انتخابات و امنیت ملی

مهم‌ترین مؤلفه‌های مؤثر مشارکت بر اقتدار و امنیت کشور چیست؟ آیا انتخابات می‌تواند یک مؤلفه باشد؟ این انتخابات چه ویژگی ای می‌تواند داشته باشد؟

ابوذر حاتمی
کارشناس سیاسی
انتخابات مجلس شورای اسلامی را می‌توان از مهمترین جنبه‌های عینی و عملیاتی مردم سالاری دینی در نظام سیاسی کشور دانست که با جنبه مهم دیگر آن – یعنی اسلامیت نظام- پیوندی عمیق و ناگسستنی دارد.
این اهمیت، از سویه‌ها و ابعاد مختلف، قابل ردیابی و ارزیابی است. در واقع، انتخابات‌ در جمهوری اسلامی ایران، فقط یک کنش سیاسی عام برای تعیین دومین مقام سیاسی کشور یا تعیین ترکیب مجلس شورای اسلامی در یک دوره چهار ساله (که بخش مهمی از سرنوشت و مقدرات کشور را در ابعاد مختلف مشخص می‌کند) نیست؛ بلکه این انتخابات‌:
 یک. عاملی اساسی در مشخص شدن وزن و جایگاه جریان‌ها و گروه‌های سیاسی مدعی قدرت و مدیریت کشور در رقابتی جدی و فراگیر به‌شمار می‌آیند؛
 دو. رقابتی است که در آن، بسیاری از مسائل و مشکلات کلان کشور مورد بحث و گفت‌و‌گو قرار می‌گیرد و دیدگاه‌های مختلف در این خصوص مطرح شده، ارزیابی می‌شود.
  سه. انتخابات، محملی اساسی برای آشکار شدن دیدگاه‌ها و نظرات گروه‌ها و اقشار مختلف مردم در خصوص گفتمان‌های مطرح در زمینه مدیریت عالی و راهبردی نظام و مسائل و چالش‌های کلیدی کشور است.
 چهار. تأثیرات عمیق انتخابات در ایران از بُعد سیاست خارجی نظام هم بسیار قابل توجه است و برگزاری انتخاباتی با شکوه و با مشارکت آحاد مردم و گروه‌های سیاسی، در عرصه‌های بین‌المللی، پیام آور مقبولیت نظام است.
بر اساس توجه به مؤلفه‌های بنیادینی که به برخی از آنها در سطور فوق اشاره شد، می‌توان انتخابات آتی مجلس شورای اسلامی را در چارچوب امنیت ملی نظام مقدس جمهوری اسلامی نیز بررسی کرد:
انتخابات در چارچوب امنیت ملی
انتخابات به‌عنوان یک رخداد سیاسی مهم و تعیین‌کننده در هر نظام سیاسی مردم سالار، هم می‌تواند پدیده‌ای مؤثر در تقویت و تثبیت امنیت ملی باشد و هم می‌تواند به چالشی برای امنیت ملی تبدیل شود. در خصوص رابطه انتخابات و امنیت ملی یا به‌عبارت دقیق‌تر تأثیرات انتخابات بر امنیت ملی، از یک سو می‌توان به‌کارکردهای امنیت زا و از سوی دیگر به کارکردهای امنیت زدا و تهدیدزا اشاره کرد.
در نظام‌های مردم سالار، به انتخابات به‌عنوان سازوکاری ویژه برای توسعه و بهبود امنیت ملی نگریسته می‌شود؛ با این حال تحقق این کارکرد در بهترین شکل آن، مستلزم پیدایی برخی پیش شرط‌ها و بسترهای خاص خود است. برخی مطالعات نشان می‌دهد که تحقق کارکردهای امنیت ساز نظام انتخاباتی، وابسته به لوازمی است که گزینش نظام انتخاباتی مناسب؛ نحوه فائق آمدن بر شکاف‌های قومی و نژادی و مذهبی؛ گسترش فرهنگ سیاسی مشارکتی، تخفیف تأثیر سیاست‌های قدرت‌های بزرگ؛ و غلبه بر مدارهای توسعه نیافتگی اقتصادی، از جمله آنها به شمار می‌آیند.
امنیت ملی را هم از بعد سخت افزاری و هم از بعد نرم افزاری می‌توان مورد تحلیل قرار داد: ابعاد نرم افزارانه امنیت ملی که مورد تأکید تحلیل‌های نوین امنیتی هستند، با مواردی چون ظرفیت سیاسی، کارآیی سیستمی، مشروعیت سیاسی و انسجام اجتماعی مشخص می‌شوند؛ از این رو، هر مؤلفه و متغیری که به تقویت این موارد بینجامد، در افزایش ضریب امنیت ملی مؤثر است.
