مریم شهبازی
تازه‌ترین نوشته مارگارت اَتوود که چیزی حدود چهارماه پیش منتشر شد، دوباره به فهرست پرفروش‌های نیویورک تایمز بازگشته؛ ادامه‌ای بر کتاب موفق قبلی‌اش «سرگذشت ندیمه» که این بار نام «وصیت‌ها» را به‌ خود گرفته و بلافاصله پس از انتشار برنده جایزه ادبی من‌بوکر شده و در فهرست بلند جایزه گیلر هم قرار گرفته است. نسترن ظهیری مترجم رمان «وصیت‌ها» برای نشر ققنوس است؛ کتابی که این روزها در نوبت انتشار به زبان فارسی قرار دارد. پیش از انتشار نسخه فارسی «وصیت‌ها» سعی کرده‌ایم با ظهیری نکاتی را که برای خواننده کنجکاو ایرانی از تازه‌ترین اثر این نویسنده 80 ساله کانادایی جذاب است بررسی کنیم.

پیرو سبک و سیاق رمان‌های پادآرمان شهری
در کنار جایگاه والایی که منتقدان جهانی ادبیات برای این نویسنده کانادایی قائل هستند، نمی‌توان از خوش شانسی او در توجه فیلمسازان به ساخت فیلم و مجموعه‌ای تلویزیونی از «سرگذشت ندیمه» را نادیده گرفت. رمانی که تنها مطالعه بخشی از آن کافی است تا متوجه شوید که در رده آثاری جا می‌گیرد که یکی از سردمداران آن، جورج اورول بریتانیایی، آن هم با رمان‌های مشهوری همچون «قلعه حیوانات» و «1984» است.
البته نه تنها رمان «سرگذشت ندیمه» بلکه دیگر نوشته‌های اَتوود، از جمله همین تازه‌ترین نوشته‌اش، «وصیت‌ها» را در زمره رمان‌های «پادآرمان شهری» می‌دانند؛ کتاب‌هایی که نویسندگان آنها در خلال به تصویر کشیدن مضمون مورد نظر خود نسبت به آینده پیش روی جهانیان هشدار می‌دهند و نوک پیکان آنها هم عمدتاً متوجه سیاستمداران است.
اما چرا برای توضیح بازگشت رمان «وصیت‌ها» به فهرست پرفروش‌های نیویورک تایمز، به «سرگذشت ندیمه» اشاره کردیم؟ اَتوود تازه‌ترین نوشته‌اش را ادامه «سرگذشت ندیمه» می‌داند که راویان آن ماجراها را با فاصله زمانی پانزده ساله به تصویر می‌کشند.
ظهیری که ترجمه «وصیت‌ها» را به نیمه رسانده، امیدوار است انتشار آن از سوی نشر ققنوس تا پایان سال انجام بگیرد. او درباره این اثر به «ایران» توضیح داد: «از شخصیت‌های اصلی رمان «سرگذشت ندیمه» تنها عمه لیدیا در این رمان حضور دارد، همان زنی که تربیت ندیمه‌ها را به عهده داشت. البته در نوشته جدید اَت وود او دیگر مسئولیت سابق را ندارد و یکی از سه راوی این رمان است.»
ماجراهای «سرگذشت ندیمه» با ماجرای ترور رئیس جمهوری امریکا و به رگبار بسته شدن اعضای کنگره و لغو قانون اساسی شروع شد، اتفاقی که در نهایت شکل‌گیری حکومتی افراطی و توتالیتر به‌نام گیلاد را به‌دنبال داشت. در این رمان هم نظیر دیگر نوشته‌های اَتوود زنان جایگاه مهمی دارند و بخش عمده‌ای از داستان متوجه حقوق نادیده گرفته شده زنان است و توجه به این نکته که حکومت جایگاهی فراتر از ماشین فرزندآوری برای آنان قائل نیست. چیزی شبیه آنچه که در حکومت نازی‌ها در زمان هیتلر هم رخ داد و مهم‌ترین وظیفه زنان تولد و تربیت فرزندانی از‌ نژاد خالص آریایی بود!
