رضا آشفته
منتقد
محمد چرمشیر یکی از پرکارترین  نمایشنامه نویسان ایرانی است که در چهار دهه اخیر بسیاری از آثارش هم در جشنواره تئاتر فجر اجرا شده و هم در اجرای همگانی به چشم آمده‌اند. او امسال نیز با نمایش «سگدو» کار عباس غفاری در سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر حضور دارد.
با آنکه او از سال 58 شروع به نوشتن نمایشنامه کرده اما «خداحافظ» نخستین نمایشنامه چرم‌شیر بود که او را به جامعه تئاتر معرفی کرد، این نمایش در سال 1364 در دانشگاه اجرا شد و سپس آذر 66 توسط حسین جعفری در تالار قشقایی به صحنه رفت و در همان سال خاص‌ترین نمایشنامه او«مسیح هرگز نخواهد گریست» کار شادروان جمشید اسماعیل‌خانی در تالار چهار‌سو به صحنه رفت و‌ نمایشنامه چرمشیر برای اولین بار به‌صورت جدی‌تر مطرح شد.
 همچنین تا سال 1370 کارگردانان مختلفی آثار این نمایشنامه‌نویس را به صحنه بردند. کارگردانانی مانند ‌حسین عاطفی، قاسم زارع، علی امیدوار و... در همین سال بود که این نمایشنامه‌نویس برای نخستین بار با عضویت در گروه تئاتر بازی آتیلا پسیانی تجربه کار کردن گروهی را نیز تجربه کرد.
محمد چرمشیر علاوه بر کمیت، در زمینه تنوع نگاه و ژانر نیز یکی از منحصرترین نمایشنامه نویسان کشورمان است که اصطلاحا به‌عنوان یک تکنیسین توانسته متن‌های متعددی را برای اجرای در صحنه آماده و تنظیم کند. به‌همین دلیل، او در زمینه اقتباس نیز یکی از کارآمدترین نویسندگان است که شاید برخی از مهم‌ترین متون اقتباسی را برای کارگردانان نامی ایران آماده و تنظیم کرده است. نمایشنامه‌هایی همچون «قهوه قجری» بر اساس هملت و «بحرالغرایب» بر اساس طوفان ویلیام شکسپیر برای آتیلا پسیانی، نمایشنامه‌های «مکبت» بر اساس مکبث شکسپیر، «دیر راهبان» اثری اقتباس شده از رمان «دیر راهبان» نوشته دوکاسترو بود که در سال 1380 آن را نوشت و فرهاد مهندس‌پور در همان سال اجرایش کرد. نمایش «روز رستاخیز» نوشته کونویسکی و بازخوانی محمد چرمشیر و فرهاد مهندس‌پور و کارگردانی فرهاد مهندس‌پور که در سال 80 در تئاتر فجر اجرا شد. «در مصرف برف نمی‌بارد» بر اساس داستان یوسف و زلیخا برای دکتر علی رفیعی که این متن سال 81 در جشنواره تئاتر فجر و سال 82 در تئاتر شهر اجرای همگانی شد.
این هم سویی با کارگردانان نامی باعث شده که اقتباس‌های او با چارچوب دقیق و قابل اعتنا نوشته شده باشند و احتمالاً نقدها و تحلیل‌های دو جانبه زمینه این رشد و پویایی را فراهم کرده است. سپس همین نمایشنامه نویس مراوداتش را با کارگردان‌های جوانتر همچون محمد عاقبتی، آروند دشت آرای و عباس غفاری ادامه داده است. او برای عاقبتی متن‌های «می‌بوسمت و اشک» بر اساس نامه‌های واتسلاو هاول به همسرش، «آسمان روزهای برفی» با بازخوانی فیلمنامه «بانی و کلاید»، «تنها خدا حق دارد بیدارم کند» براساس‌ «اسکار و خانم صورتی» اثر«اریک امانوئل اشمیت» و شاهزاده اندوه را بر اساس هملت اثر ویلیام شکسپیر نوشت. همچنین برای آروند دشت آرای متون «اسبی که از پای نمی‌افتد» را ‌بر اساس «یادداشت‌های روزانه کریستف کلمب»، «قدم زدن روی ابر با چشمان بسته» را بر اساس بازخوانی «یادداشت‌های روزانه ویرجینیا وولف» و «باغبان مرگ» را بر اساس زندگی آن مرد قاتل انگلیسی - آرنولد کرامبرگ – و دیدارش با خبرنگار امریکایی- تریسی کندی، تن‌تن و راز قصر مونداس را بر اساس ماجراهای تن تن نوشت و همچنین برای عباس غفاری رومئو و ژولیت را بر اساس اثر شکسپیر اقتباس کرد.
