نگاه  اول:

نقش زنان در فرایند تمدن نوین اسلامی
عاصمه قاسمی
مشاور رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در امور زنان و خانواده  
و استاد دانشگاه


در میان همهمه فریادهایی که به نام دفاع از آزادی زنان در ماه‌های اخیر فضای جامعه را غبارآلود کرده بود، بیانات صادقانه و همراه با تکریم رهبر معظم انقلاب در دیدار با جمعی از بانوان، باران رحمتی بود برای زدودن نارواها و تهمت‌ها به زنان ایران و قدر و جایگاهشان در جامعه. رهبری با تبیین جهان‌بینی متعالی قرآنی در مورد زن، رویکرد نظام سرمایه‌داری به موضوع زن و ظلم به او را مورد نقد جدی قرار دادند و بر نقش زنان عالم و فرزانه در تبیین نظری این مهم تأکید کردند. در این دیدار، رهبری مقتدرانه و مفتخرانه رشد و پیشرفت زنان را در چهار دهه انقلاب اسلامی ترسیم کردند و منصفانه بر حل کاستی‌ها و نقص‌های موجود در ساختارها و روندها تأکید کردند. مقایسه و تبیین رهبر معظم انقلاب از نقش و جایگاه زن در تمدن سرمایه‌داری غرب و در نگاه متعالی قرآن، بیان‌کننده رویارویی تمدنی غرب و اسلام در موضوع زن و جنسیت است. همچنین بیانات ایشان تأکیدی بر نقش زنان در فرایند تمدن‌سازی اسلامی است؛ آن جا که زنان فرهیخته را به تبیین و روشنگری در مورد ظلم به زن در دنیای غرب فرامی‌خوانند و بر جایگاه انسانی و متعالی زن در نگاه قرآنی صحه می‌گذارند. همچنین ایشان به نکاتی اشاره کردند که هدایت‌کننده مباحث جنسیت است؛ تأکید رویکرد «زوجیت» دینی مبتنی بر فطرت طبیعت، برای زنان ارزش و جایگاه مهمی در نظام خلقت و بالطبع در نظام اجتماعی به همراه دارد. حضرت آقا مبتنی بر الگوی سوم زنان از تمرکز بر یک جنبه خاص از زندگی آنان پرهیز کردند؛ از یک سو در کنار جایگاه برابر زنان و مردان در مسئولیت‌های اجتماعی، بر نقش همسری و مادری تأکید کردند و از سوی دیگر جمله «خانه‌داری، خانه‌نشینی نیست» خط بطلان بر نظریه‌ها و رویکردهایی شد که در این سال‌های اخیر به بهانه‌های مختلف تلاش می‌کردند نقش زنان را فقط در خانه و در شغل فرزندآوری ببینند.
اکنون وظیفه زنان دانشمند و فرهیخته آن است که با مجهز کردن خود به اندیشه‌های ناب قرآنی در سطوح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی با گزاره‌های متقن به تنویر افکار عمومی در مورد رویکرد فعلی نسبت به زن بپردازند و زن واقعی را در چشم‌انداز تمدن نوین اسلامی به دنیا بازنمایانند. همچنین علاوه بر تمرکز بر حوزه‌های نظری با رصد شرایط موجود در عرصه‌های مختلف بر ایجاد و اصلاح ساختارهای ناقص و مشکل‌ساز کشور کوشش نماید.


نگاه  دوم:
نقش مؤثر زن در خانواده در صدر دغدغه‌های رهبری

ناهید نقوی
کارشناسی ارشد فقه و حقوق دانشگاه آزاد تهران شمال

مباحث رهبری در دیدار بانوان بیشتر حول موضوع زن و خانواده بود. صحبت‌ها نیز حاکی از همین این امر بود؛ آنجایی که از زن به هوای تنفس تعبیر کردند، آن جایی که ترجیح تربیت فرزند را بر نقش اجتماعی البته در جایی که زن مجبور به یکی از دو نقش است گفتند و حتی در بحث قوانین حمایتی از زن هم به حمایت از زن در فضای خانواده اشاره کردند.
البته ایشان حضور اجتماعی را جزو لاینفک زندگی زنان می‌دانند اما همان گونه که در صحبت‌های ایشان مشخص بود حضور اجتماعی را صرفاً در اشتغال رسمی نمی‌بینند و حتی یک بار هم در این جلسه به اشتغال اشاره نکردند بلکه حضور اجتماعی زنان را آزادانه‌تر و در قالب‌های متنوع می‌بینند، مثال آن نیز خدمت‌رسانی زنان در زمان جنگ بود که زنان در کنار خانواده و بدون لطمه خوردن به آن، از هیچ کمکی برای اجتماع دریغ نمی‌کردند.


