ابوالفضل بازرگان
پژوهشگر امنیت بین‌الملل
آنچه امروزه در ارتباط با فهم روابط بین‌الملل و سیاست خارجی از سوی اکثر تحلیلگران این حوزه مورد اشتباه قرار می‌گیرد، درک ناقص از نظم جدید بین‌المللی است. نوع نگاه این افراد به نظم بین‌المللی اغلب مربوط به دهه 90 و اوایل دهه 2000 میلادی است؛ زمانی که پس از فروپاشی شوروی، امریکا تنها ابرقدرت دنیا بود و در یک نظام تک‌قطبی نظم مطلوب خود را در دنیا اعمال می‌کرد، اما سالیان سال است که تعداد کثیری از اندیشکده‌ها و اندیشمندان مهم روابط بین‌الملل در دنیا مسأله رشد چین را به عنوان عامل تهدید کننده نظم امریکایی  دانسته اند. اکنون قدرت‌یابی چین به گونه‌ای است که از آن دیگر به عنوان یک قدرت در حال ظهور یاد نمی‌کنند، بلکه چین امروزی یک ابرقدرت در حوزه‌های اقتصادی، نظامی و سیاسی است که نظم تک‌قطبی امریکا را به چالش کشیده و خواهان اعمال الگوی نظم مطلوب خود در جهان است. این وضعیت جدید که باعث افول قدرت نسبی امریکا شده، فرصت را برای دیگر ابرقدرت‌های بالقوه برای ایفای نقش بیشتر خود فراهم کرده است. از مهمترین این بازیگران روسیه است. چین و روسیه امروزی دیگر مانند 10 سال پیش نیستند که در محاسبه هزینه فایده خود نظم امریکایی را به هر قیمتی بپذیرند بلکه امروز آنها منافع مطلوب خود را نیز حتی به قیمت رودررویی با امریکا دنبال می‌کنند. این وضعیت جدید یک نظم جدید بین‌المللی را شکل داده که ما از آن به عنوان پایان عصر تک قطبی امریکا و شروع یک نظم موازنه قوا یا عصر جدید جنگ سرد یاد می‌کنیم. عصری که ایالات متحده امریکا را به هراس از تنزل موقعیت خود واداشته و مجبور به واکنش کرده و اثرات آن همزمان در دو بحران اوکراین و تایوان قابل مشاهده است.
در انواع نظم‌های بین‌المللی به تعداد ابرقدرت‌های موجود، رفتار دولت‌ها در سیاست خارجی متفاوت می‌شود، به طور مثال در عصر جنگ سرد بین امریکا و شوروی، دولت‌ها می‌توانستند یا عضو بلوک شرق باشند یا عضو بلوک غرب یا با هر دو ارتباط داشته باشند یا عضو جنبش عدم تعهد باشند. بعد از فروپاشی شوروی در عصر تک قطبی دولت‌ها تنها دارای دو نوع رفتار بودند؛ همراهی با امریکا یا مقاومت در برابر امریکا، اما اکنون در یک نظم جدید چندقطبی، انواع الگوهای رفتاری دولت‌ها دوباره تغییر می‌کند و فرصت‌های روابط به مراتب بیشتر می‌شود. در وضعیت کنونی دولت‌ها سعی می‌کنند در رقابت‌های بین‌المللی برای تأمین امنیت و منافع ملی خود از تمامی فرصت‌های پیش رو بهره‌مند شوند. بدین ترتیب ما شاهد تغییر و تحول در الگوی رفتاری بسیاری از کشورهای دنیا هستیم، حتی کشورهایی که به طور سنتی متحد امریکا بوده‌اند اما اکنون ناچار به چین و در مواقعی به روسیه نزدیک شده‌اند. از کشورهای اروپای غربی گرفته که اکنون میزان تجارت‌شان با چین بیشتر از امریکاست، تا بسیاری از کشورهای همسایه ما در منطقه غرب آسیا، از جمله عربستان سعودی، امارات متحده عربی که سال‌ها پیش همکاری‌های گسترده اقتصادی با چین برقرار کرده‌اند. کشوری مثل ترکیه که عضو ناتو می‌باشد سال‌هاست که به روسیه نزدیک شده و از همکاری‌های گسترده نظامی و اقتصادی با این کشور بهره می‌برد. تمام این تغییرات رفتاری به دلیل‌ گذار در نظم بین‌المللی و شرایط جدید در نظم نوین جهانی است. در این نظم جدید دولت‌ها برای تأمین منافع ملی روابط خود با ابرقدرت‌های نوظهور بویژه چین را لازم می‌دانند، حتی اگر با امریکا روابط حسنه‌ای داشته باشند.
ایران در دوران گذار
در این میان ایران از موقعیت ویژه‌ای برخوردار است. کشوری که طی چند دهه اخیر در عصر تک‌قطبی به تنهایی مقابل نظم امریکایی ایستاده و ابرقدرتی امریکا در منطقه خاورمیانه را به چالش کشیده است اکنون با نزول قدرت امریکا در نظم بین‌المللی توسط چین و روسیه، طبیعتاً از فرصت‌های به مراتب بیشتری برخوردار می‌شود. البته متأسفانه دولت ایران خیلی دیر‌ گذار در نظم بین‌المللی را درک کرد، بویژه در دولت دوازدهم که اکثر کشورهای دنیا حتی در همسایگی ما به سمت گسترش روابط با چین حرکت کرده بودند، ما همچنان تمام چشم امیدمان به اروپا بود و متأسفانه فرصت‌های بسیاری را از دست دادیم، اما خوشبختانه این رویکرد در دولت جدید تغییر یافت و به سمت استفاده از فرصت‌های موجود در شرق پیش رفت. البته این فرصت‌ها یکطرفه نیست، یعنی فقط این گونه نیست که ایران به چین و روسیه برای مقابله با امریکا احتیاج داشته باشد. اخیراً وال استریت ژورنال امریکا در مقاله ای تحلیل کرده بود که چین و روسیه نیز برای مقابله با امریکا به ایران نیاز دارند چرا که ایران به عنوان کشوری مستقل، خودیار و قدرتمند در منطقه از موقعیت بسیار خوبی چه به لحاظ ژئوپلیتیک و چه به لحاظ قدرت نظامی و عمق استراتژیک و نفوذ منطقه‌ای همراه با متحدین خود تحت عنوان محور مقاومت برخوردار است، فلذا بهترین گزینه متحدیابی برای چین و روسیه در منطقه خاورمیانه به حساب می‌آید.
