محمد معصومیان
گزارش نویس
امیدبخش‌ترین عکس‌هایی که این روزها مخابره می‌شود عکس‌هایی از مردان و زنان بالای هشتاد سال در لحظه تزریق واکسن کووید19 است، اما از همان روزهای شروع فاز اول واکسیناسیون، شبکه‌های اجتماعی پر شد از جملاتی به نقل از پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها که می‌گفتند نمی‌خواهند واکسن بزنند. پیش از این بخشی از کادر درمان ایران با آنکه در خط مقدم مقابله با ویروس بودند از دریافت واکسن اجتناب کردند و هرچه پیش‌تر می‌رویم به‌نظر  می رسد بخشی از مردم ایران هم مانند دیگر کشورهای دنیا با بی‌اعتمادی به واکسن کرونا نگاه می‌کنند؛ اتفاق نگران کننده‌ای که تبعات جانی، اقتصادی و اجتماعی بسیاری دارد. سؤال این است که دلیل این بی‌اعتمادی چیست و چرا بخشی از مردم اضطراب بیماری را به پیشگیری از آن ترجیح می‌دهند؟
حسینعلی 85 ساله معتقد است اگر تا امروز مبتلا نشده است پس می‌تواند از این به بعد هم با رعایت فاصله و ماسک زدن خودش را از شر ویروس در امان نگه دارد و احتیاجی به واکسن ندارد. از او می‌پرسم چرا خود را در این وضعیت نگه داشته وقتی براحتی می‌تواند واکسن بزند؟ در پاسخ می‌گوید: «شما مطمئن هستید که بعد از این واکسن‌هایی که در کشور هست دیگر مبتلا نمی‌شوم؟ واقعاً می‌دانید که واکسن همان چیزی است که می‌گویند؟»
علی براری پاریجانی پزشک هم از روزی می‌گوید که زنی قبل از تزریق خواست که شیشه حاوی واکسن را از نزدیک ببیند: «با تعجب پرسیدم یعنی شما زبان بلد هستید؟ در پاسخ گفت می‌خواهم عکس بگیرم بفرستم برای کسی، ببینم این چیست؟» دکتر براری آن‌طور که می‌گوید 2 هزار و 500 بیمار کرونایی را از راه دور و نزدیک تحت مراقبت داشته است. او معتقد است دولت باید تزریق واکسن را اجباری کند: «آن چیزی که باعث جو روانی شده و عده‌ای معتقد هستند نباید واکسن زد هیچ پشتوانه علمی ندارد. این هایی که معتقد هستند واکسن خطر ایجاد می‌کند، می‌گویند آن یکی 90 درصد ایمنی ایجاد می‌کند و این‌هایی که ما در دسترس داریم کمتر است. این حرف‌ها معنا ندارد؛ واکسنی که بالای 60 یا 70 درصد ایمنی ایجاد می‌کند انتخاب ماست. واکسن آنفلوانزا زیر 50 درصد پوشش می‌دهد اما مردم برای آن صف می‌کشند. پنی سیلین هم آن اول که آمد کلی تلفات داشت و هنوز هم دارد اما آیا ما مصرف نمی‌کنیم؟ در بعضی واکسن‌ها هم، خطا و عوارض داشته‌ایم. مثلاً واکسن آسترازنکا عوارضی داشته اما بسیار نادر و قابل کنترل است.»
براری خود را موظف می‌داند که به مردم اطمینان دهد که واکسن زدن در شرایط فعلی بهترین کار ممکن است: «بخشی از ترس و وحشت مردم به‌علت جدید بودن و پیچیدگی بیماری کووید است. بعضی هم از کشورهای تولید کننده واکسن می‌ترسند و اگر از کشور دیگری می‌آمد براحتی می‌پذیرفتند. درواقع این ترس یک  بار سیاسی به همراه دارد در کنار اینها مردم یک مقدار اعتمادشان را هم به سیستم از دست داده‌اند.»
او تبلیغات شرکت‌های تولید کننده علیه یکدیگر را هم بخشی از عملیات اقتصادی شرکت‌ها می‌داند که روی نگاه مردم تأثیر گذاشته است: «واکسن‌های موجود تا امروز هیچ فردی را در کشور نکشته است و ایرادات و عوارض آنقدری نیست که در زدن واکسن‌های موجود تردید کنیم.»
او با اشاره به تبعات اقتصادی و بالا رفتن سرانه بهداشتی کشور در کنار فشار شدیدی که به کادر درمان وارد شده است، می‌گوید: «من به‌عنوان یک پزشک به خدا قسم می‌خورم اگر در تزریق واکسن کرونا ذره‌ای تردید داشتم بی‌پروا به شما می‌گفتم. اگر من ایرادی جانی می‌دیدم اگر حتی کندی حرکتی یا کلامی یا هر عوارض درازمدتی می‌دیدم به زبان می‌آوردم.»
هادی یزدانی پزشک مهم‌ترین عامل ترس مردم از کرونا را غلبه نگاه سنتی و شبه علمی می‌داند. همان راه‌های غیرعلمی و سنتی که تا همین امروز با داروهای گیاهی و ترکیبات تریاک می‌خواهند بیماری را درمان کنند: «این نگاه مختص به ایران نیست و از طرف دیگر متأسفانه دیده‌ایم که این آگاهی‌های کاذب حتی گاهی خود بیماری را هم انکار می‌کنند چه برسد به تأثیر واکسن. این نگاه هم به اندازه وزن خود، رسانه دارد و قدرتمند هم عمل می‌کند و از این طریق با نگه داشتن مردم در جهل ارتزاق می‌کند.»
