مسئولیتپذیری آموزش و پرورش در تقلیل تلفات انسانی زلزله
سلمان یداللهی
مراقب سلامت مدارس
بلایای طبیعی بخش جداییناپذیر از قلمرویی است که انسان از بدو آفرینش، از بخشندگی زمین و مهربانی آسمانش برای زیستن بهره برده است. انسان ناسپاسی که با دستبرد در چرخه اکوسیستم و ساختار زمین، بروز طبیعی بلایا را غیرطبیعی نموده است.
چهار گوشه جهان به تناسب وضعیت جغرافیایی، از بلای زلزله بینصیب نبوده و نخواهد بود، اما زمین برخی از کشورها نظیر ایران به اصطلاح زلزلهخیز است و هر لحظه باید منتظر لرزیدن زمین زیر پایت باشی.
فقط چند ثانیه زمان میبرد تا به خودت بیایی. زمین و زمان دست به دست هم دادهاند که خشم طبیعت بیهیچ مقدمهای گریبانت را بگیرد.فرقی نمیکند روز باشد یا شب، خواب باشی یا بیدار، زلزله امان نمیدهد، حتی به اندازه جان به در بردن از مهلکه. میهمان ناخواندهای که نه به همسفرگی، که به طلب جان و مال، روی سرمان آوار میشود و هر بار نه تنها چاردیواری خانه که چهارستون تنمان را میلرزاند و وقت و بیوقت خواب جهانیان را آشفته میکند. تلاش دانشمندان علم زمینشناسی نیز برای پیشبینی وقوع آن هنوز راه به جایی نبرده است. در جدیدترین ردهبندی کشورهایی که بیشترین تلفات جانی و مالی ناشی از بلایای طبیعی را داشتهاند، ایران در جایگاه سوم قرار دارد و در این میان از زمینلرزه به عنوان بزرگترین تهدید برای کشورمان نام برده شده است. متأسفانه آژیر قرمز این هشدار زمانی در کشورمان به صدا در میآید که اتفاق، رخ داده است! نگاهی اجمالی به کشورهایی که بر مدار زلزله میگردند نشان میدهد که ناگزیری از این جنبش، به گریز آنان از اصل موضوع منجر نشده است، بلکه با پذیرش این واقعیت، برای در امان ماندن از تبعات آن، خود را آماده این رویارویی نمودهاند.
بیتردید در مبحث زلزله حفظ سلامت و امنیت جان، مقدم بر هر خسارت و ویرانی است. تحقق این مهم به دو عامل اصلی بستگی دارد: اول شرایط فیزیکی و مقاومت ساختمان در برابر زلزله، دوم آمادگی انسان در حفاظت از جان خود که موضوع اصلی این یادداشت است.
جدا از شدت و ضعف یک زلزله و شکل بروز آن، تلاش برای دستیابی به فناوری پیشبینی وقوع زلزله و طراحی ساختمانهایی با تابآوری بالا، از دغدغههای اصلی متخصصان زلزلهشناسی بوده است که در نتیجه آن بتوانند درصد تلفات انسانی را به حداقل برسانند. با توجه به آنی بودن بروز زلزله و سلب فرصت هر نوع تصمیم، استفاده از کمترین زمان برای حفظ جان، به آگاهی، اطلاعات و آمادگی لازم نیاز دارد و این میسر نمیگردد مگر با تکیه بر آموزشهای مستمر که کشورهای درگیر با زلزله سالهاست با برنامهریزیهای منظم به آن پرداختهاند.
شهرنشینی و شکل ساختاری(چندطبقه) اغلب ساختمانها، الزام این آموزشها را دو چندان مینماید، چرا که با فرض ایمن بودن ساختمان به لحاظ فیزیکی، یک لرزش کوچک آن میتواند باعث هجوم ساکنان ساختمان برای خروج و به تبع آن بروز حادثهای ناگوار گردد، لذا پیشگیری از وقوع چنین حوادثی در گرو آموزشهایی همچون حفظ آرامش و خونسردی، شناخت نقاط امن خانه، مدرسه، محل کار، ... و شیوههای صحیح پناهگیری میباشد که در بررسیها و تحقیقات علمی کارشناسان به عنوان یک اصل در کاهش تلفات انسانی به آن اشاره شده است.
