هشدار ایران به دست گذاشتن اروپا روی ماشه برجام

گروه سیاسی/ فرانسه در شرایطی در آستانه نشست آتی کمیسیون مشترک برجام در ششم‌ آذرماه در وین، ایران را به استفاده از «مکانیسم ماشه» تهدید کرد که مقام‌های دیپلماتیک ایرانی در واکنش به آن اعلام کردند برجام در شرایط کنونی به اروپا اجازه نمی‌دهد که در قبال اعمال حق مشروع جمهوری اسلامی در پاسخ به اقدامات یکجانبه امریکا و نقض اساسی تعهدات طرف‌های اروپایی، به مکانیسم ماشه استناد کند. ژان لودریان، وزیر خارجه فرانسه چهارشنبه هفته گذشته برای نخستین بار در روند اجرای توافق هسته‌ای، ایران را به آغاز سازوکار موسوم به مکانیسم ماشه تهدید کرد و مدعی شد: «این کشور به طور جدی کلید زدن مکانیسم ماشه را که به ازسرگیری تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران منجر خواهد شد، در دست بررسی دارد.»
ادعایی که سیدعباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه آن را غیرسازنده خواند و گفت که «منطق و هدف مکانیسم حل و فصل اختلافات پیش‌بینی شده در برجام در نظر گرفتن اقدامات جبرانی برای دو طرف است و اقدام جمهوری اسلامی ایران هم اجرای حق خود در ماده ۳۶ است و لذا برجام در شرایط کنونی اساساً به طرف‌های اروپایی اجازه نمی‌دهد که در قبال اعمال حق مشروع جمهوری اسلامی ایران در پاسخ به اقدامات غیرقانونی و یکجانبه ایالات متحده و نقض اساسی تعهدات طرف‌های اروپایی، به این مکانیسم استناد ورزند.» ادعای فرانسه برای رجوع به مکانیسم ماشه در حالی مطرح شده است که ایران چند هفته پیش در تلافی محقق نشدن منافع اقتصادی خود در چارچوب توافق هسته‌ای، بخش دیگری از تعهدات برجامی خود را متوقف کرده بود. مقام‌های ایران اعلام کردند که در چهارمین گام کاهش تعهدات خود در برجام، گازدهی به سانتریفیوژهای فردو را آغاز کرده‌اند؛ تصمیمی که تنها چند هفته بعد از آن گرفته شد که قدرت‌های اروپایی درباره امکان خروج از برجام در صورت ادامه کاهش تعهدات ایران هشدار داده و در نتیجه، ابهام در مورد آینده توافق هسته‌ای را افزایش داده بودند.
مکانیسم حل اختلاف برجام
اما حالا مقام‌های اروپایی در حالی ایران را به استفاده از مکانیسم ماشه تهدید کرده‌اند که در شرایط  طرح چنین تهدیدی نیستند. چه طبق بندهای 35 و 36 برجام، در صورتی که هر یک از طرف‌های باقی‌مانده به این نتیجه برسند که ایران با اقدامات خود برجام را نقض کرده، می‌توانند روندی را آغاز کنند که تنها در مدت 65 روز به شورای امنیت و بازگشت خودکار تحریم‌ها منتهی شود. این گزینه در شرایطی حق شرکای برجامی ایران را برای تلافی به متوقف شدن تعهدات برجامی ایران به رسمیت شناخته که جمهوری اسلامی پیش از آن و بر اساس بندهای 26 و 36 توافق این امکان را یافته بود که پس از مواجهه با بدعهدی هر یک از طرف‌ها و گذار از فرآیند دیپلماتیک حل اختلاف، این موضوع فیصله نیافته را به عنوان مبنایی برای متوقف کردن کلی یا جزئی تعهداتش در چارچوب توافق هسته‌ای قلمداد کند. در همین چارچوب نیز مقام‌های ایرانی در چند ماه اخیر که آغاز آن به سالروز خروج امریکا از برجام بازمی‌گردد، متوقف کردن بخش‌هایی از تعهدات برجامی خود را بر اساس همین راهکار تعریف شده در دستور کار قرار دادند و ظرفیت‌های موجود پیش‌بینی شده را برای نشان دادن ابتکار عمل و پیگیری یک موضع تهاجمی‌تر فعال کردند.
