بناهای تاریخی زیر چتر بیمه

«بیمه بناهای تاریخی» درست زمانی تیتر رسانه‌ها شد که میراث فرهنگی کشور هم از سیل صدمه وآسیب خورد و هم بخشی از بازار تاریخی تبریز به‌عنوان «طولانی‌ترین بازار تاریخی جهان» طعمه حریق شد. توالی این اتفاق‌ها باعث شد تا این سؤال از سوی کارشناسان پیش بیاید که آیا بیمه بناهای تاریخی می‌تواند، میراث ثبت ملی و جهانی کشور را به سلامت از حادثه‌های طبیعی گذر دهد؟ پاسخ «محمدحسن طالبیان» معاون میراث فرهنگی کشور در گفت‌و‌گو با «ایران» به سؤال مثبت است.
بناهای تاریخی به سرنوشت پلنگ ایرانی دچار می‌شوند؟
بیمه بناهای تاریخی خواسته ماده 19 از طرحی به نام «حمایت از مرمت و احیای بافت‌های تاریخی – فرهنگی» است. این طرح را بهارستانی‌ها در هفته جاری تصویب کردند. بر اساس آن دولت مکلف است تدابیر و اقدامات لازم برای بیمه بناهای تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی و فهرست‌های ذیربط را انجام دهد. آن‌طور که «طالبیان» یادآوری می‌کند این طرح بسیار گسترده‌تر از آن است که تنها به بیمه بناهای تاریخی بپردازد. او خیلی هم مایل نیست که این بخش ماجرا پررنگ طرح شود. بنابراین یادآوری می‌کند: «برای مثال نمایندگان براساس ماده 15 این طرح، به دستگاه‌های اجرایی و نهادها تکلیف کرده تا هزینه‌های مربوط به پژوهش، حفاظت و مرمت آثار منقول و غیر منقول ثبت شده در فهرست آثار ملی و آثار واجد ارزش تاریخی – فرهنگی و فهرست‌های ذیربط مربوط به آثار در اختیار یا در حیطه موضوع تخصصی همان دستگاه را از محل اعتبارات خود تأمین کنند. این اعتبارات در چارچوب ضوابط قانونی سازمان هزینه می‌شود.» «بیمه بناهای تاریخی» اما موضوعی است که برای نخستین بار تجربه می‌شود. البته آن‌طور که طالبیان می‌گوید عمارت آزادی پیش از تصویب طرح توسط مجلسی‌ها، بیمه کاخ نیاوران، گلستان و موزه ملی را شروع می‌کند. او از بیمه این سه بنا به «تمرین بیمه بناهای تاریخی» یاد می‌کند. طالبیان این مصوبه را یک طرح تجربه شده در کشورهای دیگر می‌داند. ماده 19 برای افکارعمومی و کارشناسان هم جذاب است و هم جای سؤال. پیش از اینکه سازمان میراث فرهنگی وارد بحث بیمه بناها شود، سازمان حفاظت از محیط زیست بیمه گونه‌های در معرض خطر را در برنامه خود قرار داد. «یوزپلنگ ایرانی» هم از سوی یکی از بانک‌ها بیمه شد. بعد از آن بحث بیمه «خرس بلوچی» و «پلنگ ایرانی» روی میز مذاکره بانک‌ها و پردیسان آمد اما دفترچه بیمه در پنجه  این دو قرار نگرفت. بیمه‌ها به دلایل آنچه هزینه بالای بیمه این دو گونه خوانند دیگر، حیات وحش در حال انقراض ایران را همراهی نکردند.