فراهم کردن بستر فراگیری این آموزشها برای همه افراد جامعه، نیاز مبرمی است که کمترین بیتوجهی به آن از سوی نهادها و سازمانهای مربوطه، تبعات فاجعهباری به همراه خواهد داشت. از جمله فرصتهای طلایی برای ارائه این آموزشها استفاده از ظرفیت مدارس میباشد. امری که خوشبختانه آموزش و پرورش به آن اهتمام ویژهای داشته و از همان دوره ابتدایی تا پایان دوره متوسطه به آن پرداخته است.
اولین نکتهای که مراقبین سلامت، مربیان پرورشی و آموزگاران در آموزشها بر آن تأکید میکنند پناه گرفتن در همان نقطهای است که هنگام زمین لرزه، در آنجا قرار داریم.
حفظ آرامش، نحوه صحیح پناهگیری زیر میز(کلاس، خانه، محل کار)، استفاده از کتاب، کیف یا کوله، بالش و... برای حفاظت از سر و گردن، پناه گرفتن در گوشههای امن، عدم استفاده از آسانسور، پناه گرفتن اصولی در راهروها و راهپلهها، پرهیز از شتابزدگی هنگام خروج، پس از پایان زلزله، دوری از نورگیرها، پنجرهها و ساختمانها و حفظ نکات ایمنی پناهگیری در فضاهای باز از مهمترین اصولی است که به دانشآموزان آموزش داده میشود. گسترش دامنه فراگیری این آموزشها به خانوادهها، جمعیت چشمگیری از جامعه را تحت پوشش قرار میدهد که این خود نقش قابل توجهی در کاهش تعداد مصدومان و تلفات انسانی خواهد داشت.
از برنامههای ارزشمندی که در مدارس اجرا میگردد طرح «دادرس» (دانشآموز آماده در روزهای سخت) است.در این طرح که زیر نظر سازمان جوانان جمعیت هلال احمر برگزار میشود دانشآموزان توسط یک مربی، آموزشهایی از قبیل پناهگیری و تخلیه اضطراری، ارزیابی و کنترل علائم حیاتی، پانسمان، بانداژ و آتلبندی، حمل مصدوم، اطفای حریق و چادرزنی را میآموزند که در سوانح، و حوادثی مانند زلزله، کاربردی غیرقابل انکار دارد.
از دیگر طرحهایی که هر سال هشتم آذرماه با همکاری ستاد بحران، هلال احمر، اورژانس، آتشنشانی و دیگر ارگانها و سازمانهای مربوطه در مدارس کشور برگزار میگردد مانور زلزله است که با انجام آن دانشآموزان با قرار گرفتن در موقعیتی مشابه، چگونگی حفاظت از جان خود و رعایت نکات ایمنی بر اساس آموختههای خود را تمرین میکنند. برگزاری این مانور و مانورهایی که در مهرماه (هفته کاهش بلایای طبیعی)و نیز ۵ دی ماه سالروز زلزله بم، در کشور برگزار میگردد، به تنهایی در بالا بردن سطح آمادگی دانشآموزان در برابر زلزله کافی نیست، بلکه تکرار مستمر آن در طول سال تحصیلی، لزوم حضور فعال همه دانشآموزان، معلمان و کادر مدرسه در این مانورها، جدیت در اجرا و استمرار در آگاهیبخشی و آموزش میتواند باعث افزایش آمادگی، کاهش ترس و تسلط بر رفتار در هنگام وقوع زلزله اصلی گردد.
به نظر میرسد پرداختن به آموزشهای سلامتمحور، باید به صورت یک طرح ملی و لازمالاجرا در همه مدارس کشور از محرومترین نقاط تا شهرهای برخوردار در دستور کار قرار گیرد و از پیگیری، نظارت و ارزیابی هم غافل نبود.
کشورهایی که در موضوع آموزش برنامهریزی منسجم و بلند مدت داشتهاند از تأثیرات مثبت آن در کاهش تلفات انسانی و هزینههای چشمگیر در کنترل و درمان برخوردار شدهاند. مطالعه برنامههای آموزشی کشورهایی که علیرغم همزیستی ناگزیر با زلزله، تلفات انسانی پایینی دارند میتواند به عنوان یک تجربه موفق، در سرفصلهای آموزشی و هدفگذاریهای آموزش و پرورش و سازمانهای مرتبط مورد توجه قرار گیرد.
