شکل و شمایل جهان؛ پیش و پس از کرونا

عباس عبدی، کرونا را «آزمون آزمون ها» برای نظام حکمرانی ایران توصیف کرد. اما امروز به نظر می رسد درست مانند عالم گیرشدن ویروس کرونا، مسائل مربوط به آن هم عالم گیر شده است.  از این رو امروز می توان کرونا را «آزمون آزمون ها برای همه ملت ها و در همه حوزه های ملی و بین المللی» دانست. در این معنا کرونا بار دیگر توان دولت های ملی برای حل مساله ها و عبور از چالش ها را به محک گذاشت؛ اینکه آیا آنطور که انتظار می رود می توانند از جان و سلامت شهروندان و نیز اقتصاد و معیشت اتباع خود محافظت کنند یا خیر؟ در عرصه بین المللی نیز کرونا به آزمونی برای واقعیتی به نام جهانی شدن تبدیل شده است.  تا پیش از کرونا، روابط سیاسی و اقتصادی میان کشورها و ملت ها جهانی شده بود و همگان توفیق ملی خود را در همگرایی بین المللی جست و جو می کردند. اما پس از شیوع این بیماری، برخی از کشورها تلاش کردند تنها گلیم خود را از آب بیرون بکشند، بدون توجه به اینکه همسایه آنان یا دیگر کشورها دستخوش چه بحران هایی هستند.
از همین رو است که برخی تحلیلگران معتقدند کرونا باعث رشد ملیت گرایی در مقابل جهانی شدن خواهد شد.   «ایرنا»، در یک نظرخواهی از صاحبنظران حوزه های مختلف، پیامدهای مثبت و منفی ویروس کرونا در سیاست های ملی و فرآیندهای بین المللی را بررسی کرده است. هنوز اظهارنظر قطعی درباره چیستی این تحولات زود به نظر می رسد، اما تردیدی نیست که این تغییرات درحال شکل گرفتن است و از همین حالا می توان تاریخ جهان را به دو بخش تقسیم کرد؛ پیش از کرونا و پس از کرونا.

تحولاتی عمیق تر از 11سپتامبر

مجید تفرشی
تحلیلگر سیاست خارجی
کرونا باعث شده تا در ایران و جهان مطالبات مردم از دولت‌ها جدی‌تر و شفاف‌تر شود و مجالی برای فساد و رویکردهای جناحی باقی نمی‌گذارد. تنگناهای موجود در مدیریت بحران ویروس کرونا موجب شده تا بدون مشارکت و اطلاع‌رسانی و به تبع آن حسابرسی، شفافیت و نظارت ملی، مدیریت بحران پیش نرود. در عرصه بین المللی، قرار گرفتن امریکا در رتبه نخست مبتلایان به ویروس کرونا نشان داد که واشنگتن نمی‌تواند سرنوشت خود را از جامعه بین‌المللی مجزا بداند.
بنابراین کرونا تحولات عمیق و حتی بیشتری نسبت به ۱۱ سپتامبر بر نظم نوین بین‌المللی خواهد گذاشت؛ یعنی  موجب می‌شود قدرت‌های بزرگ، تا حد زیادی در سرمایه‌گذاری بر مسائل نظامی تجدید نظر کرده و به طور جدی به بازسازی و نوسازی زیرساخت‌های بهداشتی و وضعیت اقتصادهای شکننده یا ورشکسته تمرکز کنند. درعین حال کرونا می‌تواند اثرات مهمی بر اتحادیه اروپا داشته باشد و  آینده اتحادیه را با اختلاف نظر جدی مواجه کند.  عده‌ای می‌گویند کرونا به دلیل بروز موانع اجتماعی و اقتصادی مشترک در منطقه، می‌تواند موجب اتحاد بیشتر درون اتحادیه‌ای شود و از طرفی، زمزمه‌ها و گلایه‌هایی از سوی کشورهای دارای اقتصاد شکننده، به خصوص ایتالیا و اسپانیا نسبت به سایر اعضای اتحادیه شنیده می‌شود.

کاهش رشد کشورهای درحال توسعه

کوروش احمدی
دیپلمات اسبق ایران در سازمان ملل
در میان‌مدت، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی که بسیاری از کشورهای در حال توسعه به آن وابسته هستند کاهش خواهد یافت. این امر به همراه کاهش درآمد شرکت‌های مستقر در کشورهای در حال توسعه موجب رشد گرایش‌های حمایتی اقتصادی دولت ها خواهد شد. علاوه بر تجدید ساختارهای گسترده اقتصادی و اجتماعی بعد از کنترل ویروس، ساختارهای سیاسی برخی کشورها که کمتر در مدیریت بحران موفق بوده‌اند، دستخوش تحولاتی خواهد شد. تأثیر منفی کرونا بر روند جهانی شدن نیز قطعی است. این ویروس به کمک جریان‌های ضدجهانی شدن مانند پوپولیست‌ها و ناسیونالیست‌ها آمده و به آنان برای تسریع حرکت در جهت بستن مرزها و تجارت جهانی کمک کرده است.