در این راستا، انتخابات به‌عنوان سازوکاری که کارکردهایی در جهت ارتقای این موارد ایفا می‌کند، یکی از ارکان نظام‌های نوین سیاسی در ایجاد تعادل سیستمی است.
 از جمله کارکردهای تعیین‌کننده مرتبط با انتخابات و سازوکار انتخاباتی در راستای برقراری امنیت و ثبات نظام سیاسی، مواردی چون: توانایی تطبیق با تغییرات محیطی؛ پرهیز از منازعه‌های خشونت آمیز؛ افزایش کارآیی و مشروعیت؛ و ایجاد ثبات سیاسی، قابل اشاره است؛ اما یکی از مشکلات خاصی که برخی کشورها در پی به کارگیری فرآیندهای انتخاباتی با آن روبه‌رو بوده‌اند، ایجاد نابسامانی، آشفتگی و هرج و مرج سیاسی در اثر رقابت ناسالم و نامتوازن میان گروه‌های سیاسی و اجتماعی گوناگون بوده است که فرآیند رقابت انتخاباتی را به منازعه‌های مزمن و بعضاً پایان‌ناپذیر تبدیل می‌کند.
این در حالی است که در انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران، آشکارا فرصت‌های بسیاری برای تقویت امنیت ملی از طریق برگزاری صحیح و مدبرانه این رخداد سیاسی وجود دارد.
از سوی دیگر، باید توجه داشت که هر چند حفظ امنیت انتخابات و در نظر گرفتن ملاحظه‌های امنیتی کلانِ مربوط به این رخداد سیاسی در مراحل مختلف (اعم از ثبت‌نام و تأیید صلاحیت، مرحله تبلیغات انتخاباتی، برگزاری انتخابات و مرحله پس از اعلام نتایج) اهمیتی اساسی دارد، اما با این حال رابطه بین انتخابات و امنیت ملی صرفاً به این موارد محدود نیست. نکته مهم دیگر اینکه تبدیل کردن انتخابات به فرصت یا چالشی برای امنیت ملی، تنها به‌عملکردها و رویکردهای سازمان‌های امنیتی و اطلاعاتی یا نهادهای نظامی و انتظامی بستگی ندارد، بلکه مجموع عملکرد کنشگران حاکمیتی یا ملی است که در موضوع امنیت ملی بیش‌ترین تأثیرگذاری را داراست.
یکی از رویکردهای ناسالم انتخاباتی که باعث ایجاد چالش‌هایی برای امنیت ملی می‌شود برخی تلاش‌ها برای دوگانه‌سازی «نظام – مردم» در جریان رقابت‌های انتخاباتی است. در این چارچوب، دشمنان تلاش می‌کنند تا فرصت انتخابات و مشارکت حداکثری مردم را در انتخابات بسیار کمرنگ ساخته و در مقابل با ایجاد دوگانه «نظام- مردم» و با طراحی نوعی بازی باخت - باخت، هر‌گونه نتیجه انتخاباتی را به‌سمت تضعیف امنیت ملی سوق دهند. این دوگانه‌سازی تخریبی با تبلیغات خاص و ذهنیت‌سازی منفی، بسترهای اولیه را برای ایجاد تنش‌های روانی و سیاسی در جامعه ایجاد می‌کند. بر این اساس، کنترل هر گونه اقدام‌های آگاهانه یا ناآگاهانه معطوف به این نوع از دوگانه سازی‌ها و مقابله با آنها، می‌تواند از تبدیل شدن انتخابات به چالشی برای امنیت ملی جلوگیری کند.
مشارکت انتخاباتی و امنیت ملی
در موضوع مشارکت و ارتباط آن با ابعاد مختلف امنیت و منافع ملی نظام جمهوری اسلامی ایران نیز بررسی‌های مختلفی انجام شده است. در واقع، حضور حداکثری آحاد مردم و گروه‌های سیاسی در انتخابات، ضامن امنیت و اقتدار کشور و تقویت‌کننده پیوند ناگسستنی نظام جمهوری اسلامی با مردم است.

نـــــگاه

در این راستا عمده‌ترین مؤلفه‌های مؤثر مشارکت بر اقتدار و امنیت کشور، این چنین قابل اشاره است:
 تولید قدرت ملی
در نظام‌های مردم سالار، مشارکت سیاسی بالای مردم در امور کشور و در شکل متداول آن یعنی انتخابات، تولید قدرت ملی می‌کند و توانایی لازم را برای رفع آسیب‌ها و بی‌اثر کردن تهدیدها افزایش می‌دهد.
