عطیه لباف
 خبرنگار
با افزایش شکاف میان قیمت سوخت از جمله بنزین و گازوئیل در ایران و کشورهای دیگر جهان، میزان کشفیات قاچاق سوخت نیز بیشتر از گذشته شده است. کارشناسان بر این باورند که این روند صعودی کشفیات همسو با افزایش حجم قاچاق سوخت است.
در این خصوص سرپرست دفتر پیشگیری از قاچاق سوخت ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز به «ایران» می‌گوید: «کشفیات سوخت در سال 1400 نسبت به سال 1399 حدود 118 درصد افزایش داشت. در این خصوص، در داخل کشور تخلف از ضوابط تبصره 4 ماده 18 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز را داریم و در مرزها نیز تحت عنوان قاچاق، خروج غیرقانونی سوخت از مرزها را ملاحظه می‌کنیم.»
امیرمحمد پرهام فر ادامه می‌دهد: «تخلف از ضوابط تبصره 4 ماده 18 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز منشأ شکل‌گیری قاچاق محسوب می‌شود، یعنی درست است که در لب مرز یا در نقطه نزدیک مرز نیست اما وقتی کالا از شبکه توزیع داخل کشور رسوخ می‌کند، ممکن است که در نهایت از کشور نیز خارج شود، لذا کشفیات این بخش نیز مهم است.» این تبصره عنوان می‌کند که کالای موضوع قاچاق، کالای تولید داخل یا وارداتی است که به‌صورت تجاری برخلاف ضوابط تعیینی دولت خرید، فروش، حمل یا نگهداری شود.
حجم کشفیات در سال 1400
سرپرست دفتر پیشگیری از قاچاق سوخت ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز کشور با بیان اینکه از تمام مرزهای ایران این قاچاق سوخت انجام می‌شود، اظهار می‌کند: «اما از مرزهای سیستان و بلوچستان، هرمزگان و سواحل دریای خلیج فارس و عمان بیشترین حجم قاچاق رقم می‌خورد، بویژه به مقصد پاکستان حجم زیادی از سوخت تولیدی کشور به‌صورت غیرقانونی خارج می‌شود.»
او رشد آمار کشفیات را همراستا با افزایش حجم قاچاق عنوان می‌کند و می‌گوید: «در سال 1400 حدود 48 میلیون و 642 هزار لیتر نفت گاز (گازوئیل)، 5 میلیون و 455 هزار لیتر بنزین، 205 میلیون و 736 هزار لیتر نفت کوره و 5 میلیون و 672 هزار لیتر نفت سفید کشف شد.»
پرهام فر، ارزش کشفیات در سال 1400 را 12 هزار و 358 میلیارد ریال عنوان می‌کند.
خروج سوخت از شبکه
اما امروزه قاچاق سوخت ایران فقط مخفیانه و به دور از چشم نهادهای نظارتی نیست. مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران منشأ بخش قابل توجهی از این قاچاق را از بورس انرژی می‌داند.
جلیل سالاری در گفت‌و‌گو با «ایران» عنوان می‌کند: «دو موضوع در خصوص قاچاق سوخت باید به لحاظ کارشناسی بررسی شود. یکی بحث اختلاف قیمت است و بحث دوم مصوبه‌ای است که در آن بعضی از فرآورده‌های ویژه را تحت عنوان خام تعریف کرده‌ایم و این مشمول مالیات است؛ اما از طرف دیگر مشتقات نفتی را معاف از مالیات در نظر گرفته‌ایم.»
او با اشاره به این تعارض توضیح می‌دهد: «شخص فرآورده ویژه‌ای را که در بورس عرضه می‌شود و کاربرد ویژه‌ای نیز در صنعت دارد و باید خوراک یک صنعت مانند رنگ و لاستیک باشد، خریداری می‌کند. در یک فرایند امتزاج تبدیل به مشتقات می‌کند و به بازار صادراتی می‌فرستند. اینها مسائلی است که می‌تواند برای بحث قاچاق زمینه‌سازی کند.»
سالاری راهکار مقابله با این شرایط را که از سال‌ها قبل شکل گرفته، چنین توصیف می‌کند: «راهکار کاهش قاچاق سوخت، بخشی به اصلاح قوانین و بخشی هم به نظارت برمی گردد که باید انجام شود. در این زمینه اقداماتی را در دستور کار داریم.»