آثار مثبت همکاری ایران، روسیه و چین
تهدید مشترکی به اسم امریکا مهمترین عامل نزدیکی سه کشور ایران، روسیه و چین است و در این میان هر آنقدر که رقابت‌های این ابرقدرت‌های نوظهور با امریکا بیشتر شود، آنها به ایران نیز نزدیک‌تر می‌شوند. از این رو اهمیت ایران برای این کشورها در سفر آخر ریاست جمهوری ایران به مسکو به دعوت شخص ولادیمیر پوتین قابل مشاهده است. همچنین اهمیت روابط ایران با چین و روسیه را می‌توان در واکنش کشورهای غربی و همسایه ما در منطقه در امضای سند راهبردی همکاری 25 ساله ایران و چین و یا خبر پیش‌نویس سند راهبردی همکاری 20 ساله ایران و روسیه بررسی کرد. همچنین از دیگر اثرات مثبت روابط ایران با چین و روسیه، استفاده بهینه این روابط توسط دولت جدید برای امتیازگیری بیشتر در مذاکرات وین مقابل امریکاست. دولت سیزدهم جمهوری اسلامی به ریاست سید ابراهیم رئیسی با رویکردی هوشمندانه مسائل ذینفع در مذاکرات وین را طوری به منافع چین و روسیه گره زده که این دو کشور را در طول مذاکرات با خود همراه کرده است. به طوری که بارها از سوی مقامات امریکایی شنیدیم که از روسیه و بویژه چین درخواست کرده‌اند مواضع‌شان را با امریکا علیه جمهوری اسلامی همراه کنند اما به نتیجه مطلوب خود دست نیافته‌اند و مشخصاً جمهوری اسلامی ایران چه به واسطه افزایش توانمندی خود در داخل و چه به واسطه روابط بهینه با چین و روسیه، اکنون در دور هشتم مذاکرات وین از موقعیت به مراتب بهتری نسبت به دور ششم آن برخوردار است و تا حدودی می‌توان گفت که دست برتر را دارد.
پس به‌طور خلاصه روابط ایران با چین و روسیه به عنوان ابرقدرت‌های جدید در نظم بین‌المللی، نه تنها برای کم اثر کردن فشار‌های امریکا لازم است، بلکه حتی برای بهره‌مندی بیشتر در مذاکرات احیای برجام و امتیازگیری حداکثری از امریکا نیز واجب است.
فرصت نظم چندقطبی برای جمهوری اسلامی ایران
درحالی که تمامی شرایط عینی بین‌المللی، موقعیت ایران را در نظم جدید جهانی از شرایط به مراتب بهتری نشان می‌دهند، عده‌ای از تحلیلگران داخلی و رسانه‌های فضای مجازی با توجه به حاشیه‌های کم اهمیت یا اخبار ضد و نقیض یا نامعتبر، رویکرد جدید سیاست خارجی دولت سیزدهم را اشتباه ارزیابی می‌کنند و هنوز باور دارند که تمام مسیر راه‌حل‌های ما تنها از واشنگتن می‌گذرد و باید مشکل خود را با کدخدا حل کنیم تا مشکلات کشور حل شود، در صورتی که متأسفانه اطلاعی از نظم جدید بین‌المللی ندارند و نمی‌دانند که ایالات متحده دیگر کدخدا نیست و جهان دیگر مانند 20 یا 30 سال گذشته نیست. همچنین متأسفانه عده‌ای دیگر این بار اما دانسته یا ندانسته همسوی رسانه‌های خارجی معاند ایران با کم اهمیت نشان دادن دستاوردهای ایران و تخریب و تحریک افکار عمومی داخلی سعی در فشار آوردن به دولت برای تن دادن هرچه سریع‌تر به خواسته‌های امریکا در برجام دارند که منافع بسیار حداقلی و کوتاه مدت برای ما رقم می‌زند و در طولانی مدت امنیت ملی ایران را به خطر می‌اندازد. گفتمانی که متأسفانه در سال‌های 1392 تا 1394 قبل از امضای برجام نیز در کشور وجود داشت؛ گفتمانی مبنی بر این عبارت که «هر توافقی از بی‌توافقی بهتر است»، گفتمانی که یا توافق یا جنگ را به افکار عمومی تحمیل می‌کرد و متأسفانه نتیجه‌اش توافقی شد بدون محاسبه، بدون آینده پژوهی و سناریو پردازی که منافع ملی کشور ایران را بشدت مورد ضرر و خسارات جبران‌ناپذیری قرار داد. آن چیزی که امروز مهم است استفاده از تجربیات گذشته و استفاده از فرصت‌های موجود در نظم جدید بین‌المللی است. آنچه منافع ملی ایران را تأمین می‌کند هر توافقی نیست بلکه یک توافق خوب است، آنچه جلوگیری از جنگ می‌کند هر توافقی نیست، بلکه قدرت بازدارندگی ایران است و آنچه باعث تقویت جایگاه ایران در نظم آینده جهانی می‌شود، استفاده از فرصت‌های موجود از نظم چندقطبی بین‌المللی کنونی است.