حالا در شرایطی که به گفته محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران اروپایی‌ها نتوانسته‌اند حتی یک تعهد را نشان دهند که در 18 ماه گذشته به آن عمل کرده‌اند، هشدار آنها برای رجوع به مکانیسم ماشه محلی از اعراب ندارد. چه شرکای اروپایی برجام پس از اعلام خروج امریکا از این توافق، اعلام کردند که به همکاری با ایران ادامه خواهند داد و مانع از فروپاشی برجام خواهند شد. مطابق این ادعا، انتظار می‌رفت در صورتی که امریکا نهادهای اقتصادی اروپایی را به دلیل کار با ایران مجازات کند اروپایی‌ها زیر بار این مجازات نرفته و مقدمات مناسبات اقتصادی با تهران را فارغ از تهدیدات امریکا فراهم کنند. اما بعد از یک سال و هفت ماه که یک سال نخست آن با سکوت و صبر استراتژیک تهران  و پایبندی تمام و کمال به تعهدات هسته‌ای‌اش، همراه بود، مشخص شد که اروپایی‌ها بدون حضور امریکا قادر به حفظ توافق هسته‌ای با ایران نیستند. آنها با وجود پیگیری و طراحی سازوکارهای مالی چون «اینستکس» که عملاً تحت تأثیر تهدیدات مقام‌های کاخ سفید بی نتیجه ماند، نتوانستند تأثیر تحریم‌های مالی و نفتی امریکا را کاهش دهند. آن هم در شرایطی که این کشور تلاش کرده با تحریم‌های خود بتدریج دورنمای مبادلات اقتصادی ایران را پیچیده‌تر کند. سیدعباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران در گفت‌وگو با وبگاه هلندی «اِن.آر.سی» با بیان اینکه اروپا باید از حاکمیت و استقلال خود دفاع کند، می‌گوید: «اروپا باید صندوقی ایجاد کند که از کمپانی‌های خود در برابر تنبیه امریکا محافظت کند، حتی با وجود اینکه تجارت با ایران کاملاً قانونی است. اروپایی‌ها باید از خودگذشتگی بیشتری نشان دهند.»
با این وصف، ایران اگرچه در برابر محقق نشدن خواسته‌هایش بخش‌هایی از تعهدات خود را ذیل برجام متوقف کرده است اما آن را نقض نکرده که اروپایی‌ها بخواهند به بهانه آن استفاده از مکانیسم ماشه را مطرح کنند.

بــــرش
پیوستن فنلاند، بلژیک، نروژ، سوئد و هلند به اینستکس

وزارت امور خارجه فنلاند با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که این کشور به همراه بلژیک، نروژ، سوئد و هلند به اینستکس یا همان سازوکار ویژه مالی اتحادیه اروپا با ایران می‌پیوندند. به‌گزارش ایسنا در این بیانیه آمده است: در راستای تداوم حمایت اروپا از توافق هسته‌ای و تلاش برای اجرای بخش اقتصادی این توافق و به منظور تسهیل تجارت مشروع اتحادیه اروپا با ایران، ما آماده‌ایم تا در سازوکار ویژه مالی اتحادیه اروپا شریک شویم. اینستکس سازوکار ویژه‌ای است که انگلیس، فرانسه و آلمان در ماه ژانویه در تلاش برای ادامه اجرای برجام و حفظ کانال مالی با ایران باوجود تحریم‌های امریکا، آن را راه‌اندازی کردند. این سازوکار از ماه ژوئن برای استفاده تمام اعضای اتحادیه اروپا در دسترس قرار گرفته است.