تقویت الگوی چینی در مقابل الگوی غربی

حسین واله
 استاد دانشگاه شهید بهشتی
پیامدهای اپیدمی کرونا چند وجهی است. از نظر اقتصادی، به کاهش تولید ناخالص کشورها و افزایش بدهی دولت‌ها و نیز افزایش شدید تورم پولی منجر می‌شود. ممکن است این روند به تغییر توازن در توزیع سرمایۀ جهانی منجر شود به این ترتیب که ارزش سهام در امریکا به مدت بیشتری کاهش و در شرق به مدت بیشتری افزایش و مسیر انتقال سرمایه تغییر یابد.  از نظر سیاسی، با ادامه انتشار ویروس، اولویت امنیت نظامی جای خود را به امنیت بهداشتی خواهد داد. دولت‌ها ناچار به کاهش هزینه‌های دفاعی به نفع هزینه‌های بهداشتی خواهند شد. در نتیجه، میل به دولت رفاه در جهان لیبرال تشدید خواهد شد. آرایش نیروهای اجتماعی در قالب جامعه مدنی و احزاب دچار دگرگونی خواهد شد؛ صدای جریان‌های محیط زیستی و نیز بومی‌گرایان بلندتر خواهد شد.  می توان در نظریۀ سیاسی هم فرآیند انتقالی را انتظار کشید. موفقیت چین در مهار کرونا با مشکلاتی که جهان آزاد در این زمینه دارد، مقایسه خواهد شد. صداهایی در حمایت از برتری الگوی چینی نظام سیاسی بسته اما اقتصاد باز بر الگوی دموکراتیک غربی شنیده خواهد شد.   
از نظر فرهنگی، قالب‌های تازۀ ارتباط اجتماعی ظهور خواهد کرد که با خود ارزش‌های جدیدی خواهد آورد. تماس فیزیکی به مثابۀ نشان فرهنگی الفت، کم‌رنگ شده با نمادهای صدا - تصویر پایه جایگزین خواهد شد. عوارض ترس از بیکاری و فقر ناشی از آن در مرحلۀ اول و سپس خود پدیده رکود توام با بیکاری و تورم درجهان اول به واکنش‌های اجتماعی نامانوس دامن خواهد زد که مهار آن به تغییر چهرۀ «دولت» در جهان اول خواهد انجامید.



  ثبات در روندهای بین المللی

نادر انتصار
 استاد علوم سیاسی دانشگاه آلابامای جنوبی
همه‌گیری و پاندومی بیماری کووید-۱۹ بر اقتصاد جهانی تاثیر منفی داشته و خواهد داشت و امکان اینکه اقتصاد جهانی تا مدتی در دگرگونی باقی بماند، زیاد است.  اما ما نباید منتظر تغییرات عمده در ساختار نظام سیاسی بین‌المللی باشیم. اگرچه نحوه برخورد دولت ترامپ با کووید-۱۹ نشان داد که امریکا آن غول مقتدری که برخی تصورش را داشتند، نیست اما این به خودی خود روندهای جاری را در سطح بین‌المللی تغییر نخواهد داد.


جابجایی قدرت

سید علیرضا میریوسفی
سخنگوی نمایندگی ایران در سازمان ملل
اکثر مقالاتی که درباره «عصر پساکرونا» نوشته شده‌اند، بر محورهایی نظیر محورهای زیر متمرکز بوده‌اند: تقویت ملی‌گرایی، تضعیف لیبرالیسم، تسریع در افول قدرت امریکا، قطب‌بندی جدید جهانی و ارتقای بیشتر جایگاه چین، افزایش تعداد دولت‌های ورشکسته، تداوم قیمت‌های پایین نفت و انرژی و ضرر هنگفت کشورهای تولیدکننده نفت در کنار تولیدکنندگان نفت صخره‌ای (نفت شیل)، رشد و تقویت بازار کار از راه دور و خریدهای غیرحضوری. با فرض‌های بالا، تسریع در جابجایی قدرت می‌تواند از مهمترین نتایج بحران مالی ٢٠٢٠ باشد که با ویروس کرونا هم زمان آن به جلو افتاده و هم تشدید شده است.
در این جابجایی قدرت، کشورهایی نفع خواهند برد که انعطاف‌پذیری، قدرت انطباق و انضباط اجتماعی بیشتری از خود نشان دهند و دارای ساختار انسانی و اجتماعی چندوجهی و متنوع‌تری باشند. به نظر می‌رسد چین و برخی قدرت‌های نوظهور شرق آسیا تاکنون قابلیت خوبی در مدیریت بحران نشان داده‌اند و موقعیت بهتری در عصر پساکرونا خواهند داشت.
در مورد امریکا، به نظر می‌رسد همانند دو بحران قبلی، توان و تمایل این کشور برای حضور و ظهور هژمونیک در خارج از مرزهایش کاهش بیشتری یابد و قابلیت این کشور برای تحمیل اراده‌اش از طریق تحریم و فشار تحت تاثیر قرار بگیرد.

