ضربه کرونایی حمل و نقل بر تولید

گروه اقتصادی/ معاونت پژوهش‌های زیربنایی و امور مطالعات زیربنایی مرکز پژوهش‌های مجلس ابعاد آثار ویروس کرونا بر بخش حمل ونقل در ایران که تمرکز آن بر حمل ونقل شهری و جاده‌ای(برونشهری)است را مورد بررسی قرار داده و پیشنهادهایی برای برون رفت از چالش‌های به وجود آمده و پیش‌بینی شده، مطرح کرده است. در بررسی آثار ویروس کرونا بر اقتصاد می‌توان به موضوعات مختلفی اشاره کرد که نه ایران، بلکه اقتصاد تمام کشورها را تحت‌الشعاع قرار داده است که از جمله آن تجارت، صنعت، سوخت، اشتغال و بازارهاست. اما بخش دیگری که از شیوع ویروس کرونا اثر پذیرفته و شاید در این مدت کمتر به آن توجه شده، حمل و نقل است.
مرکز پژوهش‌های مجلس در ارزیابی‌ای که انجام داده عنوان کرده یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که رابطه مهم با بخش حمل و نقل دارد، تولید و اشتغال است.فعالیت‌های حمل ونقل، امور عمومی و خدمات شهری، فعالیت‌های خدماتی مربوط به تأمین جا، غذا و مواد آشامیدنی و ساخت پوشاک، مهم‌ترین فعالیت‌های اقتصادی هستند که آسیب و یا تعطیلی موقت آنها درنتیجه شیوع کرونا، آسیب زیادی بر اقتصاد کشور وارد خواهد کرد.
این مرکز عنوان کرده است که به احتمال زیاد پیش‌بینی رشد مثبت نزدیک به صفر برای اقتصاد ایران در سال 99 تحقق نخواهد یافت و کشور در سال‌جاری با رشد منفی تولید دست به گریبان خواهد بود.
سهم حمل و نقل در کاهش تولید
از سوی دیگر مطرح شده است که بیشترین میزان کاهش ستانده کل اقتصاد یا تولید کل در اثر حذف فعالیت‌هایی چون حمل و نقل زمینی، حمل و نقل هوایی و جابه‌جایی مسافران است.
آنگونه که مرکز پژوهش‌های مجلس ارزیابی کرده است، سهم حمل و نقل زمینی بار به جز راه‌آهن 3‌درصد و حمل ونقل زمینی مسافر به جز راه آهن 1 درصد است. سومین بخش که باعث کاهش ستانده کل اقتصاد می‌شود مربوط به فعالیت‌های محور تأمین غذا و مواد آشامیدنی به میزان 0.7 درصد است. حمل ونقل هوایی هم به میزان 0.5 درصد، امور عمومی و خدمات شهری0.5 درصد، حمل ونقل آبی 0.4 درصد و ساخت پوشاک 0.4 درصد در کاهش عدد تولید کشور اثرگذار است. مجموع ارقام عنوان شده نشان می‌دهد که سهم حمل و نقل در کاهش نرخ تولید بسیار زیاد است. یعنی اگر فعالیت حمل ونقل زمینی با سایر فعالیت‌ها هیچگونه مبادلات واسطه‌ای نداشته باشد و از هیچ‌کدام از سایر فعالیت‌های اقتصادی تقاضا و عرضه واسطه‌ای نداشته باشد، ستانده کل اقتصاد 3‌درصد کاهش پیدا می‌کند.
بر این اساس اگر فعالیت حمل ونقل زمینی بجز راه آهن(مسافر و بار) از اقتصاد حذف شود، ستانده فعالیت‌های حمل ونقل زمینی مسافر و بار به میزان 2‌درصد، ساخت محصولات لاستیکی و پلاستیکی 0.25 درصد، ساخت کک و فرآورده‌های حاصل از پالایش نفت 0.24 درصد، استخراج نفت خام و گاز طبیعی به میزان 0.21 درصد کاهش خواهد یافت و این امر برای کشوری که با تحریم و سایر چالش‌ها روبه‌رو است، نگران کننده است.
حذف فعالیت حمل ونقل هوایی از اقتصاد هم تأثیر بالایی در اقتصاد و تولید خواهد داشت. این امر منجر به کاهش ستانده فعالیت‌های حمل ونقل هوایی به میزان 0.28 درصد، انبارداری و فعالیت‌های پشتیبانی حمل ونقل 0.04 درصد، ساخت کک و فرآورده‌های حاصل از پالایش نفت 0.03 درصد، استخراج نفت خام و گاز طبیعی 0.02 درصد و عمده فروشی و خرده فروشی به میزان 0.02 درصد خواهد شد.