بازگردیم به‌ گفته‌های مترجم رمان «وصیت‌ها»، در این رمان مخاطب با دو راوی دیگر هم روبه‌رو می‌شود؛ افرادی که در داستان پیشین حضور نداشتند. ظهیری ضمن اشاره به یکی از مصاحبه‌هایی که با اَتوود انجام شده، ادامه داد: «با مطالعه «سرگذشت ندیمه» در خلال مطالعه یادداشت‌های روزانه شخصیت اصلی رمان با ماجراهایی که به مردم در نظام تازه تأسیس امریکا گذشته آشنا شدیم. شرایطی که طی نیم قرن اخیر مشابه آن را در محدوده خاورمیانه، اروپای شرقی و حتی کشورهایی نظیر کره‌شمالی هم به‌شکل‌های مختلف دیده‌ایم؛ هرچند که افزون بر شرایط حاکم بر کشورهای تمامیت‌خواه که شهروندان آنها از کمترین آزادی‌ها و حقوق فردی محروم می‌شوند، زنان در گیلاد با محدودیت‌های بیشتری روبه‌رو هستند.»
امید به تغییر، سوژه رمان «وصیت‌ها»
باوجود تمام تلخی‌هایی که اَتوود در رمان «سرگذشت ندیمه» به تصویر کشیده است، بخش‌های پایانی آن چندان ناامید‌کننده نیست، پایانی که با امید به تغییر شرایط همراه می‌شود؛ ظهیری ادامه داد: «تغییری که اَتوود در بخش‌های پایانی کتاب نوید آن را داده، در کتاب آخر او رخ می‌دهد. با این حال نقل قول‌هایی که در «وصیت‌ها» می‌خوانیم درباره ساقط شدن آن حکومت افراطی است. در «وصیت‌ها» هم ما همچنان با سبک و سیاق همان آثار پادآرمان شهری روبه‌رو هستیم بویژه که راویان رمان در خلال بازبینی خاطرات خود به ماجراهای رمان «سرگذشت ندیمه» و علت وقوع آنها می‌پردازند.»
اَتوود را می‌توان از جمله نویسندگانی دانست که نسبت به اتفاقات جهان بی‌تفاوت نیستند، این مسأله ردپای پررنگی در تمام نوشته‌های او هم دارد. او نه تنها در «سرگذشت ندیمه»، بلکه در «وصیت‌ها» هم به سیاستمداران جهان و همه آنهایی که کشورها را به سوی جنگ می‌کشانند، هشدار می‌دهد. حال و هوایی که حداقل در این روزها و به‌دنبال ترور شهید سردار سلیمانی و تهدیدهای ترامپ به جنگ‌افروزی برای مخاطبان ایرانی و حتی مردم خود امریکا قابل درک است.
بگذارید نکات بیشتری درباره دو راوی دیگر رمان در اختیارتان بگذاریم، در «وصیت‌ها» دو فرزند «اُفرد» شخصیت اصلی «سرگذشت ندیمه» ماجراها را برای مخاطبان بازگو می‌کنند. این رمان به تاریخ خودمان نوزدهم شهریور ماه سال‌جاری با حضور جمعیتی پرتعداد در کتابفروشی «واتراستونز» لندن رونمایی شد. ظهیری درباره پاسخ به اینکه استقبال جهانی از «وصیت‌ها» به اندازه «سرگذشت ندیمه» بوده یا نه، گفت: «اغلب آنهایی که «سرگذشت ندیمه» را خوانده بودند یا حتی افرادی که از طریق فیلم و سریالی که بر اساس آن ساخته شده در جریان داستانش قرار گرفتند، مشتاقانه منتظر انتشار «وصیت‌ها» بودند. اشتیاق مخاطبان جهانی برای مطالعه تازه‌ترین نوشته اَتوود زمانی پررنگ‌تر شد که او تأکید کرد این رمان ادامه‌ای بر سرگذشت ندیمه است.»
آن‌طور که ظهیری می‌گوید حتی مخاطبان ایرانی هم پس‌ از مطالعه «ســــــرگذشــت نـــــدیمه» و تماشـــای ســــریال آن مدت‌هاست پیگیر زمان انتشار رمان «وصیت‌ها» هستند. جالب است بدانید که پخش مجموعه تلویزیونی «سرگذشت ندیمه» در کشور خودمان باز نشر دوباره آثار او را به‌دنبال داشته است. همان‌طور که در سطرهای بالا هم اشاره شد برخی منتقدان، کتاب‌های اَتوود را هشداری به سیاستمداران، جنگ‌طلبی و زیرپا گذاشتن ویژگی‌های انسانی می‌دانند که به گفته ظهیری این پیام در تازه‌ترین نوشته او هم حضوری جدی دارد.