بیمه‌ها از پس سیل بر می‌آیند؟
اولین سؤال را بسیاری از جمله «ملیحه مهدی‌آبادی» متخصص مرمت و عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی در گفت‌و‌گو با «ایران» مطرح می‌کنند. آیا سازمان میراث فرهنگی از پس پرداخت حق بیمه آثار تاریخی برمی‌آید؟ آیا مثلاً عمارت آزادی می‌تواند اثری چون تخت‌جمشید را با آن عظمت بیمه کند؟ او می‌گوید: «بی‌شک بیمه تخت‌جمشید هزینه بسیار گزافی می‌خواهد.» آیا برای مثال بانک‌های حاضر وارد ماجرای بناهای تاریخی می‌شوند؟ طالبیان می‌گوید: «حق بیمه را خود سازمان میراث فرهنگی می‌دهد و قرار نیست بانکی در این ماجرا باشد.» او یادآوری می‌کند برنامه‌ای برای بیمه آثار خارج از شهر چون تخت‌جمشید یا چغازنبیل ندارند. به گفته معاون فرهنگی آنها به‌دنبال بیمه بناهای تاریخی در داخل شهر هستند. در نتیجه محوطه‌های باستانی و تپه‌های تاریخی زیر چتر بیمه قرار نمی‌گیرد. برای این تمایز دلیل هم دارد. طالبیان می‌گوید: «بناهای تاریخی در شهر توسط عوامل بسیاری تهدید می‌شود که تأثیری روی محوطه‌ها باستانی و بناهای خارج از شهر ندارند.» او آتش‌سوزی، زلزله و سیلاب را از جمله دلایلی می‌داند که معاونت تحت مدیریتش را به سمت بیمه بناهای تاریخی برده است. البته برخی از دلایلی که طالبیان می‌گوید؛ می‌تواند محوطه‌ها و سایت‌های باستانی را تهدید و تخریب کند. مثلاً سیل و زلزله به تخت‌جمشید و چغازنبیل هم نشسته است. تازه اتفاق را هم سیلاب شیراز رقم زد وقتی به سمت تاریخ 2500 ساله تخت‌جمشید خیز برداشت. اما از پس هخامنشی‌ها برنیامد. آن چیزی که تخت‌جمشید را از سیل رهانید، دوراندیشی و مهندسی دفع آب هخامنشیان بود. مهندسان در دوره امپراطوری هخامنشی، آب و سیلاب را با کانال‌هایی به دریچه‌هایی در جنوب شرق تختگاه تخت‌جمشید هدایت می‌کردند تا بنا از سیل آسیب نبیند. تا پیش از کشف این دریچه‌ها توسط تیم باستان‌شناسی پایگاه جهانی تخت جمشید، این اثر عظیم همواره با مشکل آبگرفتگی روبه‌رو می‌شد. این کشف پایانی بر آبگرفتگی بناهای تختگاه تخت‌جمشید بود. با وجود این طالبیان تأکید می‌کند که بحث بیمه تنها به بناهای میراثی در داخل شهر می‌پردازد. او در پاسخ به این پرسش که آیا سازمان میراث فرهنگی توان بیمه کردن بناها را دارد هم می‌گوید: «ما این اعتبار را تأمین کردیم.» معاون میراث فرهنگی البته تأکید می‌کند که سازمان میراث فرهنگی توان بیمه تمام بناها را ندارد اما کار را آرام آرام پیش می‌برد.
«ملیحه مهدی‌آبادی» می‌پرسد: «آیا این بیمه تنها شامل بناهایی که در اختیار سازمان قرار می‌گیرد، می‌شود؟ آن زمان تکلیف آثاری که در اختیار سایر دستگاه‌ها و نهادها است چیست؟» بخشی از مهم‌ترین بناهای میراثی و تاریخی مهم کشور در دست بنیاد مستضعفان، قوه قضائیه و نهادهای نظامی قرار دارد. او سؤال دیگری هم دارد، تکلیف بناهایی که در دست بخش خصوصی است چیست؟ طالبیان در پاسخ می‌گوید: «این مصوبه همه دستگاه‌های دولتی و نظامی را مکلف به بیمه بناهای تاریخی می‌کند.» او امیدوار است که ورود بخش دولتی به بیمه بناهای تاریخی، بخش خصوصی را هم به این سمت بیاورد. طالبیان هیچ مانعی برای بیمه بناهای تاریخی توسط این بخش نمی‌بیند.او یاد‌آوری می‌کند که اعتبار سازمان برای بیمه کردن همه بناها کافی نیست، اما می‌گوید: «چون وضعیت موزه‌های این سه کاخ حساس بود، بیمه بناها را از این نقطه شروع کردیم.» البته این کارشناس اشیای تاریخی داخل موزه را از شمول بیمه خارج می‌داند و می‌گوید: «اشیای تاریخی- باستانی در ایران تنها در زمان نمایش عمومی بیمه می‌شوند.»