تقویت احساسات ملی گرایانه

شیرین هانتر
استاد دانشگاه جرج تاون
اثرات بحران کرونا در نظام سیاست بین‌الملل چند وقتی طول خواهد کشید تا کاملاً روشن شود. ماهیت این اثرات به رفتار کشورها در حال حاضر بستگی دارد.
اگر کشورها خودخواهانه رفتار کنند، مسلماً شکاف‌ها بیشتر خواهد شد. تاکنون، عدم کمک کافی به ایتالیا و اسپانیا از طرف بقیه کشورهای اروپایی تا حدی اتحادیه اروپا را تضعیف کرده است.  اگر کشورها نتوانند به هم‌پیمانان خود اعتماد کنند، منطق اساسی اتحادیه اروپا فرو می‌ریزد. مسلماً جهانی شدن کمتر خواهد شد و احساسات ملی‌گرایانه بیشتر می‌شود.


رقابتی برای نظام های حکمرانی

دیاکو حسینی
مدیر برنامه مطالعات جهانی مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری
برخلاف آنچه ممکن است به عنوان اتحاد جهانی علیه کووید-۱۹ به نظر برسد، رقابتی برای تعیین جایگاه و اثبات شایستگی قدرت‌های بزرگ و نظام‌های حکمرانی گوناگون وجود دارد. کشورهایی که سرعت بالاتری در کنترل، مهار و غلبه بر ویروس نشان بدهند، می‌توانند جایگاه بهتری را به منزله کشورهای کارآمد به دست بیاورند.
این بحران جهانی، گرایش‌های متضادی را تقویت می‌کند. از یک طرف ضرورت همکاری بین‌المللی و همبستگی میان کشورها را فارغ از مسائل سیاسی به میان می‌کشد اما از طرف دیگر، ممکن است به ناسیونالیسم بیشتر، کنترل‌های مرزی و سیاست‌های ضدمهاجرتی منجر شود.
همینطور موفقیت نظام‌های سیاسی لیبرال دموکراتیک و نظام‌های اقتدارگراتر در مهار موفقیت‌آمیزتر این بیماری به قضاوتی درباره سرشت این نظام‌ها نسبت به کارآمدی حکمرانی منجر خواهد شد. تا امروز ایتالیا، اسپانیا و امریکا به عنوان سیستم‌های لیبرال دموکراتیک عملکرد فاجعه‌باری در کنترل کرونا داشته‌اند. از سوی دیگر سنگاپور و کره جنوبی به عنوان دو لیبرال دموکراسی دیگر موفق عمل کرده‌اند. در طرف دیگر، چین و روسیه که لیبرال دموکراسی شمرده نمی‌شوند به مراتب بهتر عمل کرده‌اند.

 ضرورت رفع ضعف های نظام بین الملل

علی واعظ
مدیر پروژه ایران گروه بین‌المللی بحران
بیماری کووید-۱۹ و نشر سریع آن در سراسر جهان نشان داد جهانی شدن - چه موافق و چه مخالف آن باشیم - واقعیتی انکارناپذیر و غیرقابل تغییر است.
اما رهبری جهانی با کمبودهای عمده‌ای مواجه است و نیاز به رفع مشکلات ساختاری در نظام بین‌المللی، از بن‌بست در شورای امنیت سازمان ملل تا ضعف سازمان بهداشت جهانی یا سیاسی‌کاری صندوق بین‌المللی پول، به شدت محسوس است.  همچنین این بیماری تا مدتی نقطه پایان بر عوام‌گرایی خواهد گذاشت چراکه ارزش کارشناسان را بار دیگر به رخ جهانیان کشاند.