نگاه  سوم:
تحقیر زن در نگاه
سنتی و فمینیستی

سیده راضیه حسینی
خبرنگار حوزه زنان و خانواده 
و دبیر سرویس علم و پیشرفت خبرگزاری فارس

​​​​​​​نوع نگاه به زنان و نقش‌ها و مسئولیت‌های آنان نه فقط در جامعه ما بلکه در جهان بین دو تفکر گرفتار شده است؛ نگاه اول او را منفعل و غیرمؤثر می‌بیند و دیدگاه متحجرانه و بسته‌ای به هر نوع توانمندی و نقش‌آفرینی اجتماعی زن دارد و فقط او را در چهارچوب خانه تعریف می‌کند. نگاه دوم هم فمینیستی، افراطی و جنسیت زده است که اصلی‌ترین مبنایش این است که زن برای داشتن نقش مؤثر در جامعه، باید شبیه مردان شود.
در کشور ما و توسط رهبر عالی ایران رویکرد جدیدی برای ما زنان انقلابی تحت عنوان الگوی سوم تعریف شده که نه در دامن افراط می‌افتد که نقش‌های زنانه و خانوادگی را نفی کند و نه به خاطر اهمیت این نقش‌ها زنان را به سمت دوری از اثرگذاری اجتماعی سوق می‌دهد. این دیدگاه پیشرو مانند یک بنیان قدرتمند است که با توجه به شرایط روز باید مدام بازتعریف بشود.
در همین راستا دو نکته خوشایند و جذاب از صحبت‌های رهبری در دیدار با بانوان وجود داشت؛ اول آنکه نشانه‌های این بازتعریف متناسب با مسائل روز و  طبق همان بنیان فکری در این جلسه وجود داشت. رهبری آن نقش‌های خانوادگی و اجتماعی را به‌گونه‌ای تعریف کردند  که هم نقش‌های خانوادگی زن اهمیت دارد و هم نقش‌های اجتماعی او به حدی مؤثر است که در سطح شوراها و نهادهای عالی تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز کشور مطرح است.
دوم آنکه ایشان در یک فضای کرامت محور با کلماتی سرشار از غرور و افتخار نسبت به دختران و زنان ایرانی همه موضوعات را بر مدار الگوی سوم تبیین کردند. در دو نگاه اول، زن تحقیر می‌شود؛ چه در دیدگاه متحجرانه که زن را ضعیف‌تر از مرد و فاقد قابلیت‌های اثرگذاری اجتماعی می‌بیند و چه در دیدگاه فمینیستی که به زن می‌گوید که اگر تو می‌خواهی مؤثر باشی باید شبیه مرد بشوی. این دیدگاه سوم کرامت محور است و به زن عزت می‌دهد و می‌گوید تو در عین زن بودن می‌توانی حتی مؤثرتر از مرد باشی. ایشان حتی در خصوص کم‌حجابی که صحبت کردند این احساس ارزشمندی و اثرگذاری را به آن دختر کم حجاب هم دادند. این نگاه کرامت‌محور پر از احساس ارزشمندی برای ما بود.

