توسعه زیر ساخت های حمل ونقل همگانی

مرتضی چایچی مطلق
کارشناس ارشد حمل‎ونقل و ترافیک
در کلانشهر مشهد روزانه بیش از شش میلیون سفر درونشهری صورت می‎پذیرد که حدود 60درصد این جابه‌جایی‎ها با استفاده از خودروهای شخصی انجام می‌گیرد. این در حالی است که مطابق برنامه‎های پنجم و ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مقرر بود سهم خودروهای شخصی از سفرهای روزانه شهروندان به 25درصد محدود شده و الباقی با شیوه‎های مختلفی از حمل‎ونقل همگانی نظیر سامانه اتوبوسرانی شامل اتوبوس عادی و اتوبوس تندرو(BRT)، سامانه ریلی نظیر قطار سبک شهری و مترو و سامانه تاکسیرانی پوشش داده شوند. حاصل این مغایرت با برنامه، افزایش ازدحام ترافیک و تأخیرات در شبکه معابر، افزایش مصرف سوخت و به تبع آن تولید آلودگی‌های زیست محیطی، افزایش تصادفات و کاهش ایمنی تردد و نظایر آن است که در نهایت باعث می‎شود زندگی شهرنشینی در کلانشهرهای کشور روز به روز با دشواری‎های بیشتری همراه شده و این مهم در کنار سایر عوامل نظیر بالا بودن قیمت زمین و مسکن، پدیده‎های حاشیه‎نشینی و ایجاد شهرک‌های اقماری متعدد پیرامون کلانشهرها را باعث شده است که خود مصائب و مشکلات فراوانی در زمینه نحوه خدمت‎رسانی به این مناطق و افزایش هزینه مدیریت شهری را در پی خواهد داشت.
بدیهی است با دنبال کردن زنجیره پیامدهای منفی ناشی از رشد بی‌رویه استفاده از خودروهای شخصی، آسیب‎های گسترده‎ای در حوزه‎های حمل‎ونقل و ترافیک، علوم اجتماعی و فرهنگی، شهرسازی و معماری، اقتصاد، محیط زیست و غیره آشکار خواهد شد، لذا نیاز است به این امر فراحوزه‌ای نگریسته و برای مهار آن اقداماتی عاجل و البته مطالعه‌شده صورت پذیرد. به‎نظر می‎رسد در نگاهی کلی و اجمالی، مهمترین و اثرگذارترین راهکار برای مجموعه مشکلات فوق‎الذکر، توسعه زیرساخت‎های حمل‎ونقل همگانی و اجرای پروژه‎هایی در راستای افزایش مطلوبیت استفاده از این شیوه توسط شهروندان محترم باشد. کاهش زمان دسترسی به شبکه با بهینه‎سازی تعداد ایستگاه‎ها و ناوگان، کاهش زمان سفر با توسعه مسیرهای ویژه، کاهش هزینه‎های سفر با تخصیص یارانه  یا اجرای سیاست‎های کسر کرایه(Fare policy)، توسعه پارک‎سوارها، بهبود جایگاه و منزلت اجتماعی استفاده از حمل‎ونقل همگانی با نوسازی و بهسازی ناوگان و ارائه آموزش‎های مورد نیاز راهبران این سامانه‌ها از جمله پروژه‎هایی هستند که می‎توانند در کنار ایجاد محدودیت‎هایی برای تردد خودروهای شخصی به‎ویژه در هسته مرکزی یا نقاط پر ازدحام مؤثر واقع شده و باعث شود ضمن افزایش قابل ملاحظه تعداد استفاده‎کنندگان از سامانه‎های حمل‎ونقل همگانی، تنوع بیشتر اقشار و گروه‎های اجتماعی را در بین مخاطبان بیش از پیش شاهد باشیم.
در انتها با عنایت به اجرای طرح سهمیه‎بندی سوخت از سوی دولت و فرصت ایجاد شده به دلیل نیل شهروندان به استفاده از سامانه حمل‎ونقل همگانی و کاهش نسبی تردد خودروهای شخصی، پیشنهاد می‌شود از ظرفیت به‎دست آمده استفاده کرده و با تخصیص بخشی از عرض معابر به مسیرهای ویژه اتوبوس، دوچرخه یا پیاده‎راه، در کنار محدودیت‎های ناشی از افزایش بهای بنزین، تسهیلات بیشتری را برای شهروندان در انجام سفرهای روزانه شهری به‎وجود آورد. بدیهی است تغییر در الگوهای انتخاب وسیله شهروندان ابعاد گسترده و پیچیده‌ای دارد که اگر در بازه زمانی مناسب از آن استفاده نشود، بتدریج اثرات طرح از میان رفته و مجدداً شیوه‎های گذشته در استفاده از خودروی شخصی و پیامدهای منفی آن تکرار خواهد شد؛ اگر اقداماتی مطالعه‎شده و البته عاجل از فرصت پیش‎آمده صورت نپذیرد.