او با بیان اینکه میزان قاچاق سوخت را نمی‌توان دقیق برآورد کرد، ادامه می‌دهد: «قاچاق سوخت به شکل جابه جایی مستقیم، مشتقات و مواردی از این دست انجام می‌شود. برای کاهش خروج غیرقانونی سوخت در حد امکانات و توان سیاست‌هایی را دنبال می‌کنیم. اما لازم است که در این راستا دستگاه‌های متولی دیگر نیز همکاری کنند. برای مثال باید بتوانیم پایش را با همکاری دستگاه متولی بدرستی انجام دهیم. در این زمینه، سامانه‌ای پیش‌بینی شده که حواله دستی نداشته باشیم و سازوکار الکترونیکی باشد که این قضیه به طور کامل محقق نشده است و نیاز به همکاری نهاد متولی است اما پیگیر این ماجرا در جلسات هستیم.»
مافیای قاچاق سوخت
سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی می‌گوید که «مافیای سوخت، فرآورده‌های نفتی عرضه شده به شکل یارانه‌ای را جمع‌آوری و به اشکال مختلف از کشور خارج می‌کند.»
مصطفی نخعی در گفت‌و‌گو با «ایران» ادامه می‌دهد: «البته باور ندارم که این مافیا به شکل نظام مند و با حضور افراد دولتی فعالیت می‌کند، اما گرو‌ه‌هایی دارای قدرت هستند که خارج از چهارچوب‌های اداری سال‌هاست که فعالیت می‌کنند.»
این نماینده مجلس شورای اسلامی با اشاره به فاصله معنادار میان قیمت فرآورده‌های نفتی ایران با خارج از مرزها می‌گوید: «این فاصله قیمتی بزرگترین انگیزه برای قاچاق فرآورده‌های نفتی است و با بزرگ‌تر شدن این فاصله قیمتی، افزایش قاچاق سوخت نیز انکار‌ناپذیر است اما تنها راه حلی که برای مقابله با قاچاق می‌توان ارائه داد، اصلاح قیمت نیست، چراکه شرایط به گونه‌ای است که نمی‌توان برای کاهش حجم قاچاق به عموم مردم جامعه فشار اقتصادی وارد کرد.»
قیمت بنزین امسال تغییر نمی‌کند
نخعی در ادامه می‌گوید: «امسال هیچ برنامه‌ای برای افزایش قیمت فرآورده‌های نفتی از جمله بنزین وجود ندارد؛ زیرا به لحاظ اقتصادی اکنون وضعیت مناسبی برای اصلاح قیمت‌ها و کاهش فاصله قیمت داخلی و خارجی سوخت وجود ندارد.»
او اذعان می‌کند: «موضوع قاچاق سوخت از ایران بسیار پیچیده شده است. قوانین و سیستم توزیع فرآورده‌های نفتی کشور زمینه‌ای را فراهم کرده که مافیای قدرتمندی در این زمینه فعال شده‌اند و دیگر مقابله با این بخش نیز کار ساده‌ای نیست. اگر بحث قیمت را کنار بگذاریم، راهکار مقابله با وضع موجود، پیشگیری و کنترل قاچاق است. اقداماتی در این زمینه انجام شده اما کافی نیست.»
سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس ادامه می‌دهد: «نمی توان تمام تمرکز را روی مقابله فیزیکی و کنترل مرزها گذاشت، این بخشی از راه حل است. در این زمینه باید تبعات قاچاق و هزینه قاچاقچی را افزایش داد. البته نه برای کوله برها و آن بخش از مرزنشینانی که برای امرار‌معاش چاره‌ای جز این نداشته‌اند؛ بلکه برای شبکه مافیای شکل گرفته در زمینه قاچاق سوخت.»
او توضیح می‌دهد: «برخورد قانونی با قاچاقچیان و کنترل مرزها مسأله بسیار مهمی است اما مسأله مهم تر از کنترل و کشف محموله‌ها، موضوع پیشگیری است. تصمیم سازان و دستگاه‌های متولی باید تمرکز خود را روی اصلاح قوانین و انسداد مسیرهای قاچاق بگذارند تا امکان بروز تخلف وجود نداشته باشد. اقداماتی مانند الکترونیکی کردن فرایند عرضه فرآورده‌های نفتی و کاهش نقش انسان در زنجیره تأمین و توزیع فرآورده‌های نفتی باید مورد توجه قرار گیرد، لذا باید سامانه‌ای برای این منظور راه‌اندازی شود. در سایر بخش‌ها از تولید، ذخیره‌سازی در انبارها، انتقال و توزیع در پمپ بنزین‌ها و بخش‌های مختلف مصرف نظیر واحدهای تولیدی نیز باید به طور جد نظارت و کنترل انجام شود، چراکه در هر کدام از این مراحل امکان بروز تخلف وجود دارد.»