او در زمینه تألیف هم گاهی متون در خور تأملی برای کارگردانان کشورمان نوشته و بسیاری از آنها بارها کار شده است. مانند «باغ آرزوها» که سال1364 نوشته شد و در همان سال به کارگردانی قاسم زارع» به صحنه رفت و سال 1366 منتشر شد. «ناگهان کبوتر» و «نجواهای شبانه» که عباس غفاری آن را در جشنواره تئاتر فجر اجرا کرد، «شبی از شبهای طهران» کار گلاب آدینه، «کسی نیست همه داستان‌ها را به یاد بیاورد» و «آمدیم، نبودید، رفتیم» کار رضا حداد و «شیش و بش» کار جواد روشن، از دیگر متون اجرا شده اوست.
همچنین بسیاری از متون چرمشیر به زبان‌های بیگانه ترجمه شده که به‌گونه‌ای معرف ادبیات نمایشی ما در سطح بین‌المللی است؛ این متون به زبان‌های ایتالیایی، انگلیسی، فرانسوی، ترکی و ژاپنی ترجمه‌ و چاپ شده‌‌ و در کشورهای آلمان، انگلیس، فرانسه، بنگلادش، هند، چین تایپه ‌به صحنه رفته‌اند. هرچند که هنوز تئاتر ما جهانی نشده و در واقع هنوز راه به جایی نبرده و برای جهانیان کاملاً ناشناخته است. یعنی هنوز متون نمایشی ما به قدر و اندازه چارچوب‌های جهانی نیست یا هنوز این اقبال به سراغ‌مان نیامده که بتوانیم در اندازه نویسندگان قدر قدرت جهانی خودی نشان دهیم. در مقابل چرمشیر بسیار کوشیده و همین جست‌و‌جوگری‌هایش می‌تواند در کنار متون دیگر نویسندگان ما وجوه عالیه ادبیات نمایشی ما را در آینده برای جهانی شدن رقم بزند.
با همه این تعابیر، انتقادهایی هم بر این نویسنده پر کار وارد است. در جاهایی که چرمشیر اصالت فرم را بدون محتوا در نظر می‌گیرد، اغلب یک بازنده است و کم توان می‌نماید و در جاهایی که این فرم همراه با محتواست شاید قلم او توانمندتر می‌نماید و این در همه آن اقتباس‌هایی که با پسیانی، مهندس‌پور، رفیعی، عاقبتی، دشت آرای، غفاری و مانند اینها به صحنه آورده شده، کاملاً نمایان است و البته همین داد و دهش دو سویه است که بیانگر یک اجرای چارچوب دار و متفکر خواهد بود و در واقع در فرم‌گرایی هم نمایان ساختن اندیشه به شکل بهتر هدف‌گذاری راستین این نوع متون خواهد بود تا ارائه ظرفی تهی که بیانگر هیچ نوع مایه مزه دار و بوداری نباشد. یعنی خثنی بودنی که کاربردی نداشته باشد و ما را نسبت به هیچ چیز خوش بین یا بدبین نسازد. نمایش «مرگ و پنگوئن» که برای پیام دهکردی بر اساس اثر آندری کورکف اوکراینی نوشته شده، یکی از این موارد و نمونه هاست. با آنکه خود رمان برخوردار از محتوایی انتقادی نسبت به حکومت کمونیستی در بلوک شرق اروپاست اما نمایشنامه اقتباسی چرمشیر فاقد معناست. همچنین در نمایش «دیابولیک» کار آتیلا پسیانی که در واقع اقتباسی از رومئو و ژولیت است؛ باز این گذر از محتوای ملموس و پرداختن به یک شکل لبریز از کابوس کار را از یک حقیقت قابل درک بر حذر می‌دارد و در واقع مانع از یک رخداد قابل درک و فهم خواهد شد چون در دایره بسته فرمی بلامنازع دچار سردرگمی است.

نرگس کیانی
خبرنگار
محمدجواد صرامی؛ نویسنده و کارگردان «تتراکرومات» از خمینی‌شهر اصفهان می‌گوید کمک‌هزینه‌ای که برای گروه‌های نمایشی ثبت‌شده و از تهران واریز می‌شود تنها برابر با خرج خورد و خوراک اعضای گروه در جلسات تمرین است. مکبث «تتراکرومات» (چهار رنگ‌بین) بود. این را محمدجواد صرامی؛ نویسنده و کارگردان می‌گوید در اثری به همین نام. «تتراکرومات» براساس اثر جاودانه شکسپیر؛ «مکبث» توسط گروه تئاتر آوان اصفهان شکل گرفته است. نمایشی که سال ۱۳۹۶ تولید شد و مکبثش به جای آن که شبیه اغلب انسان‌های تریکرومات (سه رنگ‌بین) باشد، تتراکرومات است. صرامی از خمینی‌شهر اصفهان با «تتراکرومات» در بخش صحنه‌ای- غیررقابتی سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر حضور دارد.
