منافقان در <ویکیپدیا> چه می‌کنند

سید جواد کاظمی‌تبار
استاد دانشگاه
نگارنده این سطور نزدیک به یک دهه است که به صورت تفننی در ویکیپدیا به ویرایش مقالات می‌پردازد. در واقع این کار نیاز به مجوز خاصی ندارد و هر کسی می‌تواند در هر جای دنیا این کار را انجام دهد. کافی است یک حساب کاربری درست کنید و تمام. بقیه‌اش برمی‌گردد به همت و حوصله شما. همت اینکه قوانین ویکیپدیا را بخوانید تا ویرایش‌های شما مثلاً مخالف قوانین کپی‌رایت نباشد یا معنی منابع معتبر در ویکیپدیا را بدانید تا نوشته‌هایی که به مقالات اضافه می‌کنید، مستدل باشند. صحبت درباره ویکیپدیا خود یک بحث مستقل می‌طلبد و البته باید اذعان داشت این دانشنامه آزاد موجود بسیار شگفتی است. چرا که در مدت زمان نسبتاً کمی به بزرگ‌ترین منبع علمی دنیا تبدیل شده است و این در حالی است که تمام مطالب آن به طور داوطلبانه نگاشته شده است؛ بدون هیچ مزد و منتی. اما همین مسأله یعنی امکان ویرایش آزاد و داوطلبانه، راه را باز گذاشته تا طرفداران گروه‌ها، ایدئولوژی‌ها و اشخاص معروف مقالات مربوط به خود را جانبدارانه بنویسند. البته در ویکیپدیا قوانینی برای مبارزه با جانبداری وجود دارد ولی نهایتاً چون یک ارگان آزاد است، امکان اعمال نظارت کافی وجود ندارد. یعنی حرف آخر را مشارکت ویرایشگران می‌زند. مثلاً اگر تعداد ویرایشگران طرفدار یک گروه خاص زیاد باشد و آنها تصمیم بگیرند در مقاله مربوط به آن گروه دخل و تصرف کنند، نکات منفی گروه خود را سانسور نمایند و نکات مثبت گروه مورد علاقه‌شان را پررنگ کنند، کاملاً شدنی است. در این گونه موارد تنها راه مقابله این است که به تعداد کافی ویرایشگر که در قطب مخالف قرار گرفته‌اند همت کنند و در مقاله مزبور به ویرایش بپردازند. اعتقاد بنیانگذاران ویکیپدیا بر این است که این مقابله بین نیروهای متخاصم خود به خود کلیت مقالات ویکیپدیا را به سمت تعادل می‌برد بدون آنکه نیاز به نظارت چندانی از مافوق باشد.
داستان آشنایی نگارنده با ویکیپدیا هم از همین‌جا شروع می‌شود. در واقع از همان اوایل به من ثابت شده بود که ویکیپدیا یک مرجع تأثیرگذار روی جامعه است. اکثر مردم برای تحقیق در مورد یک موضوع به اولین جایی که رجوع می‌کنند، مقالات ویکیپدیاست. این ادعا را می‌توان با شواهد متقن پشتیبانی نمود. در ویکیپدیا ابزاری وجود دارد که میزان مطالعه روزانه هر مقاله را نشان می‌دهد. به طور سنتی وقتی یکی از مناسبت‌های مذهبی فرامی‌رسد، میزان مطالعه مقاله مربوط به آن مناسبت یا مقاله شخصیت مذهبی مربوطه یک دفعه زیاد می‌شود. مثلاً مقاله روزه در ویکیپدیای فارسی بیشترین میزان مطالعه را در ماه مبارک رمضان به خود می‌بیند. لذا اگر مطلب نامناسبی در این مقالات نوشته شده باشد، در ذهن خواننده تأثیر خواهد گذاشت. به همین دلیل نگارنده هر وقت کتابی مطالعه می‌کنم، نکات جالب آن را به مقاله مربوطه در ویکیپدیا اضافه می‌کنم.
