کودکستان و مدرسه امن‌ترین و مفرح‌ترین بخش زندگی کودکان کم سن و سال است و در سلامت روان و زندگی کودکان تأثیر بسیار زیادی دارد، هرچند بدون تردید آلودگی هوا آسیب‌های زیانباری برای سلامتی کودکان دارد اما باید یکی از مهم‌ترین عواقب حل نکردن وضعیت آلودگی هوا را آسیب‌های حوزه کودکان دید و از سوی دیگر بررسی کرد که آیا در این ایام واقعاً کودکان از آلودگی به دور هستند؟ حالا البته از اول هفته کوه های تهران پیداست و با کاهش آلودگی به کمک وزش باد، تهران کمی جای نفس کشیدن پیدا کرده است با اینهمه از نظر کارشناسان، بازگشت آلودگی هوا به تهران دور از انتظار نیست. در اینجا می خواهیم از عواقب این تعطیلات بگوییم، شاید در روزهای آتی به کار مسئولان برای تصمیم گیری بیاید.
​​​​​​​دکتر حمیلا بخشی روانشناس کودک در گفت‌وگو با «ایران» با انتقاد از تعطیلی مدارس و مهد کودک ها می‌گوید:  بسیاری از روانشناسان و فعالان حوزه کودک معتقدند  آسیب‌های جسمی در مواقع اضطرار آلودگی هوا یا شیوع بیماری‌ها، سهم خودش را دارد ولی آسیب‌های روحی و روانی که کودکان در تعطیلات تجربه می‌کنند بسیار مهم و حائز اهمیت است و باید حتماً به آن توجه جدی داشته باشیم. این روانشناس  با بیان اینکه وقتی مهدها و مدارس تعطیل می‌شوند فقط به نظر می‌رسد که کودکان تعطیل هستند و در خانه به دور از آلودگی به تحصیل می‌پردازند، می‌گوید: اما واقعیت این است که وقتی مدارس یا مهد کودک ها تعطیل می‌شوند چند مسأله  اتفاق می‌افتد؛ اول اینکه والدینی که شاغل هستند و فرزندشان در سنی است که احساس کنند می‌توانند او را تنهایی در منزل بگذارند، شاید پیامد  تنهایی و فقدان نظارت بر اوقات بیکاری را در نظر نمی‌گیرند که گاهی برای‌ بچه‌ها سم است،چرا که تنهایی می‌تواند افکار و رفتار کودکان و نوجوانان را حتی به سمت رفتارهای خطرزا سوق دهد. کارهایی که می‌تواند هم خطرات جسمی و هم خطرات روحی  برای آنها به ارمغان بیاورد. کودکان اغلب در زمانی که تنها هستند و کاری برای انجام دادن ندارند و نظارت کسی بالای سرشان نیست افکار و هیجانات منفی سراغ‌شان می‌آید. شکل دوم که این روزها در جامعه زیاد دیده می‌شود این است که والدین ناچار هستند فرزند را به محل کار ببرند و بچه‌ها در کنار میزشان می‌نشینند و اگر در دوره ابتدایی باشند تکالیفشان را انجام می‌دهند یا با یک کاغذ و قلم یا موبایل و تبلت سرگرمشان می‌کنند. نگاه‌های سنگین همکاران، مدیران و مسئولان در محیط کار که در واقع با حضور کودکان به هم می‌ریزد همه آسیب‌هایی است که کودکان تحمل می‌کنند و متأسفانه اصلاً هیچ کجا مد نظر قرار نمی‌گیرد و کسی اصلاً متوجه نیست که این بچه از نظر شخصیتی در درون خود چقدر آسیب می‌بیند، چقدر مورد توهین و تحقیر قرار می‌گیرد، حتی اگر کلامی و مکالمه‌ای هم نباشد نگاه‌ها به حدی سنگین است که کودک حس می‌کند.