سیدمصطفی خوش‌چشم کارشناس مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با خبرگزاری ایرنا، با اشاره به بازگرداندن برخی از معافیت‌های تحریم‌های هسته‌ای ایران توسط امریکا، گفت: این رفتار یک رفتار نمایشی است، برای اینکه امریکا را از زیر بار برداشتن گام‌های عملی و تصمیمات سیاسی مورد نیاز به منظور پایان دادن تقابل با ایران در زمینه هسته‌ای، برداشتن تحریم‌های ایران و بازگشت به توافق هسته‌ای خارج کند.
وی با تأکید بر اینکه امریکا در یک کار از پیش تعیین شده نیز سعی دارد ایران را مقصرنمایی کند تا بار فشار را روی ایران متوجه کند، اضافه کرد: مهم‌تر اینکه مدت‌هاست امریکایی‌ها سعی می‌کنند با استفاده از ابزار تبلیغاتی، جامعه ما را شرطی کنند.
این کارشناس مسائل بین‌الملل افزود: این اقدام امریکا در حقیقت برای این است که ژست رفع محدودیت‌ها از فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران را بگیرد و در عین حال در کلماتی که بیان کردند این شبهه را ایجاد می‌کنند که گویی فعالیت‌های هسته‌ای ایران دارای بخش نظامی هم هست که در حقیقت این یک جسارت، دروغ و توهین مسلم به ایران است، چراکه تمام گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نشان می‌دهد که فعالیت‌های ایران صلح‌آمیز است.
خوش‌چشم تأکید کرد: این اقدام در عمل به هیچ نتیجه مثبتی نخواهد انجامید و بیشتر در راستای اهداف امریکا برای اولویت‌بخشی به تکالیف هسته‌ای ایران است. بنابراین اقدام طرف امریکایی برای فریب افکارعمومی داخل ایران و تغییر جهت و مسیر مذاکرات به بحث‌های هسته‌ای به جای بحث‌های مرتبط با تحریم‌های اقتصادی است.
وی در پایان خاطرنشان کرد: جمهوری اسلامی ایران می‌بایست با ادامه دیپلماسی مقاومت و ادامه اقتدار، طرف امریکایی را مجبور کند تا تصمیمات سیاسی لازم را بگیرد، چرا که این گونه اقدامات امریکایی‌ها هیچ‌گونه تغییر وضعیتی در ما ایجاد نمی‌کند و این هیاهوی رسانه‌ای ایجاد شده توسط امریکایی‌ها، بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد. لذا ایران با ادامه سیاست مقاومت و اقتدار، می‌بایست طرف مقابل را مجبور به عقب‌نشینی کند.