یکی از کتاب‌هایی که چند سال پیش آن را مطالعه و مطالب مفید آن را به ویکیپدیا اضافه کردم، کتابی در مورد منافقین (مجاهدین خلق) نوشته یرواند آبراهامیان نویسنده ایرانی‌الاصل مقیم امریکا بود. نویسنده این کتاب برای نگارش کتاب خود حتی به فرانسه مسافرت و با مسعود رجوی مصاحبه کرده بود. وی علاوه بر نقل اتفاقات مختلفی که در تاریخچه این گروه رخ داده است، توانسته بود تا حد خوبی جریان نفاق موجود در این گروه را به تصویر بکشد. مثلاً این مسأله که این گروه برخلاف تبلیغات خود همواره زنان را پایین‌تر از مردان قرار می‌دهد. یا این مسأله که منافقین پیش از انقلاب یک چهره ضد امریکایی و ضد امپریالیستی از خود نشان دادند ولی بعداً نقاب عوض کردند، یا اینکه مواضع آنها در مورد فلسطین چگونه تغییر کرد و امثالهم. البته ذکر این نکته ضروری است که نویسنده این کتاب به اعتراف خودش فرد معتقدی نیست ولی با اینحال سعی کرده با مسأله به صورت علمی برخورد کند و تا اندازه خوبی بی‌طرفی خود را در این موضوع بخصوص حفظ نماید. طبیعتاً من بعد از خواندن این کتاب مطالبی را که به نظرم مفید می‌رسید به مقاله اضافه کردم. تا چند مدت هم سرکشی می‌کردم تا طرفداران منافقین مطالب انتقادی را از مقاله حذف نکنند. خوشبختانه در آن زمان طرفداران این گروه خیلی به قوانین ویکیپدیا مسلط نبودند و می‌شد راحت آنها را از میدان به در کرد. سال‌ها گذشت تا اینکه به درخواست یکی از دوستان مجازی‌ام در ویکیپدیای فارسی دوباره به مقاله منافقین در ویکیپدیای انگلیسی سر زدم. این بار اوضاع فرق می‌کرد. آنها مقاله را تغییر داده بودند. برخی از مطالب انتقادی حذف شده بود. برخی هم که مانده بود با تغییر جمله‌بندی به صورت رندانه جوری جلوه داده شده بودند که انتقاد مربوطه را بی اعتبار یا کم اعتبار نشان دهند. ویرایشگران طرفدار این گروه سعی در تبرئه بسیاری از جنایت‌های منافقین داشتند. به عنوان مثال جمله‌بندی را جوری تغییر داده بودند که مسئولیت آنها را در یک بمب‌گذاری از سطح حقیقت به اتهام تقلیل دهد. به علاوه آنها فعالیت عجیبی در مظلوم‌نمایی خود انجام داده‌ بودند. مثلاً تعداد کشته‌شدگان خود را بسیار پررنگ کرده بودند یا در مورد دستگیری‌ها و چگونگی برخورد با زندانیان منافقین در ایران مطالب فراوانی افزوده بودند. نکته دیگری که مشاهده کردم، این بود که آنها به شکل عجیبی سعی در انکار کشتن شهروندان عادی توسط منافقین داشتند و در مقاله ادعا کرده بودند منافقین فقط نظامیان و پایبندان به نظام را هدف قرار می‌دهد. خنثی کردن این همه خرابکاری در یک مقاله کار آسانی نبود. مخصوصاً اینکه دیگر با کاربران آماتور سروکار نداشتیم. بلکه کاربرانی که زبان  انگلیسی را خوب بلدند، بر قوانین ویکیپدیا مسلط هستند و از این قوانین برای از میدان به در کردن حریفان استفاده می‌کنند. در واقع حدس نگارنده این است که برخی از آنها به  عنوان مزدور عمل می‌کنند. یعنی لزوماً تعلق فکری به گروه منافقین ندارند بلکه در ازای دریافت پول، مقاله را به شیوه دلخواه منافقین تغییر می‌دهند. خالی از لطف نیست اگر بگویم در میان کاربرانی که به نفع منافقین قلم می‌زدند، یک کاربر باسابقه اسرائیلی هم مشاهده شد. بحث در مورد اینکه اسرائیل چقدر روی ویکیپدیا سرمایه‌گذاری کرده‌ است، خود یک بحث جداگانه می‌طلبد. اما به اختصار بگویم که حضور آنها کاملاً در ویکیپدیا ملموس است.