او که در سال ۱۳۹۷ با نمایش‌ «سر میز شام» در سی‌وهفتمین دوره از جشنواره تئاتر فجر شرکت کرده بود در پاسخ به این که چه چیز باعث شد تا تصمیم بگیرد اثری را که در سال ۱۳۹۶ تولید و در سال ۱۳۹۸ بازتولید کرده بود، در سال ۱۳۹۹ نیز روی صحنه ببرد، گفت: به نظر من «تتراکرومات» می‌بایست در هر شهری که از امکانات اجرای تئاتر حرفه‌ای برخوردار است، اجرا شود. اجرای عمومی رفتن در یکی از سالن‌های خوب تهران حق مسلم این اثر است، من به «تتراکرومات» ایمان دارم و آن را ویترین گروه آوان اصفهان می‌دانم. از ابتدا نیز علاقه‌ای به قراردادن آن در فضای ملتهب مسابقه نداشتم و با میل خود در بخش غیررقابتی شرکت کردم.
اولین تجربه کارگردانی صرامی؛ «چرخه سودایی» براساس «هملت» شکسپیر شکل گرفت و در سال ۱۳۹۵ در سی‌وپنجمین جشنواره تئاتر فجر روی صحنه رفت. او با ذکر جزئیات چگونگی شکل‌گیری گروهش؛ آوان اصفهان، گفت: گروه تئاتر آوان اصفهان با شعار «شکل‌دادن به تئاتر مستقل در شهر اصفهان» در سال ۱۳۹۵ شکل گرفت و تا امسال ۴ اثر به نام‌های؛ «چرخه سودایی»، «سر میز شام»، «تتراکرومات» و «حباب» تولید کرده است. ما در طول ۴ سال گذشته بدون حمایت هیچ ارگانی، صرفاً با مجوز اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی و با هزینه شخصی من روی صحنه رفته‌ایم.
او در پاسخ به این که کمک‌هزینه شعب استانی انجمن هنرهای نمایشی به گروه‌های نمایشی ثبت‌شده چه میزان در پیشبرد کار آنها مؤثر است، گفت: پیش آمده است که از انجمن هنرهای نمایشی با ما تماس گرفته و گفته‌اند کمک‌هزینه‌ای برای گروه‌های نمایشی ثبت‌شده و از تهران واریز شده است اما باور کنید آن مبلغ تنها برابر با خرج خورد و خوراک اعضای گروه در جلسات تمرین است.
صرامی که در اولین مسابقه نمایشنامه‌نویسی اکو در سال ۱۳۹۱ با نمایشنامه «کشکاب» حضور داشت و اثرش یکی از ۵ متنی بود که برای چاپ به مؤسسه فرهنگی اکو معرفی شد، گفت: تنها حمایت صورت‌ گرفته از ما، از سوی نهادهای خصوصی بوده است و از بابت این وضعیت نیز گلایه‌ای نداریم و انتخاب شخصی خودمان می‌دانیم اش چون معتقدیم حیات تئاتر مستقل از این مسیر می‌گذرد. این نویسنده و کارگردان تئاتر اگرچه متولد خمینی‌شهر است اما گروه تئاترش را در اصفهان ثبت کرده است. او در خصوص تعداد گروه‌های تئاتر حرفه‌ای اصفهان که می‌توانند روی پای خود بایستند و در کنار هزینه‌کردن برای تولید اثرشان، درآمدزایی هم داشته باشند، توضیح داد: متأسفانه این عدد به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسد.

نرگس کیانی
خبرنگار
برگزارکنندگان سی ‌و نهمین جشنواره تئاتر فجر، مدیریت و کارکنان سالن‌های میزبان هنرمندان شرکت‌کننده در این رویداد و تماشاگران آن‌ها، حفظ جان حاضران را چون حفظ جان خود، مقدم بر هر امر دیگری می‌پندارند و باید دید در رسیدن به آنچه در ذهن دارند، چه میزان موفقند. «....وَمَنْ اَحْیَاهَا فَکَأَنَّمَا اَحْیَا النَّاسَ جَمِیعًا...» (و هرکس کسى را زنده بدارد چنان است که گویى تمام مردم را زنده داشته است- بخشی از آیه ۳۲ سوره نسا). آنچه این روزها مورد تأکید همه‌جانبه مدیران تئاتری‌ست حفظ جان هنرمندان حاضر در سی‌ و نهمین جشنواره تئاتر فجر و یک‌یک تماشاچیان آن‌هاست.
