فانتزی ایرانی، آری یا نه؟

محمدعلی یزدانیار
دبیرگروه کتاب 
mohammadaliyazdanyar@gmail.com

​​​​​​​همین ابتدای امر بگویم این‌طور هم نیست که واقعاً هیچ فانتزی ایرانی خوبی نداشته باشیم و هیچ فانتزی ایرانی خوانده نشده باشد. در واقع درستش این است که بنویسم «چرا فانتزی‌های ایرانی به اندازه رقبای خارجی موفق نیستند» و همین را هم نوشتم و شما با اصل ماجرا مواجه شدید. نوشتن از چنین مقوله‌ای در 400 کلمه بسیار سخت است، بنابراین سعی می‌کنم چهار مورد از مسائلی را که در این زمینه مؤثر می‌دانم ذکر و در مورد هر کدام چند کلمه‌ای برایتان بنویسم.
الف) سابقه: بله، سابقه. ادبیات فانتزی- مانند بیشتر قالب‌های داستانی- یک فُرم غربی است، بنابراین آنها تجربیات زیادی در این ژانر ادبی دارند در حالی که فانتزی در ایران قدمت زیادی ندارد. البته بگذارید خیلی روشن و صریح بنویسم که ادبیات فانتزی با قصه‌های جن و پری و داستان‌های سینه به سینه نقل شده ملل مختلف متفاوت است. بنابراین نمی‎‌‌‌‌توان گفت ما سه هزار سال سابقه قصه جن و پری داریم، این یکی را هر ملت دیگری هم دارد. آنجا که از ادبیات فانتزی صحبت می‌کنیم، از غربی‌ها سه هیچ عقبیم.
ب) تقلید: فانتزی یک سبک غربی است، اما فانتزی‌نویسی ارتباط مستقیم دارد با قصه‌ها، افسانه‌ها، موجودات خیالی و اساطیر یک کشور و منطقه. فانتزی‌های ایرانی بیش از آنکه ایرانی باشند غربی هستند. غربی بودن وقتی خود غربی‌ها با آثاری در سطح جهانی و به زبان فارسی در همین بازار ایران قابل تهیه هستند نقطه ضعف بزرگی خواهد بود. تلاش‌هایی برای خلق فانتزی اصالتاً ایرانی انجام گرفته که کمابیش تجربیات خوبی هم بوده است اما راه تا رسیدن به فانتزی ایرانی، راهی است طولانی.
پ) نهضت ترجمه: خدا رحمت کند نجف دریابندری را، معتقد بود عصر ما برای خودش یک پا «نهضت ترجمه» است و تا بساط همین است کارهای ترجمه بیش از کارهای تألیفی مدنظر و مورد اقبال قرار می‌گیرند. این ماجرا البته محدود به ادبیات فانتزی نیست و در تمام موضوعات ادبی و غیرادبی چنین تضادی دیده می‌شود.
ت) عدم استقبال کافی: این موضوع البته خودش معلول موارد بالاست اما به‌عنوان عاملی مهم در عدم استقبال ایفای نقش می‌کند. تجربیات ناموفق و کمتر موفق در بازار نشر، ناشر را به ترجمه اثری که بازگشت سرمایه بهتری را تضمین کند سوق می‌دهد. این تألیف کمتر، استقبال کمتری را به همراه دارد و این دور باطل همین‌طور ادامه خواهد داشت. دلایل بیشتر و حتی بهتری را می‌توان نام برد، اینها چیزی است که من حس می‌کنم در این زمینه مهم باشد. به امید روزی که همینجا از دلایل موفقیت جهانی فانتزی ایرانی برایتان بنویسیم.