در ابتدای کار جنگ تقریباً یک طرفه بود. یعنی آنها همین طور پیشروی می‌کردند و ما عقب‌نشینی. مدتی طول کشید تا با اوضاع جدید وفق بگیریم. کار در ویکیپدیا به گونه‌ای است که شما باید اولاً صبر و حوصله داشته باشید. ثانیاً باید خوب فکر کنید تا در بحث‌ها با کمک استدلال حرفتان را به کرسی بنشانید. در واقع باید مدیران ویکیپدیا را قانع کنید که گروه مخالف شما دارند برخلاف قوانین ویکیپدیا عمل می‌کنند. برای این کار باید دو کار عمده انجام دهید. اول اینکه مانند یک وکیل قوانین را خوب بلد باشید و با قدرت سخنوری طرف مقابل را محکوم کنید. دوم باید مانند یک محقق در میان کتابها و نوشته‌های روزنامه‌های خارجی مطالبی را پیدا کنید تا نظر شما را تأمین کنند. به عنوان مثال فرض کنید می‌خواهید ثابت کنید که منافقین در داخل ایران پایگاهی ندارند. برای این کار باید کل اینترنت را زیر و رو نمایید تا منابع انگلیسی زبان پیدا کنید که به این مسأله اشاره دارند. بعد باید ثابت کنید که این منابع معتبر هستند. وقتی هم جبهه مقابل مطلب شما را حذف کرد باید مدیران ویکیپدیا را قانع کنید که مخالفت جبهه مقابل بدون دلیل است. همه اینها نیازمند وقت فراوان و به علاوه حوصله بسیار است. چون جبهه مقابل هموار سعی می‌کند شما را از کوره به در کند تا از روی عصبانیت یک حرکت اشتباه انجام دهید. اینجاست که حتی اگر حق هم با شما باشد مدیران ویکیپدیا برای شما مجازات تنبیهی از قبیل ممنوعیت ویرایش موقتی در نظر می‌گیرند.
اما یکی از اتفاقات جالب که سعی دارم در مورد آن در این نوشتار بیشتر توضیح دهم، مسأله ارتباطات سابق گروهک منافقین با شوروی سابق است. چند سال پیش تصویر نامه‌ای در فضای مجازی منتشر شد که در دسامبر سال ۱۹۸۵ میلادی (حدود دی‌ماه ۱۳۶۴) از سوی منافقین به شوروی سابق نوشته شده بود. در این سلسله ‌نامه‌ها که برخی با امضای فرهاد الفت و باقی با امضای مسعود رجوی هستند به ذکر برخی از خرابکاریهای منافقین در کشورمان همچون خارج از دسترس ساختن ۲۰ هواپیمای جنگی فانتوم ارتش کشورمان، پخش اعلامیه و امثالهم اشاره شده است. در پایان، منافقین از شوروی تقاضای کمک مالی به ارزش ۳۰۰ میلیون دلار کردند و نیز درخواست نمودند که امکان تردد از مرز را در صورت فرار از کشور برایشان فراهم آورند. به علاوه تقاضا نمودند در صورت ایجاد مشکل برای مسعود رجوی در فرانسه، سفارت شوروی در فرانسه کمک کند که رجوی از آنجا موفق به خروج شود. از مدتها قبل تصویر این نامه با توضیح آن در مقاله ویکیپدیای انگلیسی موجود بود. ولی کاربران طرفدار منافقین چند ماه پیش با استناد به اینکه تصویر مربوطه متعلق به یک سایت فارسی زبان است اعتبار آن را زیر سؤال بردند و در نتیجه این تصویر از مقاله حذف شد. در اینجا باید توضیح بدهم که در حال حاضر منافقین درحال تشکیل اتحادی با دولت فعلی امریکا هستند و در