حرکت بر مدار مصوبات ستاد ملی مقابله با کرونا امر مورد تأکید مدیرکل هنرهای نمایشی، دبیر جشنواره سی‌ و نهم و مدیر روابط ‌عمومی آن و مدیران روابط ‌عمومی و دیگر کارکنان سالن‌های میزبان شرکت‌کنندگان در جشنواره؛ تالار وحدت، مجموعه تئاتر شهر، تالار مولوی، تالار حافظ، تماشاخانه ایرانشهر و سالن عباس جوانمرد خانه تئاتر است.
‌رعایت دقیق پروتکل‌های بهداشتی
مدیر روابط ‌عمومی سی ‌و نهمین جشنواره تئاتر فجر همچون دیگر همکارانش، هر انسان را نه یک عدد، که یک زندگی و حفظ جان او را مقدم بر هر امر دیگر می‌داند.
سیدمحسن حسن‌زاده در گفت‌وگو با روزنامه ایران با تأکید بر اینکه «در کلیه مجموعه‌های میزبان هنرمندان شرکت‌کننده در جشنواره سی‌ و نهم و تماشاگران آثار آن‌ها، تبعیت از مصوبات ستاد ملی مقابله با کرونا به دقت پیگیری می‌شود»، از جمله مصادیق آن، به الزام استفاده از الکل و مواد ضدعفونی‌کننده هنگام ورود به سالن و ممانعت از ورود افراد فاقد ماسک و اهدای ماسک به آن‌ها اشاره کرد. او ضمن اشاره به استفاده از تب‌سنج در سالن انتظار تمامی سالن‌ها، از تأکید راهنمایان سالن بر حفظ فاصله‌گذاری اجتماعی گفت و افزود: سالن‌های تئاتر بسته به ابعاد، مجاز به استفاده از تنها ۵۰، ۴۰ یا ۳۰ درصد ظرفیت‌شان هستند. حسن‌زاده با تشریح روند خروج تماشاگران از سالن، ادامه داد: تماشاگران هنگام خروج، اجازه ثبت عکس با اعضای گروه نمایشی یا مراوده با آن‌ها را ندارند و موظف به ترک سالن به صورت نفر به نفرند. حسن‌زاده با اشاره به وضعیت پشت صحنه آثار نمایشی افزود: در پشت صحنه‌ها و همچنین هنگام نصب دکور، ستاپ نور و... امکان حضور هیچ شخصی جز اعضای گروه وجود ندارد و در این خصوص تذکرات لازم به گروه‌های نمایشی داده شده است و تمامی این مراحل با حضور راهنمایان سالن صورت می‌گیرد.
او با اشاره به تقدیم «اجراهای روز پنجم از سی ‌و نهمین جشنواره تئاتر فجر به فریبا اسمعیلی که همزمان با ولادت حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها و روز مادر؛ چهارشنبه ۱۵ بهمن به خیل شهدای مدافع سلامت پیوست» گفت: این فرهنگ نشان از توجه ویژه برگزارکنندگان و مخاطبان سی‌ و نهمین جشنواره تئاتر فجر به این نکته دارد که هرگز فراموش نکنیم چه ایثارگرانی جان خود را برای حفظ جان ما، در دست گرفته و می‌گیرند.
حسن‌زاده در پایان تأکید کرد: اساساً یکی از نیت‌های راه‌اندازی «تلویزیون تئاتر ایران» نیز فراهم آوردن امکان تماشای آثار بدون نیاز به حضور فیزیکی در سالن است. نکته‌ای که در دعوت از اصحاب محترم رسانه نیز در نظر گرفته شده است و با احترام تام‌وتمام به انتخابشان، حضور یا عدم حضور و استفاده از فضای برخط در حوزه اختیار آن‌ها قرار داده شده است.   
‌مخابره هشدار از افتتاحیه فیلم فجر به تئاتر فجر
حجم استوانه‌ای بزرگ مجموعه تئاترشهر به عنوان قلب تپنده تئاتر ایران یکی از سالن‌های مورد اشاره مدیر روابط‌عمومی جشنواره سی‌ونهم است که مطابق با مصوبات ستاد ملی مقابله با کرونا، عمل می‌کند.