البته فراتر از اتفاقات مرتبط با مسائل سیاسی، همواره یکی از مهم‌ترین دغــدغـــه‌هــای اَتوود طی سال‌های زندگی حرفه‌ای خود، ارتباط با زنان و مشکلاتی است که در زندگی پیش روی آنان قرار دارد. مترجم کتاب «وصیت‌ها» که پیش‌تر هم ترجمه‌ای از نوشته‌های این نویسنده کانادایی عرضه کرده، ادامه داد: «از نکات جالب توجه درباره اَتوود این است که او تنها نویسنده نیست، او به‌عنوان فعال سیاسی و فردی که مشکلات و مسائل اجتماعی را حتی فراتر از مرزهای کشور خود دنبال می‌کند، شناخته می‌شود.»
هنوز خبری از کتاب تازه نیست
شاید یکی از دلایل توجه اَتوود به مسائل اجتماعی و شرایطی که سیاستمداران تمامیت‌خواه ایجاد می‌کنند، در تجربه‌های دوران کودکی این نویسنده کانادایی نهفته است. اَتوود سال 1939، درست یک سال قبل از آغاز جنگ جهانی دوم متولد شده است. حتی سال‌های جوانی و روزگاری که دست به تألیف «سرگذشت ندیمه» زد، به روزگاری بازمی‌گردد که ساکن برلین غربی بود، سال‌هایی که اتحاد جماهیر شوروی همچنان دایر بود و میان دو برلین هم شرایط خصمانه‌ای حاکم بوده است. او حتی به برخی کشورهای اروپای شرقی هم سفر کرده و عجیب نیست اگر بیش از سایر نویسندگان معاصر جهان نسبت به جنگ و تبعات تصمیمات سیاستمداران بر زندگی مردم حساس باشد.
همان‌طور که اشاره شد، اَتوود افزون بر نویسندگی به‌عنوان فعال سیاسی و اجتماعی، شاعر و حتی مدافع حقوق زنان هم فعالیت دارد. با اینکه اغلب نویسندگانی که آثار آنان در گروه کتاب‌های پـــــادآرمان‌شهــــری قـــــرار می‌گیرند، نثر ژورنالیستی را برای نوشته‌هایشان انتخاب می‌کنند اما در ارتباط با نوشته‌های این نویسنده کانادایی شرایط قدری متفاوت است. ظهیری در همین رابطه گفت: «تأثیر شاعرانگی اَتوود را بیش از همه می‌توان در نوشته‌های نخستین او دید، هر چند که به هر حال نثر او به‌گونه‌ای است که مترجم را در بازگردان آن به فارسی با مشکلات متعددی روبه‌رو می‌کند. اَتوود قدری دچار پیچیده‌نویسی است، آن‌گونه که در ترجمه‌اش باید تلاش بسیاری به خرج داد.»
به‌ گفته ظهیری، یکی از مهم‌ترین گفته‌های اَتوود در تازه‌ترین کتاب او این است که کنار گذاشتن زنان و توجه به آنان تنها به‌عنوان ماشین فرزند‌آوری تبعاتی جدی برای بقای حکومت‌ها به‌دنبال خواهد داشت؛ هر چند که به‌نظر می‌رسد اَتوود فراتر از بحث جنسیت به مصائب زندگی امروز که سیاستمداران را مقصر آن می‌داند هم توجهی جدی دارد. آن‌طور که اَتوود طی ماه‌های اخیر در گفت‌و‌گو با برخی نشریه‌ها گفته او هم‌اکنون کتاب تازه‌ای در دست تألیف ندارد و برای نوشته بعدی او باید قدری بیشتر منتظر بمانیم تا ببینیم همچنان به روال سابق، همان موضوعات را دنبال می‌کند یا قصد غافلگیری مخاطبان خود را دارد.

وصیت‌ها
نویسنده: مارگارت اتوود
زبان مرجع: انگلیسی
ژانر: علمی-تخیلی، پادآرمان‌شهری
تاریخ انتشار انگلیسی:
 ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۹
تعداد صفحات: ۴۳۲