سیاست‌های تورم‌‎زا شکاف تورمی بین استانی را بیشتر می‌کند

برخی اوقات نگاهی به افزایش ماه به ماه هزینه‌های زندگی می‌اندازیم و اولین مسأله‌ای که به ذهنمان می‌رسد، ناهمخوانی میان وضعیت موجود با آمارهای اعلامی از نرخ تورم است. اما چرا تورم احساس شده توسط ما متفاوت از آن چیزی است که مسئولان می‌گویند؟ حتی دوستان و آشنایان در استانی دیگر احساسشان متفاوت از ماست! علتش چیست؟ آیا آمارها اعلامی حقیقت ندارند؟
اقتصاددانان می‌گویند که منشأ آن نابرابری تورمی است. به این ترتیب که تورم احساس شده توسط خانوارها متفاوت با تورم اعلامی توسط مرکز آمار است و همین اتفاق، باعث کاهش اعتماد جامعه نسبت به گزارش‌های اعلامی می‌شود. وضعیت زمانی بدتر می‌شود که تورم شدیدتر می‌شود و اوج می‌گیرد.
«دفترمطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی» در این باره تحقیقاتی انجام داده و به این نتیجه رسیده است که در زمان بروز تورم شدید میزان نابرابری تورمی افزایش می‌یابد. مثلاً در ابتدای سال 1398 که تورم به بیشترین میزان خود رسید، نابرابری تورمی بین خانوارهای شهری و روستایی به 10 درصد و بین خانوارهای استان‌های مختلف به بیش از 20 درصد رسیده است، اما با کاهش تورم این میزان نابرابری کاهش می‌یابد به گونه‌ای که در سه ماهه پاییز، نابرابری تورمی بین خانوار شهری و روستایی از بین رفته و بین خانوارهای استانی به کمتر از 10 درصد تقلیل یافته است. بنابراین هر زمان سیاست‌های تورم‌زا اجرا می‌شود، شکاف تورمی بین خانوارهای شهری و روستایی و بین استانی بیشتر می‌شود و احساس ما از تورم نیز متفاوت از آن چیزی است که برای مثال مرکز آمار اعلام می‌کند.
در این زمینه مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی صراحتاً هشدار می‌دهد که اجرای سیاست‌های تورم‌زا، منجر به افزایش شکاف تورمی بین خانوارهای شهری و روستایی و بین استانی خواهد شد. کارشناسان این مرکز می‌گویند که آگاهی از میزان نابرابری تورمی بین استانی می‌تواند قانونگذار را در تصمیمات توزیعی و حمایتی کمک کند و تنها اتکا به نرخ‌های اعلامی از سوی مرکز آمار برای سیاستگذاری‌ها کافی نیست.
پاییز 98 چقدر از قدرت خرید خانوارها کم شد؟
این مرکز با استناد به گزارش مرکز آمار ایران که متوسط هزینه هر خانوار شهری و روستایی در سال 1396 را به ترتیب تقریباً معادل 2 میلیون و740 هزار تومان و یک میلیون و 490 هزار تومان اعلام کرده بود، می‌نویسد: با توجه به تغییرات قیمت در سال‌های 1397 و 1398، متوسط هزینه هر خانوار شهری و روستایی در آذرماه 1398 به ترتیب به 4 میلیون و 790 هزار تومان و 2 میلیون و 670 هزار تومان رسیده است که سهم تغییرات فصل پاییز برای خانوار شهری حدود سیصد هزار تومان و برای خانوار روستایی صدوهفتاد هزار تومان است. به عبارت دیگر با فرض ثابت بودن درآمد خانوار در پاییز سال 1398، خانوار شهری و روستایی به‌ترتیب در سه ماهه پاییز 5.6 و 7 درصد از قدرت خرید خود را از دست داده‌اند. اما تمام ماجرا به همین جا ختم نمی‌شود.
 نگاهی عمیق‌تر به آمارهای 1398
در گزارش «توصیف تغییرات نرخ تورم سه ماهه پاییز 1398» مرکز پژوهش‌ها آمده است که در ابتدای سال 1398 نرخ تورم نقطه به نقطه خانوار شهری و روستایی با اختلاف 10 درصدی، به ترتیب به 50 و 60 درصد رسیده بود. اما از خردادماه 1398 نرخ تورم روند نزولی در پیش گرفت و علاوه بر حذف نابرابری تورمی ایجاد شده بین خانوارهای شهری و روستایی، در شهریورماه با ثبت تورم ماهیانه 0.5 درصدی به کمترین مقدار خود طی یک سال گذشته رسید.