مراقب سلامت مدارس
بلایای طبیعی بخش جداییناپذیر از قلمرویی است که انسان از بدو آفرینش، از بخشندگی زمین و مهربانی آسمانش برای زیستن بهره برده است. انسان ناسپاسی که با دستبرد در چرخه اکوسیستم و ساختار زمین، بروز طبیعی بلایا را غیرطبیعی نموده است.
چهار گوشه جهان به تناسب وضعیت جغرافیایی، از بلای زلزله بینصیب نبوده و نخواهد بود، اما زمین برخی از کشورها نظیر ایران به اصطلاح زلزلهخیز است و هر لحظه باید منتظر لرزیدن زمین زیر پایت باشی.
فقط چند ثانیه زمان میبرد تا به خودت بیایی. زمین و زمان دست به دست هم دادهاند که خشم طبیعت بیهیچ مقدمهای گریبانت را بگیرد.فرقی نمیکند روز باشد یا شب، خواب باشی یا بیدار، زلزله امان نمیدهد، حتی به اندازه جان به در بردن از مهلکه. میهمان ناخواندهای که نه به همسفرگی، که به طلب جان و مال، روی سرمان آوار میشود و هر بار نه تنها چاردیواری خانه که چهارستون تنمان را میلرزاند و وقت و بیوقت خواب جهانیان را آشفته میکند. تلاش دانشمندان علم زمینشناسی نیز برای پیشبینی وقوع آن هنوز راه به جایی نبرده است. در جدیدترین ردهبندی کشورهایی که بیشترین تلفات جانی و مالی ناشی از بلایای طبیعی را داشتهاند، ایران در جایگاه سوم قرار دارد و در این میان از زمینلرزه به عنوان بزرگترین تهدید برای کشورمان نام برده شده است. متأسفانه آژیر قرمز این هشدار زمانی در کشورمان به صدا در میآید که اتفاق، رخ داده است! نگاهی اجمالی به کشورهایی که بر مدار زلزله میگردند نشان میدهد که ناگزیری از این جنبش، به گریز آنان از اصل موضوع منجر نشده است، بلکه با پذیرش این واقعیت، برای در امان ماندن از تبعات آن، خود را آماده این رویارویی نمودهاند.
بیتردید در مبحث زلزله حفظ سلامت و امنیت جان، مقدم بر هر خسارت و ویرانی است. تحقق این مهم به دو عامل اصلی بستگی دارد: اول شرایط فیزیکی و مقاومت ساختمان در برابر زلزله، دوم آمادگی انسان در حفاظت از جان خود که موضوع اصلی این یادداشت است.
جدا از شدت و ضعف یک زلزله و شکل بروز آن، تلاش برای دستیابی به فناوری پیشبینی وقوع زلزله و طراحی ساختمانهایی با تابآوری بالا، از دغدغههای اصلی متخصصان زلزلهشناسی بوده است که در نتیجه آن بتوانند درصد تلفات انسانی را به حداقل برسانند. با توجه به آنی بودن بروز زلزله و سلب فرصت هر نوع تصمیم، استفاده از کمترین زمان برای حفظ جان، به آگاهی، اطلاعات و آمادگی لازم نیاز دارد و این میسر نمیگردد مگر با تکیه بر آموزشهای مستمر که کشورهای درگیر با زلزله سالهاست با برنامهریزیهای منظم به آن پرداختهاند.
شهرنشینی و شکل ساختاری(چندطبقه) اغلب ساختمانها، الزام این آموزشها را دو چندان مینماید، چرا که با فرض ایمن بودن ساختمان به لحاظ فیزیکی، یک لرزش کوچک آن میتواند باعث هجوم ساکنان ساختمان برای خروج و به تبع آن بروز حادثهای ناگوار گردد، لذا پیشگیری از وقوع چنین حوادثی در گرو آموزشهایی همچون حفظ آرامش و خونسردی، شناخت نقاط امن خانه، مدرسه، محل کار، ... و شیوههای صحیح پناهگیری میباشد که در بررسیها و تحقیقات علمی کارشناسان به عنوان یک اصل در کاهش تلفات انسانی به آن اشاره شده است.
فراهم کردن بستر فراگیری این آموزشها برای همه افراد جامعه، نیاز مبرمی است که کمترین بیتوجهی به آن از سوی نهادها و سازمانهای مربوطه، تبعات فاجعهباری به همراه خواهد داشت. از جمله فرصتهای طلایی برای ارائه این آموزشها استفاده از ظرفیت مدارس میباشد. امری که خوشبختانه آموزش و پرورش به آن اهتمام ویژهای داشته و از همان دوره ابتدایی تا پایان دوره متوسطه به آن پرداخته است.