یزدانی کمی عقب‌تر می‌رود و از روزی می‌گوید که پزشکان و متخصصان کشور با واکسن اسپوتنیک روسی که آن روزها ناشناخته بود مخالفت کردند: «از جایی به بعد شاید این طور تعبیر شد که این موضع در برابر کلیت واکسن است. در واقع از یک جایی به بعد مخاطب در ذهن اطلاعات را پردازش می‌کند. مکانیسم‌های واکسن ایرانی و مراحلی که طی شد هم بی‌اعتمادی زیادی بین مردم ایجاد کرد. مردم این اطلاعات را تعمیم دادند و به‌صورت ناخواسته ایده بی‌اعتمادی کلی به واکسن به‌وجود آمد.»
از نظر یزدانی بحث جهانی در مورد عوارض واکسن آسترازنکا که در کشور ما یکی از واکسن‌های مورد استفاده است هم تشکیک جدی در مورد استفاده از آن ایجاد کرد: «عارضه لختگی خون درصد بسیار پایینی دارد درحالی که خود ویروس کرونا با تقریب بسیار زیادی می‌تواند باعث لختگی خون شود ولی همین مسأله باعث شد که از استفاده آسترازنکا جلوگیری شود اما بعد دیدیم که دوباره با محدودیت سنی استفاده از آن در دنیا شروع شد.» او هم به جنگ اقتصادی و اقدام به تبلیغات برای تخریب شرکت‌های رقیب اشاره می‌کند و می‌گوید: «انستیتو گامالیا که تولیدکننده اسپوتنیک است یکسری اطلاعات اشتباهی را در مورد دیگر واکسن‌ها در مجامع علمی دنیا پخش می‌کند. وقتی رسانه وارد می‌شود، خرده رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی هم وارد می‌شوند و به کرات اطلاعات اشتباه پراکنده می‌شود.»
او که از تجربه عوارض واکسنی که تزریق کرده بود دقیق و موشکافانه در توئیتر می‌نوشت با تجربه جالبی روبه رو شد: «هدف من این بود که مردم متوجه شوند که اصل این ماجرا ظرف 48 ساعت جمع می‌شود و نباید بترسیم اما می‌دیدم چقدر برعکس نتیجه می‌دهد؛ یعنی اینکه من از ضعف و بی‌حالی می‌نوشتم ولی طرف می‌گفت اگر اینها عوارض واکسن است پس نزنیم. شما با هدف تشویق واکسن این‌ کار را انجام می‌دهید درحالی که برداشت خیلی‌ها واکسن هراسی است.» یزدانی احساس بی‌عدالتی در مورد در دسترس نبودن تمامی واکسن‌های دنیا را یکی از دلایل مردم برای استفاده نکردن از واکسن‌های موجود در کشور می‌داند.
باید پذیرفت در شرایطی که درمان قطعی برای کرونا وجود ندارد و حتی داروهایی که در بیمارستان‌ها تجویز می‌شود تنها جنبه آزمون و خطا دارد، تنها راه مقابله با این ویروس، فاصله اجتماعی و استفاده از ماسک و شست و شوی مداوم دست‌ها در کنار استفاده از واکسن است. یزدانی معتقد است تا روزی که واکسیناسیون به‌صورت عمومی و با سرعت بالا در دسترس نباشد همه‌گیری پایان نخواهد یافت: «همه کشورها باید باهم این همه‌گیری را بگذرانند درحالی که بعضی کشورها متأسفانه فقط هوای جمعیت خود را دارند.» او جو موجود برای نزدن واکسن را به ضرر همه مردم می‌داند: «شاید استفاده از واکسن‌ها به‌صورت قطعی باعث ابتلا نشود اما آمار مرگ و میر را بسیار پایین می‌آورد درحالی که اگر تعداد زیادی واکسن نزنند احتمال چرخش ویروس بیشتر می‌شود و خود این می‌تواند به جهش آن کمک کند.»
مسأله مهمی که از ابتدای همه‌گیری از آن گفته شد وظیفه اجتماعی بود. آیا بی‌تفاوتی ما نسبت به خودمان تنها به ما آسیب می‌رساند؟ دیگر خوب می‌دانیم که این طور نیست و در صورت رعایت نکردن مسائل بهداشتی همه اطرافیان خود را در معرض خطر قرار خواهیم داد. یزدانی درباره بخشی از کادر درمان که از تزریق واکسن امتناع کردند، می‌گوید: «نزدن واکسن می‌تواند باعث درگیری همه اطرافیان یا بیمارانی شود که به‌خاطر بیماری‌های دیگری نزد پزشکان و پرستاران آمدند. اخلاق می‌گوید که از واکسن استفاده کنیم و در بعد عقلانی هم باید دفع خطر کرد. ما چاره‌ای نداریم جز اینکه به واکسن‌های موجود اعتماد کنیم و بدانیم بهترین واکسن آن واکسنی است که موجود است چون آینده قابل پیش‌بینی نیست.»