گروه سیاسی/ مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در آستانه ازسرگیری مذاکرات ایران و 1+4 در وین با وزیر خارجه کشورمان گفت‌و‌گو کرد. هشتمین دور مذاکرات وین، جمعه هفته گذشته در پی تفاهم هیأت‌های دیپلماتیک با هدف مشورت با پایتخت‌ها به مدت یک هفته متوقف شد و قرار است پس از پایان این وقفه دوباره از سر گرفته شود. به گزارش «ایران»، «جوزپ بورل» شنبه گذشته در تماس تلفنی با حسین امیرعبداللهیان با یادآوری اینکه هم‌اکنون مذاکرات در برهه زمانی مهمی قرار دارد، گفت که انتظار می‌رود همه طرف‌ها با یک دستورکار مشخص و در راستای رسیدن به توافق به وین بیایند و آماده اتخاذ تصمیم‌های سیاسی باشند.
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا پس از این گفت‌و‌گو در یک پیام توئیتری تأکید کرد که برای پایان سریع مذاکرات و بازگشت به اجرای کامل برجام به روحیه سازش از سوی تمامی طرف‌ها نیاز است. امیرعبداللهیان هم در این‌گفت‌وگوی تلفنی با اعلام اینکه از زمان گفت‌وگوی پیشین برخی تحولات مثبت در مذاکرات رخ داده است اما هنوز انتظارات ایران را برآورده نکرده است، تصریح کرد: «ما با قاطعیت و صراحت به دنبال توافق خوب هستیم اما با همین صراحت و قاطعیت بر حراست از خطوط قرمز و منافع ملی خود تأکید داریم.»
وزیر امور خارجه در بخش دیگری از اظهارات خود یادآور شد که برجام در سال‌های اخیر منافع اقتصادی برای ایران نداشته است و کشورمان تنها در صورتی به یک توافق خوب می‌رسد که تأمین کننده منافع اقتصادی آن به صورت پایدار و قابل اتکا باشد.
امیرعبداللهیان همچنین در گفت‌و‌گویی با خبرگزاری صدا و سیما درباره اظهارات مقامات امریکایی برای ارائه پیش شرط در مذاکرات وین تأکید کرد که ایران هیچ پیش شرطی را از طرف امریکایی دریافت نکرده و اساساً مذاکرات در روندی قرار ندارد که موضوع پیش شرط در آن مطرح شود. او با اشاره به اینکه در روند فعلی مذاکرات ابتکار جدی و قابل توجهی تا این لحظه از طرف امریکایی مشاهده نشده است، درباره انتشار برخی اخبار مبنی بر احتمال حصول توافق دو ساله با امریکا تصریح کرد: «ما به دنبال یک توافق خوب هستیم و به دنبال توافق موقت و محدود نیستیم.»
از سوی دیگر علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان هم در توئیتی با اعلام اینکه با وجود پیشرفت‌های محدود در ‫مذاکرات وین، هنوز با شکل‌گیری توازن ضروری در تعهدات طرفین فاصله داریم، افزوده است: «تصمیمات سیاسی در واشنگتن لازمه ایجاد توازن در تعهدات برای دستیابی به توافق خوب است.»
بیانیه تروئیکای اروپایی
همزمان با این رایزنی‌ها سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان در بیانیه‌ای مشترک به اقدام امریکا در بازگرداندن برخی معافیت‌های تحریمی مرتبط با برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران واکنش نشان دادند و اعلام کردند که این اقدام باید بحث‌های فنی لازم برای حمایت از مذاکرات وین برای لغو تحریم‌های ایران را تسهیل کند. گفتنی است، در روزهای گذشته شماری از منابع دیپلماتیک غربی گزارش داده‌اند که مذاکرات وارد مراحل پایانی خود شده و احتمال دارد پس از بازگشت هیأت‌ها به وین، آخرین دور مذاکرات آغاز شود.