همچنین «مهدی‌آبادی» بیمه کردن بناهای تاریخی را یک کار بسیار مثبت ارزیابی می‌کند اما می‌گوید: «من فکر می‌کنم شاید باید هزینه عظیمی که می‌خواهد صرف بیمه شود را صرف پایش و نظارت کرد.» او بحث را به آتش‌سوزی بازار تاریخی تبریز می‌برد. سرای دو دری‌های تبریز به خاطر اتصال برق آتش گرفت و 113 غرفه آسیب جدی دید. مهدی‌آبادی می‌گوید: «اگر بناها پایش دائم شود، قوانین مرتبط از مجلس رأی بگیرد، در بازارهایی چون بازار فرش تبریز سیستم آتش‌نشانی هوشمند تعبیه شود، شاید احتیاجی به بیمه بناهای تاریخی نباشد.»
او بحث را به اسناد تاریخی می‌برد و می‌گوید: «مثلاً اگر جایی مثل مرکز اسناد سازمان میراث فرهنگی را بیمه کنند اما پایش نداشته باشد و دچار آتش‌سوزی شود خسارت بیمه چه کار می‌تواند برای اسناد از دست رفته انجام دهد؟»
او همچنین می‌پرسد: «مثلاً اگر کاشی تکیه معاون‌الملک کرمانشاه از بین برود، آیا بیمه می‌تواند ماهیت تکیه را برگرداند؟ بیمه آن زمان نمی‌تواند دردی را در‌مان کند.»
طالبیان در پاسخ به این سؤال‌ها می‌گوید: «بیمه بناهای تاریخی باعث می‌شود تا آرام آرام استانداردسازی مجموعه‌ها را هم انجام بدهیم. می‌دانید بیمه زمانی یک بنا را قبول می‌کند که شما در مقابل حوادث از جمله آتش‌سوزی و... حداقل تجهیزات اولیه را داشته و تمهیدات را اندیشیده باشید. بیمه قبل از قرارداد این مسائل را چک می‌کنند.» او هم بحث را به سمت بازار تاریخی تبریز می‌برد و می‌گوید: «الان بین 50 تا 60 درصد مغازه‌های بازار تاریخی تبریز بیمه هستند.» البته این بیمه‌ها توسط کسبه پرداخت شده است. به گفته طالبیان هزینه مرمت اثری که سازمان میراث فرهنگی یا دستگاه‌های دیگر بیمه می‌کنند باید در زمان حادثه به طور کامل پرداخت شود. او اعتقاد دارد که با بیمه کردن بناها به محض وقوع حادثه می‌توان مرمت اثر را شروع کرد و منتظر اختصاص یک بودجه از سوی دولت یا مجلس نماند. طالبیان بیمه هر بنا را متفاوت می‌داند و می‌گوید: «مثلاً تهدیدات یک موزه با یک خانه و بازار تاریخی فرق می‌کند.»
«مهرداد لاهوتی» نماینده لنگرودی‌ها در گفت‌و‌گو با «ایران» از تصویب طرح دفاع می‌کند و می‌گوید: «این طرح برای جا انداختن حفاظت از بناهای تاریخی و گسترش فرهنگ بیمه تصویب شد.»
لاهوتی البته این بیمه را تنها شامل بناهای تاریخی نمی‌داند. او اعتقاد دارد که باید پروژه‌های عمرانی را هم به این سمت برد. لاهوتی می‌گوید: «این طرح باعث می‌شود تا زمانی که یک اثر آسیب می‌بیند به جای دولت، سراغ بیمه برویم.»
«فاطمه ذوالقدر» دیگر نماینده مجلس هم این طرح را یک بسته حمایتی برای بناهای تاریخی می‌داند. به گفته نماینده طرح بعد از رأی مثبت که از مجلسی‌ها گرفت به شورای نگهبان ارسال شد. حال باید ماند و دید رأی شورای نگهبان به این طرح چیست؟