 افزایش درجه مقبولیت نظام سیاسی
هر اندازه حضور مردم در انتخابات پررنگ‌تر و انتخاب‌های آنها شایسته‌تر باشد، مقبولیت نظام سیاسی بالاتر و قدرت مدیریت آن در محیط داخلی و تأثیرگذاری اش در نظام بین‌الملل بیش‌تر می‌شود و نیز امکان خنثی کردن تحریم‌ها و تهدیدهای دشمنان فراهم‌تر می‌گردد.
 ارتقای ثبات سیاسی
مشارکت حداکثری با انتقال مسالمت‌آمیز مطالبات شهروندان به‌نظام سیاسی و قاعده‌مند کردن رقابت‌های سیاسی باعث افزایش ثبات سیاسی می‌شود. در نتیجه، بین ثبات سیاسی در کشور با امنیت و مشارکت حداکثری رابطه مستقیم وجود دارد.
 ارتقای همبستگی و وحدت ملی
مشارکت حداکثری مردم در انتخابات، نمادی از همبستگی ملی اقشار مختلف است. هر چه ضریب همبستگی ملی در یک کشور بالاتر باشد، ظرفیت‌های ملی برای رشد و توسعه و بهره‌وری سوق پیدا کرده، آسیب‌ها و تهدیدها رنگ می‌بازند و مخاطرات امنیت و اقتدار ملی کاهش می‌یابد یا از بین می‌رود.
 تقویت ارکان نظام تصمیم‌گیری و اجرایی
از مؤلفه‌های اثرگذار بر امنیت و اقتدار ملی با همه ابعاد و متغیرهای آن، میزان قدرت ارکان نظام و وجود مسئولانی در رأس امور کشور است که از درجه مقبولیت و حمایت بالایی از طرف مردم برخوردار باشند. مشارکت حداکثری مردم در انتخابات و تجمیع آرا روی افراد و گزینه‌های شاخص، این مزیت را ایجاد می‌کند و زمینه روی کارآمدن دولت و مجلسی با رأی بالا را برای ارکان نظام تصمیم‌گیری و اجرایی فراهم می‌کند.
 کمرنگ کردن تهدیدهای خارجی
جمهوری اسلامی ایران در طول سال‌های پس از پیروزی انقلاب و بخصوص سالیان اخیر، همواره با موجی از تهدیدها و تحریم‌های پیچیده با هدف به هم زدن نظام محاسباتی مردم و مسئولان و مخدوش کردن امنیت و اقتدار ملی روبه رو بوده است. پیام روشن مشارکت حداکثری مردم در انتخابات، بی‌اثر بودن هر نوع تحریم و تهدید است که اغلب به منظور ایجاد انحراف فکری در توده مردم یا به قصد دست برداشتن مردم از آرمان‌ها و اعتقاداتشان اجرا می‌شود.
 کاهش تعارض‌های خشونت آمیز
انتخابات، فرصتی برای پیگیری مطالبات سیاسی از طریق انتخاب نامزدها و برنامه‌های آنهاست. جامعه‌ای که مطالبات سیاسی در آن انباشته شود و بدرستی مدیریت و هدایت نشود، می‌تواند زمینه‌های بروز ناهنجاری‌های امنیتی و تعارض‌های خشونت‌آمیز فراهم کند. یکی از تأثیرات مشارکت حداکثری در انتخابات، مدیریت مطالبات و کاهش تعارض‌ها و ناهنجاری‌های امنیتی است.
 تثبیت موقعیت و تقویت قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران
مشارکت حداکثری در انتخابات با تثبیت الگوی مردم سالاری دینی در کشور باعث تثبیت موقعیت جمهوری اسلامی ایران و تقویت قدرت نرم آن می‌شود. اما اینکه چگونه این مشارکت حداکثری در انتخابات تحقق می‌یابد منوط به توجه به راهکارهاست؛ راهکارهایی که رهبر معظم انقلاب در متن راهبردی «سیاست‌های کلی انتخابات» به رؤسای قوای سه گانه ابلاغ فرمودند.
بی‌تردید، با نصب‌العین قرار دادن بند بندِ این متن راهگشا در هر کنش انتخاباتی (توسط آحاد مردم تا همه گروه‌های سیاسی و از تمامی مسئولان و تصمیم سازان کشور تا مجریان انتخابات) می‌توان به تحقق نقش مؤثر و غیر قابل انکار انتخابات آتی بر توسعه و ارتقای امنیت ملی امیدوار بود.