این فعال حوزه کودک، حضور کودک در منزل پدربزرگ و مادربزرگ را سومین مشکل خانواده‌ها در روزهای تعطیل عنوان می‌کند و می‌گوید: شکل سوم این است که به ناچار کودک در منزل پدربزرگ و مادربزرگ که سالمند هستند بماند. سالمندان روحیات خاص خود را دارند و گاه کودک باید بابت هر رفتار و حرکتی که انجام می‌دهد جوابگو باشد یا ممکن است با جمله‌هایی روبه‌رو شود که او را ناراحت کند و برایش آزاردهنده باشد. از طرف دیگر ممکن است گاهی کودک حمایت‌های بی‌جا و  بی‌موقعی دریافت کند که او را دچار آسیب می‌کند. پدران و مادران سالمند خسته هستند و قادر به محافظت از فرزندان نیستند، حتی گاهی می‌بینیم که کودک نزد افراد درجه دوم خانواده مثل خاله و عمو و دایی و ...می‌ماند که هیچ مسئولیتی در قبال فرزند ما ندارند و از روی ناچاری کودکمان را پذیرفته‌اند در این حوزه هم مسائل زیادی پیش می‌آید. گاهی کودک وقتی بزرگتر می‌شود به آن اقرار می‌کند که برخورد خوبی با او نداشته‌اند. توجه داشته باشید برخورد در لحظه اتفاق می‌افتد اما اثر بلندمدتش را بر روح و روان کودکانمان باقی می‌گذارد. آخرین موردی که باید حتماً به آن توجه ویژه‌ای داشته باشیم این است که کودک را از سر ناچاری نزد همسایه دوست و آشنا بسپاریم متأسفانه بیشتر آسیب‌هایی که به بچه‌ها می‌رسد از قبیل لمس کودک، نگاه های سنگین و... از  این ناحیه است.
بخشی در پایان با بیان این که مسئولان برای اعلام تعطیلات باید تمامی این موارد را در نظر داشته باشند می‌گوید: متأسفانه مسئولان این موارد را در نظر نمی‌گیرند و متوجه آسیب‌های روانی بچه‌ها نیستند. بحث آموزش و عقب‌افتادگی درسی  را اگر کنار بگذاریم بحث تعاملات کودکان بسیار مهم است. باید بپذیریم بعد از همه‌گیری کرونا بچه‌ها از نظر تعاملات اجتماعی ضعیف شده‌اند و حتی قادر به یک ارتباط معمولی و دوستیابی نیستند. این کودکان همیشه مضطرب  و در مهدکودک یا در مدرسه نگران هستند، حتی در مهد کودک ما عقب‌افتادگی تکلم را در کودکان بالای چهار سال شاهد هستیم که هنوز نمی توانند به درستی حرف بزنند. بچه‌های ما از نظر مهارت‌های اجتماعی بسیار ضعیف هستند و قابل مقایسه با بچه های 5 سال قبل نیستند چرا که آنها کمترین مهارت را آموخته اند، چون بیشتر اوقات در خانه بوده‌اند و در محیط همسالان‌شان قرار نگرفته اند. در نظر داشته باشید جمع همسالان بزرگترین، والاترین و ارزشمندترین جمع برای کودکان است، چون در این جمع خودشان را محک می‌زنند، آزمون و خطا می‌کنند و شکست و پیروزی را لمس می‌کنند. تمام این موارد راه‌هایی برای بلوغ روانی و شخصیتی کودکان است. در صورت فقدان گروه همسالان کودکان ما دوری‌گزین می‌شوند و شخصیت اجتنابی پیدا خواهند کرد،  برای همین است که می‌گوییم تک فرزندی هم معضل است، چون تک فرزندان ما هم در منزل تنها هستند. با این همه به نظر می‌رسد تعطیلی مدارس و مهدکودک‌ها نه تنها مشکلی را حل نکرده است بلکه مشکلات زیادی را به رشد اجتماعی بچه‌های ما وارد کرده است.