ویژگی‌های منحصربه‌ فرد نوشتار جعفری

احمد مسجدجامعی
عضو شورای شهر تهران
امسال صدمین سال تولد مرحوم عبدالرحیم جعفری، بنیانگذار انتشارات امیرکبیر، بزرگ‌ترین و از تأثیرگذارترین نشرهای کشور است. از سوی دیگر هفتادمین سال تأسیس انتشارات امیرکبیر را شاهد هستیم. آنچه پیش روی شماست، سخنان من با عنوان «تهران از نگاه جعفری» است.
***
پس از ذکر مسیرها، واگن اسبی مورد نظر جعفری قرار می‌گیرد که در توصیف آن می‌گوید: «واگن اسبی اتاق چرخداری بود که دو اسب آن را بر دو ریل آهن می‌کشیدند و پنجاه شصت نفر، نشسته و ایستاده را در خود جای می‌داد. شبیه به واگن‌های بدون دیواره قطارهای باری بود. هر واگن دو قسمت اصلی داشت: قسمت خانم‌ها، با در و دیوار چوبی و حفاظ، قسمت مسافران نشسته در جلو و عقب آن هم مخصوص مسافران ایستاده بود. ریل‌های آهن یک متر از هم فاصله داشتند و میانشان را با قلوه سنگ‌های رودخانه‌ای مفروش و همسطح خیابان کرده بودند. کرایه واگن اسبی شش شاهی بود.» (ص26)
ماشین دودی هم یکی از وسایل حمل و نقل بود که تهران را به ری می‌رساند. در انتهای مسیر بازار به خیابان ری، ایستگاه ماشین دودی بود که به حضرت عبدالعظیم می‌رفت. (ص25)
خیابان‌ها و جاده‌های تهران در دوران کودکی جعفری وضع خاصی داشتند. درباره این معابر، جعفری در قسمت‌های مختلف سخن گفته است که یکی از آنها در بخش تفریحات است. مؤسس امیرکبیر ابتدا از فقدان تفریحات مردم می‌گوید: «تفریحی هم به آن معنا در کار نبود. تفریح بیشتر مردم سوار شدن به ماشین دودی و رفتن به شاه عبدالعظیم و بی‌بی شهربانو بود و یا...» (ص98)
مناطقی که مردم برای سیر و گشت، به آنجا می‌رفتند چند نقطه تهران بود، که بیشتر زیارتگاه است اما آنچه به جاده‌ها و معابر مربوط می‌شود، در بخش مربوط به سفر به امامزاده داود آمده است. «تابستان‌ها عده‌ای از زن و مرد و کوچک و بزرگ به زیارت امامزاده داود می‌رفتند. از میدان سپه تا فرحزاد را از یک جاده پر گرد و خاک و پر دست‌انداز با اتوبوس می‌رفتند تا به روستایی به‌ نام یونجه زار می‌رسیدند. در آن روستا یکی دو قهوه‌خانه بود که عده‌ای در آن استراحت کوتاهی می‌کردند و پیاده یا با الاغ و قاطر از کوه و تپه‌های کنار رودخانه و دره‌های عمیق به امامزاده می‌رسیدند.» (ص99)
9- جنگ جهانی دوم در تهران. اشاره به زندگی مردم در فضای سیاسی و بخصوص جنگ، یکی دیگر از محورهای کتاب «در جست‌و‌جوی صبح» است. انتشار نشریات مختلف (ص219، ص 235)، حضور لهستانی‌ها (ص228)، جیره‌بندی نان و سیگار (ص229) همگی از موضوعاتی است که از نگاه جعفری دور نمانده است.