اولین نکتهای که مراقبین سلامت، مربیان پرورشی و آموزگاران در آموزشها بر آن تأکید میکنند پناه گرفتن در همان نقطهای است که هنگام زمین لرزه، در آنجا قرار داریم.
حفظ آرامش، نحوه صحیح پناهگیری زیر میز(کلاس، خانه، محل کار)، استفاده از کتاب، کیف یا کوله، بالش و... برای حفاظت از سر و گردن، پناه گرفتن در گوشههای امن، عدم استفاده از آسانسور، پناه گرفتن اصولی در راهروها و راهپلهها، پرهیز از شتابزدگی هنگام خروج، پس از پایان زلزله، دوری از نورگیرها، پنجرهها و ساختمانها و حفظ نکات ایمنی پناهگیری در فضاهای باز از مهمترین اصولی است که به دانشآموزان آموزش داده میشود. گسترش دامنه فراگیری این آموزشها به خانوادهها، جمعیت چشمگیری از جامعه را تحت پوشش قرار میدهد که این خود نقش قابل توجهی در کاهش تعداد مصدومان و تلفات انسانی خواهد داشت.
از برنامههای ارزشمندی که در مدارس اجرا میگردد طرح «دادرس» (دانشآموز آماده در روزهای سخت) است.در این طرح که زیر نظر سازمان جوانان جمعیت هلال احمر برگزار میشود دانشآموزان توسط یک مربی، آموزشهایی از قبیل پناهگیری و تخلیه اضطراری، ارزیابی و کنترل علائم حیاتی، پانسمان، بانداژ و آتلبندی، حمل مصدوم، اطفای حریق و چادرزنی را میآموزند که در سوانح، و حوادثی مانند زلزله، کاربردی غیرقابل انکار دارد.
از دیگر طرحهایی که هر سال هشتم آذرماه با همکاری ستاد بحران، هلال احمر، اورژانس، آتشنشانی و دیگر ارگانها و سازمانهای مربوطه در مدارس کشور برگزار میگردد مانور زلزله است که با انجام آن دانشآموزان با قرار گرفتن در موقعیتی مشابه، چگونگی حفاظت از جان خود و رعایت نکات ایمنی بر اساس آموختههای خود را تمرین میکنند. برگزاری این مانور و مانورهایی که در مهرماه (هفته کاهش بلایای طبیعی)و نیز ۵ دی ماه سالروز زلزله بم، در کشور برگزار میگردد، به تنهایی در بالا بردن سطح آمادگی دانشآموزان در برابر زلزله کافی نیست، بلکه تکرار مستمر آن در طول سال تحصیلی، لزوم حضور فعال همه دانشآموزان، معلمان و کادر مدرسه در این مانورها، جدیت در اجرا و استمرار در آگاهیبخشی و آموزش میتواند باعث افزایش آمادگی، کاهش ترس و تسلط بر رفتار در هنگام وقوع زلزله اصلی گردد.
به نظر میرسد پرداختن به آموزشهای سلامتمحور، باید به صورت یک طرح ملی و لازمالاجرا در همه مدارس کشور از محرومترین نقاط تا شهرهای برخوردار در دستور کار قرار گیرد و از پیگیری، نظارت و ارزیابی هم غافل نبود.
کشورهایی که در موضوع آموزش برنامهریزی منسجم و بلند مدت داشتهاند از تأثیرات مثبت آن در کاهش تلفات انسانی و هزینههای چشمگیر در کنترل و درمان برخوردار شدهاند. مطالعه برنامههای آموزشی کشورهایی که علیرغم همزیستی ناگزیر با زلزله، تلفات انسانی پایینی دارند میتواند به عنوان یک تجربه موفق، در سرفصلهای آموزشی و هدفگذاریهای آموزش و پرورش و سازمانهای مرتبط مورد توجه قرار گیرد.
ارسال دیدگاه
- ضمن تشکر از بیان دیدگاه خود به اطلاع شما رسانده می شود که دیدگاه شما پس از تایید نویسنده این مطلب منتشر خواهد شد.
- دیدگاه ها ویرایش نمی شوند.
- از ایمیل شما فقط جهت تشخیص هویت استفاده خواهد شد.
- دیدگاه های تبلیغاتی ، اسپم و مغایر عرف تایید نمی شوند.
ویژه نامه