نتیجه هرگونه افشای رفتارهای کمونیست‌گونه آنها در گذشته برایشان خجالت آور است. این مسأله تلاش آنها را در مخالفت با انتشار عکس نامه مزبور در ویکیپدیا توضیح می‌دهد. اما ما هم دست بردار نبودیم. اول سعی کردیم اعتبار وبسایت منتشر کننده تصویر نامه را به اثبات برسانیم. شورایی در ویکیپدیا وجود دارد که اعتبار منابع را رد یا تأیید می‌نماید. این شورا به ما گفت شما باید به مؤسسه هوور در دانشگاه استنفورد که ادعا می‌شود سند این نامه در آنجا نگهداری می‌شود مراجعه کنید تا اعتبار نامه تأیید شود. از آنجایی که مراجعه حضوری به استنفورد مقدور نبود، بر آن شدم تا با مکاتبه الکترونیکی با ارگان مربوطه فایل اسکن نامه را از آنها به صورت ایمیل دریافت نمایم. برای این کار از آنجاییکه نمی‌خواستم حساسیت ایجاد کنم اشاره‌ای به ایرانی بودنم نکردم. به علاوه از ایمیل دانشگاهی استفاده کردم و گفتم که استاد دانشگاه هستم و برای تحقیقاتم نیاز به این فایل دارم. در کمال ناباوری پس از چند روز مؤسسه مربوطه فایل کامل نامه‌ منافقین به شوروی و نیز پاسخ شوروی به منافقین را برایم فرستاد. به این ترتیب من توانستم مدیران ویکیپدیا را در مورد اصالت تصویر مربوطه قانع کنم و تصویر را به مقاله بازگردانم. نتیجه دیگر این کار این بود که به پاسخ نامه دست پیدا کردم. رژیم وقت شوروی در پاسخ به درخواست منافقین گفته بود که نمی‌تواند کمک مالی کند ولی موافقت کرده بود که امکان تردد منافقین از مرزها را فراهم آورد. به علاوه برای امنیت مسعود رجوی حرف‌های مساعدی زده بود. مضافاً وعده داده بود که سرکوب منافقین در ایران را محکوم خواهد کرد.کار در ویکیپدیا به من چند چیز را فهماند. اول اینکه برای ساختن ذهن فرزندانمان باید نسبت به محیط اطرا‌ف‌مان حساس باشیم. این محیط شامل جامعه فیزیکی و جامعه مجازی است. فراوان هستند افرادی که به دنبال منافع خود سعی در محو حقیقت، ایجاد نابسامانی، ترویج بی‌ایمانی، شایعه، اغتشاش و غیره می کنند. لذا باید همیشه گروهی فعال در صحنه حضور داشته‌باشند تا جلوی انحراف را در هر محیطی (فیزیکی یا مجازی) بگیرند. نکته دوم اینکه وقتی در یک جبهه با داوران بین‌المللی درگیر هستید شما مجبورید به زبان همان داوران صحبت کنید.
 این بدان معناست که برای پیاده کردن آرمانها و اعتقادات خود لازم است از روشهای نوین استفاده کنید. از ملزومات روشهای نوین این است که بعضی وقتها اعتقادات خود را در دل مخفی کنید و آنها را فریاد نزنید. در عوض به روش دیپلماسی و قوانین بین‌المللی عمل نمایید و زبانی نرم داشته باشید.
 پس‌نوشت: من متن نامه روسی را در این آدرس برای مشاهده‌ عموم بارگذاری نموده‌ام
https://drive.google.com/file/d/1ZBdtFxUgbWbxiS6KeIZn8-bnTArWJhqN/view
برای دریافت ترجمه فارسی نامه‌ها می‌توانید به اینجانب ایمیل بزنید:‌
j.kazemitabar@nit.ac.ir