رقابت پذیری؛ راه حذف دلالی

علی مزیکی
استاد دانشگاه
راهکار مبارزه با انواع دلالی چیست؟ برای اینکه به جواب این پاسخ برسیم باید چرایی دلالی واکاوی شود و اینکه چرا فضایی در کشور ایجاد شده است تا افرادی بواسطه آن، واسطه گری کنند و سودهای کلان عاید خود کنند.
قبل از هر چیز نمی‌توان از دلالان خرده گرفت و فعالیت‌های آنها را زیر سؤال برد، چرا که آنها می‌خواهند از شرایط به وجود آمده به نفع خود بهره‌برداری کنند، هر فردی هم که جای آنها باشد، سعی می‌کند نفع خود را ببرد.
وقتی قیمت‌ها به‌صورت کاذب سرکوب می‌شود یا قیمت‌گذاری دستوری محور فعالیت‌های سیاستگذاران قرار می‌گیرد، دلالان در اقتصاد یک کشور نقش آفرین می‌شوند و تا موقعی که از وضعیت پیش آمده فاصله نگیریم نمی‌توان به سمت حذف فعالیت‌های دلال گونه حرکت کرد.  در سیاست‌های اقتصادی این امکان وجود ندارد که دولت، تعیین‌کننده قیمت محصولات تولیدی و صنعتی باشد، یعنی نمی‌توان یک واحد تولیدی را مجبور به فروش کالاها با قیمت‌های مصوب کرد. وقتی قیمت تمام شده یک کالا بالاتر از قیمت مصوب است، تولید‌کننده انگیزه تولید را از دست می‌دهد و به سمت کاهش تولید آن کالا و محصول می‌رود تا میزان زیان خود را کاهش دهد.
در چنین شرایطی(کاهش تولید یک کالا و محصول) مشتری و متقاضی کالا حاضر است با هر قیمتی کالایی که تولید آن به هر بهانه‌ای مانند تحریم یا شیوع ویروس کرونا کاهش یافته است را خریداری کند، در این شرایط تنها افرادی که می‌توانند به متقاضیان کمک کنند، دلالان هستند یا سرویس دهندگان خدمات که به رسمیت شناخته نمی‌شوند. دلالان از عدم تعادلی که در فضای اقتصادی ایجاد می‌شود بهترین استفاده را می‌برند و برای متقاضیان کالا و محصول شرایط خرید ایجاد می‌کنند. باید پذیرفت وقتی تولید یک کالا و محصول کاهش پیدا می‌کند، صف خرید برای آن شکل می‌گیرد. در این موقعیت تنها کسانی که می‌توانند به نیاز مردم پاسخ دهند، دلالان هستند. وقتی وارد چنین فضایی می‌شویم رشد قیمت‌ها و کسب سود طبیعی است از این‌رو می‌بینیم که مردم حاضر هستند با قیمت‌های بالا و حتی با قرض گرفتن پول، کالایی را خریداری کنند که در قیاس با قیمت کارخانه بسیار بالاتر است.
برای برون رفت از چنین شرایطی باید عدم تعادلی که در ارقتصاد پدیدار شده است را از بین برد. برای این منظور کالا باید به مصرف‌کننده اصلی برسد، ایجاد انگیزه به واحدهای تولیدی، رشد تولید در دستور کار قرار گیرد، از قیمت‌گذاری دولتی فاصله گرفته شود و از سویی اجازه نداد که شکاف قیمتی روز به روز بیشتر شود.  
به‌هر‌حال مردم و سیاستگذاران باید قبول کنند که وقتی قیمت ارز 3 برابر می‌شود، سایر کالاها هم از آن تبعیت خواهند کرد و قیمت‌ها با شیبی در مسیر افزایش قرار گیرد، اگر بخواهیم چنین مقوله‌ای را نهی کنیم، اقتصاد و تولید بیشتر ضربه خواهد خورد. خواسته کارشناسان همواره این بوده است که برای پایان دادن به مقوله دلال بازی باید از قیمت‌گذاری دولتی خارج شد و به سمت ایجاد انگیزه برای تولیدکنندگان حرکت کرد، لزوماً ایجاد انگیزه پرداخت وام نیست. راهکارهای دیگری هم وجود دارد که می‌تواند به فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان کمک کند، دولت باید سعی کند تا اقتصاد کشور را به سمت رقابتی شدن سوق دهد.