آغاز آزاد‌سازی سواحل خزر در آستارا

 خبر اول اینکه، در پی دستور رئیس جمهور و اعلام ضرب‌الاجل مبنی بر آزادسازی سواحل از دست متصرفان، روز گذشته با حکم دادگستری آستارا، بخش‌هایی از ساحل دریای خزر در این شهرستان از یک متصرف آزاد شد. به گزارش صداوسیما، سرپرست فرمانداری آستارا از شناسایی ۳۶ نقطه تصرف شده در سواحل دریای خزر در این شهرستان خبرداد و گفت: تاکنون حکم قضایی برای آزاد‌سازی ۷ نقطه صادر شده است.

مذاکرات وین را از نزدیک دنبال می‌کنیم

 خبر دیگر اینکه، نفتالی بنت در آغاز نشست هفتگی کنست رژیم صهیونیستی مدعی شد که تل‌آویو آنچه که در رابطه با توافق هسته‌ای در وین حاصل شده را پیگیری کرده و از نزدیک شاهد اتفاقات مذاکرات وین است. به گزارش اسپوتنیک عربی، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی تأکید کرد که موضع تل‌آویو در خصوص توافق هسته‌ای ایران کاملاً مشخص است. او در ادامه مدعی شد که این توافق به جامعه بین‌المللی آسیب می‌زند و هر کس فکر می‌کند این توافق ثبات در منطقه را به ارمغان می‌آورد در اشتباه است.

رایزنی درباره دور پنجم مذاکرات تهران - ریاض

 شنیدیم که، سایت وزارت خارجه عراق خبر داد: فؤاد حسین، وزیر خارجه عراق در تماسی تلفنی با فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان دلایل تأخیر در برگزاری دور پنجم مذاکرات ایران و عربستان را بررسی و دوطرف نظرات خود دراین خصوص را مطرح کردند. وزیر خارجه عراق در این گفت‌وگو تأکید کرد: دولت عراق با تمام توان و با به‌کارگیری تمام روابط خود تلاش می‌کند که فرصت مناسبی برای تفاهم میان تهران و ریاض ایجاد کند.

پایگاه خبری رکنا توقیف شد

 با خبر شدیم که، هیأت نظارت بر مطبوعات ‌به دلیل انتشار فیلم قتل زن ۱۷ ساله در اهواز از سوی پایگاه خبری رکنا، رأی به توقیف این رسانه داد. روزگذشته اداره‌ کل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی در خبری اعلام کرد با توجه به روند انتشار تصاویر و مطالب مغایر با عفت عمومی، انعکاس حوادث به نحوی که در مغایرت با بهداشت روانی جامعه است و به‌دلیل تخلفات ادامه‌دار پایگاه خبری «رکنا» در انتشار محتوا، به این پایگاه خبری تذکر کتبی داد. در همین راستا، هیأت نظارت بر مطبوعات نیز با تشکیل جلسه‌ای با اکثریت آرا رأی به توقیف پایگاه خبری رکنا داد.

انتقاد کوبا از تحریم‌های امریکا

 دست آخر اینکه، مقام کوبایی از تحریم‌های امریکا علیه ایران انتقاد کرد. به گزارش ایلنا، «برونو رودریگز» وزیر خارجه کوبا، در توئیتی نوشت: ایالات متحده امریکا باید بدون هیچ‌گونه قید و شرطی تحریم‌ها علیه ایران را لغو کند. تحریم‌ها تنها مردم را مجازات می‌کند و جامعه بین‌المللی را با چالش مواجه می‌کند.