سحر دانشور
پژوهشگر و مشاور مدیر شبکه دو سیما در امور زنان

دیدار اخیر رهبری با جمعی از بانوان منتخب امتداد فضایی است که در سال‌های اخیر ذیل مفهوم کلی «تحولات حوزه زنان» مورد بحث و بررسی است. هرچند نگاه پیشرو رهبری، امام و انقلاب اسلامی به زنان و جایگاه ایشان در جامعه و خانواده خود عنصری بنیادین در زمینه‌سازی تحولات زنان بوده است اما نفس این دیدار در پی به گوش رسیدن صداهایی مبتنی بر لزوم دیدار مستقل با زنان، نشانی است از تلاش زنان برای «نمادین کردن» تحولاتی که از سر گذرانده‌اند و استفاده از این «فضای نمادین» برای جهت‌ دادن و عمق بخشیدن به مسیر جدیدی است که تجربه می‌کنند. فارغ از فرصت‌هایی که این دیدار با خود به همراه دارد (که در حال حاضر موضوع این سطور نیست)، بافت صحبت‌ها و سخنرانان دیدار به‌عنوان پیشانی نشست حامل نشانگانی است که نمی‌توان از آنها چشم‎پوشی کرد.
پیوند جدی بافت سخنرانان و موضوع‌های مطرح شده با بافت حضار نسبت آنها با «نمادین‌سازی تحولات» را بیشتر و بهتر روشن می‌کند. اگر حوزه زن و خانواده در سال‌های اخیر را جهانی با ابعاد، زوایا و شاخص‌های خاص خودش ببینیم با نظمی مواجه خواهیم شد که بیشتر حول «مفاهیم گفتمانی» (مشخصاً می‌توان گفتمان فمینیستی و گفتمانی که خود را متعلق به انقلاب اسلامی می‌داند و مهم‌ترین غیریت‌سازی‌اش با گفتمان فمینیستی شکل گرفته است را نام برد) و «موضوع‌هایی» که قشرها و طیف‌های مرتبط با این گفتمان‌ها با آن دست‌به‌گریبان‌اند، شکل گرفته است. از کدام اقشار و طیف‌ها حرف می‌زنم؟ از زنان تحصیلکرده‌ای که در کلانشهرها زندگی می‌کنند و موضوع‌ها و مسائل‌شان مخصوص به خودشان است و نظام حوزه زن و خانواده نیز مبتنی بر نگاه‌ها، ایده‌ها و تجربه‌های ایشان در حال شکل‌گیری است.
نظم مفهومی موجود باعث می‌شود خبرسازترین موضوعات و اشخاص در حوزه زنان در این دوگانه تعریف شوند و افراد حاضر در این نظم مفهومی نیز مبتنی بر این رفت و برگشت‌ها و البته مبتنی بر تجربیات زیسته، اولویت‌های ذهنی و دغدغه‌های شخصی و کاری خود را شکل دهند. درست در این نقطه است که جو غالب زنان در دیدار رهبری زنان تحصیلکرده طبقه متوسط شهری بوده و تریبون نیز به این طیف تعلق می‌گیرد، چه اینکه در این نقطه «نمادین‌سازی» ممکن می‌شود. مطالبه‌هایی چون نسبت خانه‌داری و آپارتمان‌نشینی، تمرکز بر ایده مادریاری، ضرورت رشد حلقه‌های میانی (بگذریم از این موضوع که کسی که به‌عنوان سخنران حاضر شده و این موضوع را مطرح می‌کند، باید در مقام پاسخگو باشد و نه در مقام سخنگوی زنان کشور)، طرح تجربه‌های زنی وکیل در کشورهای اروپایی، بحث کلی و شاعرانه از دختران نوجوان بدون ورود به موضوع‌های جدی ایشان، همگی موضوع‌هایی هستند که امکان نمادین شدن دارند و البته در اتمسفر زیستی سخنرانان قابل فهم و تفسیرند!
اما نه در اتمسفر زیستی و فکری ایشان و نه در نظم مفهومی حاکم بر حوزه زنان ردی از زنان کارگر، زنان ایلات و عشایر، زنان کارتن‌خواب، زنان دارای آسیب‌های اجتماعی خاص، زنان دارای معلولیت، مسائل مربوط به خشونت و کرامت زنان در خانواده، وضعیت زنان در محکمه‌های حقوقی، ازدواج و طلاق زنان و چندین و چند موضوع جدی دیگر که بر زندگی زنان تأثیر می‌گذارد وجود ندارد؛ چرا که سخنگویان جلسه نشان دادند حتی نوع بررسی و فهم مسأله و انتقادهای خود را نیز مبتنی بر نظام مفهومی جهان فعلی حوزه زنان ساماندهی می‌کنند. آش آنجایی شور می‌شود که حتی زنان شهرهای دیگر غیر از تهران نیز سهمی از تریبون نداشتند تا مسائل خود را مطرح کنند.
ضرورت غیرتشریفاتی شدن معاونت زنان و مشاوران زن و ضرورت استفاده از زنان توانمند در تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری و مسئولیت‌ها دو نکته مهم و تأثیرگذار از نکات مطرح شده هستند که بیم آن می‌رود در نظم مفهومی موجود حوزه زنان به نوعی مصادره شوند که زمینه حضور عموم زنان توانمند کشور در نقاط و مسئولیت‌های مختلف را فراهم نکنند و در نتیجه عام شدن درک از مسائل زنان نیز کم‌رنگ‌تر از گذشته شود. در حقیقت تا وقتی نظم موجود در حوزه زن و خانواده در کشور به چالش کشیده نشود، عملیاتی‌شدن مناسب پیشنهادهای اینچنینی در سایه‌ای از بیم قرار خواهد گرفت.