عباس غفاری، کارگردان نمایش «سگدو» به قلم محمد چرمشیر یکی از هنرمندان حاضر در بخش صحنه‌ای سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر است که اثرش روزهای چهارشنبه و پنجشنبه ۱۵ و ۱۶ بهمن‌ماه در تالار چهارسو مجموعه تئاتر شهر اجرا شد. او در خصوص مشاهدات خود از میزان رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی به روزنامه ایران گفت: ضدعفونی کردن صحنه و سالن اجرا و پشت صحنه و از جمله اتاق‌های گریم اتفاقی بود که پیش و پس از هر اجرای ما رخ داد. از سوی دیگر هنرمندان گروه‌های نمایشی نیز خود را موظف به رعایت نکات بهداشتی می‌دانستند و تا یک لحظه پیش از رفتن روی صحنه و بلافاصله پس از خروج از آن، از ماسک استفاده می‌کردند و تنها زمانی که بدون ماسک می‌گذراندند هنگام حضور روی صحنه و برای اجرای اثر بود.
غفاری در مورد تمهیدات اجراشده درخصوص تماشاگران نیز توضیح داد: تماشاگران پیش از ورود به تالار و در سالن انتظار تب‌سنجی می‌شدند و از ورود بدون ماسک آن‌ها جلوگیری می‌شد و هنگام نشستن روی صندلی خود نیز باید فاصله ایمنی را با دیگر تماشاگران حفظ می‌کردند.
او در پاسخ به اینکه امکان رعایت فاصله اجتماعی در پشت صحنه آثار نمایشی وجود دارد یا خیر، گفت: این امکان کاملاً وجود دارد اما رعایت آن به خود اعضای گروه هم وابسته است. تأکید می‌کنم این صرفاً مشاهده من در مجموعه تئاتر شهر است و طبیعتاً رعایت فاصله اجتماعی در هر فضا تحت تأثیر ابعاد آن و تعداد حاضران قرار دارد.
غفاری با بهتر خواندن وضعیت سالن‌های تئاتر در زمینه رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی نسبت به سینما در ایام برگزاری جشنواره فجر و اشاره به عکس‌های منتشرشده از افتتاحیه سی‌ و نهمین جشنواره فیلم فجر گفت: شاید اتفاقی که در افتتاحیه جشنواره فیلم فجر رخ داد هرچند به لحاظ بصری نه خوشایند بود و نه قابل قبول، اما کمک کرد تا بیشتر از قبل بر رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی متمرکز شویم و تلاش کنیم جشنواره‌ را به سلامت به پایان رسانیم.

«تمام سرنوشت تئاتر را نباید به جشنواره گره بزنیم و وابستگی تمامی فعالیت‌های تئاتری کشور به جشنواره آسیب‌های زیادی به‌همراه خواهد داشت. درست این است که سرنوشت جشنواره را به تئاتر کشور گره بزنیم. به‌همین دلیل ما نباید جشنواره را مسئول فعالیت‌های سال جدید قلمداد کنیم یا مسئولیتی را در این زمینه برای جشنواره تعریف کنیم. هر از گاهی این اشتباه ها صورت گرفته نظیر گره زدن حمایت از سالن‌های خصوصی به جشنواره تئاتر فجر. جشنواره تئاتر فجر باید مستقل از این مسئولیت‌ها برگزار شود چون برگزاری هدفمند جشنواره خود مسئولیت بزرگی است. اگر می‌گوییم جشنواره جذابیتش کم شده به این دلیل نیست که تئاترهای اجرا شده در جشنواره حضور پیدا می‌کنند زیرا در همه جای دنیا جشنواره‌ها اینگونه برگزار می‌شوند. تجمع تئاترهای دیده شده در جشنواره در مقابل یکدیگر بزرگ‌ترین رویداد است. اتفاق‌هایی از این دست را کم داریم.»
 حسین مسافرآستانه دبیر سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر از لزوم تغییر نگاه به جشنواره تئاتر فجر گفت.

«متأسفانه حمایت مالی این دوره از جشنواره از گروه‌های نمایشی با توجه به این حجم از تورم خنده‌دار است و مبلغ آن به‌قدری ناچیز است که انگار نمایش در سال ۱۳۷۰ تولید شده است و شاید دوستان آگاه به میزان تورم نیستند. به‌نظرم برنامه‌ریزی برای برگزاری جشنواره می‌توانست بهتر باشد.»
افشین زمانی کارگردان نمایش «هار یا مردی که به هنگام تولد هر دو دستش پر از خون بود» نحوه حمایت مالی را از نواقص برگزاری جشنواره تئاتر امسال دانست.‌