 اما این روند از ابتدای پاییز معکوس شد و مجدداً افزایش یافت؛ به طوری که خانوارهای شهری به ترتیب در سه ماه مهر، آبان و آذر، متوسط تورم ماهیانه 9/1، 5/1 و 3 درصدی را تجربه کردند.
در نهایت افزایش نرخ تورم ماهیانه، افزایش نرخ تورم نقطه به نقطه را نیز در پی داشت و باعث شد تورم نقطه به نقطه که از ابتدای سال روند نزولی به خود گرفته بود، به زیر 27 درصد کاهش پیدا نکند.
از طرفی متفاوت بودن نوع کالاهای مصرفی خانوارها در استان‌های مختلف و همچنین متفاوت بودن نوسانات قیمت بعضی از گروه‌های کالایی (مانند مسکن) در استان‌های مختلف، سبب شده تا استان‌ها تورمی متفاوت با تورم متوسط کشور تجربه کنند.
 تورم احساس شده یک سوم استان‌ها بالاتر از ارقام اعلامی
بررسی‌های اقتصادی نشان می‌دهد که حدود یک سوم از استان ها در فصل پاییز 1398 تورمی بیش از تورم متوسط جامعه را تجربه کرده‌اند؛ که از بین آنها، استان‌های هرمزگان، کرمان و البرز در دو فصل بهار و تابستان نیز تورمشان از تورم متوسط بیشتر بوده است.
همچنین تورم فصل پاییز استان‌های آذربایجان غربی و هرمزگان حدود 5/1 برابر تورم متوسط جامعه بوده است.
 تورم نامتقارن و نقش مواد خوراکی
متفاوت بودن ترکیب سبد کالاهای مصرفی در بین طبقات مختلف جامعه به همراه نوسانات مختلف قیمت کالاها و خدمات در گروه‌ها و شهرهای مختلف سبب می‌شود تا خانوارها در طبقات و استان‌های مختلف، تورمی متفاوت با تغییرات سبد متوسط جامعه، تجربه کنند. بنابراین جهت ایجاد تصویری صحیح، نیاز است علاوه بر بررسی روند شاخص قیمت کل، تغییرات هزینه استان‌های مختلف نیز مورد بررسی قرار گیرد. همچنین علاوه بر تغییرات کل هزینه سبد خانوار، توجه به تغییرات قیمت اجزای مهم تشکیل دهنده آن، دید دقیق‌تری نسبت به واقعیت تغییرات قدرت خرید افراد جامعه ارائه می‌دهد.
براساس مطالعات مرکز پژوهش‌های مجلس بر مبنای داده‌های مرکز آمار، اگرچه ممکن است آمارهای اعلامی از سوی مرکز آمار برای یک بخش یا کالا یکسان باشد اما نوسانات قیمت کالاها در استان‌های مختلف متفاوت و توزیع تورم در سه بخش مسکن، پوشاک و بهداشت نابرابر و نامتقارن است.
 به عبارت دیگر، وقتی تورم شدید بروز می‌کند، تورم این گروه‌ها در بعضی از استان ها بسیار زیاد و در بعضی دیگر کمتر است. این درحالی است که در گروه مواد خوراکی این نابرابری بسیار ناچیز است.
بنابراین از آنجا که سهم مواد خوراکی در سبد طبقات ضعیف بسیار بیشتر از متوسط جامعه است، می‌توان نتیجه گرفت که در زمان بروز تورم، از آنجا که نوسان قیمت مواد خوراکی بسیار زیاد است و نابرابری در آن کم، لذا تورم ادراک شده توسط افراد فقیر در استان‌های مختلف، تحت تأثیر تورم مواد خوراکی سریعاً زیاد می‌شود. یعنی زمانی که تورم رخ می‌دهد، طبقات ضعیف احساس تورم شدیدتری دارند.
 کاهش نابرابری تورمی مستلزم کاهش نوسانات
در نتیجه بررسی تغییرات تورم متوسط و نقطه به نقطه شهری و روستایی و مقایسه بین استانی و همچنین تغییرات هزینه مواد خوراکی، مسکن، بهداشت و پوشاک توسط مرکز پژوهش‌های مجلس می‌توان گفت: در بازه بعد از اردیبهشت 1398 که تورم روند کاهشی را در پیش گرفت، میزان نابرابری در گروه‌های بهداشت و مسکن همچنان زیاد بود. میزان نابرابری تورمی در این گروه‌ها در فصل پاییز حدود 20 درصد بوده است. بنابراین هرچند کاهش تورم از میزان نابرابری تورمی می‌کاهد، اما عامل اصلی کاهش نابرابری تورمی، کاهش نوسانات نرخ تورم در سطح تورم پایین است. این نکته مهمی است که سیاستگذاران برای کاهش نابرابری تورمی باید به آن توجه داشته باشند.