بر این اساس اگر در حوزه فعالیت حمل ونقل آبی از اقتصاد به سمت افت حرکت کنیم، ستانده فعالیت‌های حمل ونقل آبی به میزان 0.12 درصد، انبارداری و فعالیت‌های پشتیبانی حمل ونقل 0.05 درصد، استخراج نفت خام و گاز طبیعی 0.03 درصد و ساخت کک و فرآورده‌های حاصل از پالایش نفت 0.03 درصد کاهش پیدا خواهد کرد.
مرکز پژوهش‌های مجلس از اعداد عنوان شده این‌گونه نتیجه‌گیری کرده است که کاهش فعالیت این کسب وکارها که نقش بخش حمل ونقل نیز در میان آنها بسیار برجسته است، می‌تواند منجر به بحران بیکاری شده و رفاه خانوارهای زیادی را تحت تأثیر قرار دهد.
راهکارهایی که می‌توان به آن دست یافت
با توجه به هشدارهایی که در این مطالعه تحقیقی آمده است، مرکز پژوهش‌های مجلس 10 راهکار را به سیاستگذاران پیشنهاد کرده است (کاربرد راهکارها در مدت 6 ماه تا یکسال) که با توجه به آنها اقدام‌هایی صورت گیرد.
در اولین پیشنهاد که در بخش‌های مختلف گزارش مورد تأکید قرار گرفته، آمده است که سیاستگذاران با فراخوان و مذاکره با بخش خصوصی و کمک گرفتن از آنها بویژه استارتاپ‌های دارای راهکار سیاستی را اتخاذ کنند تا بتوان از بخشی از چالش‌ها عبور کرد.
راهکار دیگری که مطرح شده این است که حمایت‌های مالی دولت از بخش‌های آسیب دیده در بازه زمانی شیوع بیماری، لازم است اما باید توجه داشت که با توجه به محدود شدن شدید منابع مالی دولت به دلایلی مانند مسائل اقتصاد جهانی، تحریم‌ها، کاهش قیمت نفت، آثار اقتصادی بحران کرونا، طبعاً باید به کاهش هزینه‌های سنگین ازجمله به تعویق افتادن توسعه آزادراه‌ها، احداث خطوط مترو و ابرپروژه‌های شهر توجه کرد. پیشنهاد بعدی که مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش تحقیقی خود آورده درباره کاهش تقاضای سفرهای بین شهری و متضرر شدن شرکت‌های حمل ونقل است. ازاین‌رو عنوان شده استفاده از حمایت‌های مالی دولت و در عین حال ارائه خدمت ازسوی ناوگان برون شهری برای کوتاه مدت و میان مدت به خصوص برای پاسخگویی به سفرهای حومه‌ای ضرورت دارد.
مسأله دیگری که به آن اشاره شده این است که سیاستگذاران به گونه‌ای حرکت کنند که در بلندمدت به برنامه‌ریزی کاربری زمین و کاهش وابستگی به سفرهای طولانی توجه شود.
راهکار بعدی که به آن پرداخته شده طراحی سرویس ویژه با رعایت فاصله‌گذاری لازم است. با توجه به الزام کارکنان دولت برای حاضر شدن در سر کارها، می‌توان در گام اول، راه‌اندازی سرویس ویژه برای کارکنان دولت را آغاز کرد.
توزیع ساعات کاری مشاغل، تعطیلی برخی ایستگاه‌ها و ایستگاه‌های تبادلی مترو، اضافه کردن ناوگان اتوبوسرانی، لغو کوتاه مدت طرح‌های ترافیکی و توسعه شیوه‌های پیاده روی و دوچرخه سواری از دیگر راهکارهایی است که توصیه شده است.
به سمت جذب سرمایه‌های خارجی برویم
برای آنکه در حوزه اقتصاد شاهد شرایط بهتری باشیم مرکز پژوهش‌های مجلس به سه اقدام کلی توجه کرده است. اولین آن توجه به مسأله تولید در کشور است که علاوه بر ایجاد اشتغال در صنایع مختلف، در بخش حمل ونقل و لجستیک هم رونق ایجاد می‌کند. دوم؛ اقدامات اصلاحی در حوزه‌های اقتصادی دیگر از جمله ارز، یارانه‌های انرژی و مالیات که منابع حاصل از آنها را می‌توان صرف سرمایه گذاری‌های زیربنایی کرد و سوم؛ بهره‌گیری از ظرفیت سرمایه‌گذاری ایرانیان در کشور ازجمله در بخش‌های گردشگری و لجستیک با اصلاح مراحل و مکانیسم‌های سرمایه‌گذاری است.