مسأله قاچاق سوخت ارزان از ایران به کشورهای همسایه و حتی کشورهای دورتر نظیر چین درحالی عنوان می‌شود که نگرانی از بابت رسیدن مصرف فرآورده‌های نفتی از جمله بنزین و نفت گاز به نقطه سر به سری با تولید مدتی است که قوت گرفته است. در حال حاضر تولید بنزین ایران حدود 110 میلیون لیتر در روز و نفت گاز نیز تقریباً 107 میلیون لیتر در روز است. افزایش مصرف داخلی و همین‌طور جریان قاچاق سوخت به خارج از کشور، نه تنها از صادرات قانونی سوخت جلوگیری می‌کند، بلکه ممکن است ایران را بار دیگر واردکننده سوخت کند.

گروه اقتصادی / ارتباط با کشورهای امریکای لاتین و گسترش همکاری با آنها از سیاست‌های دولت سیزدهم است و اقدام‌های رو به جلویی تاکنون برای فعال کردن دیپلماسی انرژی انجام شده است. در این راستا، وزیر نفت در سفر اخیر خود به امریکای لاتین 8 تفاهمنامه و قرارداد را امضا کرد که علاوه بر ونزوئلا کشورهایی مانند کوبا و نیکاراگوئه را نیز در‌بر می‌گرفت. در این رابطه، جواد اوجی علاوه بر دیدار با نیکولاس مادورو، رئیس جمهور ونزوئلا با میگل دیاز کانل، رئیس‌جمهور کوبا نیز نشست داشت. در این نشست تفاهمنامه‌هایی برای گسترش همکاری دو کشور در بخش‌های مختلف اقتصادی نیز به امضا رسید. به گزارش وزارت نفت، این تفاهمنامه‌ها شامل بخش انرژی و کشاورزی بود؛ دو تفاهمنامه‌ای که بر گسترش همکاری دو کشور در بخش‌های مختلف اقتصادی تأکید دارد. وزیر نفت همچنین در سفر به این کشور امریکای لاتین با ریکاردو کابریساس روس، معاون اقتصادی رئیس‌جمهور کوبا، وزیران نفت و انرژی این کشور گفت‌وگو و راه‌های همکاری دو کشور در بخش انرژی را بررسی کردند. جمهوری کوبا کشوری تشکیل شده از مجمع الجزایر در دریای کارائیب و پایتخت آن هاوانا است. جمعیت این کشور ۱۱ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر و زبان رسمی آن اسپانیایی است. این درحالی است که آلبرتو گونزالس کاسالس، سفیر کوبا نیز فروردین‌ماه امسال در دیداری با رئیس اتاق بازرگانی ایران اعلام کرده بود: روابط اقتصادی کوبا و ایران به‌ خوبی روابط سیاسی دو کشور پیش نرفته است و این روند باید اصلاح شود. کوبا آماده همکاری با ایران است و به بخش انرژی ایران نیاز دارد. همکاری دو کشور به دور زدن بیشتر تحریم‌ها منجر خواهد شد.
همکاری بدون مانع با نیکاراگوئه
در ادامه این سفر، وزیر نفت با دانیل اورتگا، رئیس‌جمهور نیکاراگوئه نیز دیدار داشت و با بیان اینکه رویکرد دولت سیزدهم گسترش روابط اقتصادی و سیاسی با کشورهای امریکای لاتین بویژه نیکاراگوئه است، تأکید کرد: هیچ‌گونه محدودیتی برای ایران و نیکاراگوئه در زمینه توسعه روابط اقتصادی وجود ندارد. اوجی گفت: بیش از ۹ ماه از استقرار دولت سیزدهم در ایران می‌گذرد و در این مدت تاکنون دو هیأت بلندپایه اقتصادی و سیاسی به کشور دوست و برادر نیکاراگوئه سفر کرده است که از اهمیت و علاقه ما برای ارتباط بیشتر با این کشور حکایت دارد. اوجی در این دیدار به تأمین سوخت و فرآورده‌های نفتی ونزوئلا در سال‌های گذشته نیز اشاره کرد و گفت: ایران یاور کشورهای امریکای لاتین بویژه نیکاراگوئه در روزهای سخت تحریم امریکا بوده و است. سیاست جمهوری اسلامی ایران حمایت از حفظ استقلال، آزادی و حق تعیین سرنوشت ملت‌ها و مداخله نکردن در دیگر کشورهاست، از این رو مداخله بعضی از کشورها در امور داخلی نیکاراگوئه را بشدت محکوم می‌کنیم. وزیر نفت، تهاتر را راهی مناسب برای دور زدن تحریم‌های امریکا توسط ایران و نیکاراگوئه دانست و گفت: ظرفیت خوبی در زمینه کشاورزی و دامپروری در این کشور وجود دارد که ما می‌توانیم از آن بهره‌مند شویم.