آیا در دوران قرنطینه آسیب‌های بیشتری متوجه کودکان است؟

منبع: وب سایت روزنامه نیویورک تایمز
نویسنده: لوسی ریمالور
مترجم: زهره محقق هرندی
تاکنون در زمینه امتیازات و معایب تک‌فرزندی پژوهش‌های زیادی انجام شده است. در این مطالعات، معمولاً داشتن خلاقیت بیشتر را از امتیازات تک فرزندها به شمار آورده‌اند. با وجود اینکه پژوهش‌ها بیانگر اهمیت داشتن خواهر و برادر برای رسیدن به رشد اجتماعی مطلوب در خانواده است، مطالعه جنبه‌های متفاوت رشد کودک نشان می‌دهد که داشتن خانواده پر جمعیت تنها یک عامل از مجموعه عوامل مؤثر بر رشد احساسی و اجتماعی کودک است.
با این حال این مسأله برای شخص من تبدیل به چالشی بزرگ شده است. اینکه من به‌عنوان روان درمانگر خانواده و همچنین مادر یک کودک نوباوه چطور می‌توانم در شرایط دشوار قرنطینه مراقب سلامت روان کودک خود باشم تبدیل به دغدغه اصلی این روزهایم شده. پسرم روزها در میان انبوهی از اسباب بازی، پازل و اپلیکیشن‌های مختلف به تنهایی مشغول بازی است. چند روز قبل وقتی سرگرم بازی با یک اپلیکیشن جغرافیا بود، با خوشحالی گفت:
- مامان، مامان! اسم پایتخت هندوراس را یاد گرفتم! تگوسیگالپا!
برای لحظه‌ای احساس غرور کردم و از شوق کشف دانش جغرافیا توسط پسرم، لبخند پهنی بر لبانم نشست اما انگار یک جای کار می‌لنگید. خوشحالی و غرورم زود جای خودش را به نگرانی از شدت تنهایی پسرم داد. احساس کردم با طولانی شدن دوران قرنطینه و تعطیلی مهدهای کودک‌، پسرم روز به روز بیشتر در خودش فرو می‌رود و ادامه این روند ممکن است به سلامت روانش آسیب بزند. پسرم روزهای خود را تنها و بدون همبازی سپری می‌کند. به تازگی متوجه نوعی تغییر نگران‌کننده در رفتار او شده ام. او که قبلاً برای بیرون رفتن از خانه و گشت و‌گذار در پارک و خیابان مشتاق بود، اخیراً تمایل چندانی به خارج شدن از خانه نشان نمی‌دهد. غرغرو شده و به نظرم بدخلقی او متناسب با سنش نیست. با وجود اینکه هیچ وقت ناراحتی خود را از تنهایی ابراز نمی‌کند اما از دید من کاملاً منزوی به نظر می‌رسد. در این شرایط قرنطینه و تعطیلی مهدهای کودک‌ و مدارس، چاره چیست؟
دکتر تونی فالبو، پروفسور روانشناسی دانشگاه تگزاس که مطالعات گسترده‌ای در زمینه تک فرزندها انجام داده می‌گوید در دوران همه‌گیری کرونا و خانه نشینی، مشکل انزوا فقط مختص تک فرزندان نیست و تقریباً همه کودکان به شکلی با این انزوا و تنهایی درگیر هستند. از نظر او، در این موضوع سن کودک عامل تعیین‌کننده‌ای به شمار می‌آید. بچه‌های کوچک‌تر احتمالاً از اینکه اوقات زیادی را در خانه با پدر و مادر بگذرانند شکایتی ندارند و نیاز به داشتن همبازی معمولاً از سنین دبستان به وجود می‌آید.
مشکل اینجاست که والدین گاهی اوقات با بچه‌های کوچک همانند آدم بزرگ‌ها رفتار می‌کنند. تصور کنید شما بدون توجه به حضور کودک، درحال تماشای اخبار مربوط به کرونا در تلویزیون هستید. کودک شما حتماً در معرض آن اخبار و تصاویر دلهره‌آور قرار می‌گیرد و این می‌تواند کودک را دچار اضطراب کند. دیدن آشفتگی، نگرانی و استرس والدین بعد از شنیدن اخبار می‌تواند کودکان را نیز عصبی و آشفته کند. این مسأله در مورد تک فرزندها که وقت بیشتری را با والدین خود می‌گذرانند حادتر است.
طبق آمار، کودکان تک فرزند معمولاً روابط نزدیک تری با پدر و مادر دارند. بخصوص در شرایط قرنطینه که ممکن است برای ماه‌ها، تنها همدم و همبازی آن‌ها، پدر و مادر باشند. در مورد خودم باید بگویم که من عاشق ارتباطم با پسرم هستم و واقعاً از بودن در کنار او لذت می‌برم ولی اعتراف می‌کنم نگران روابط اجتماعی او نیز هستم. در شرایط قرنطینه، چطور می‌توانم شکاف نداشتن همبازی را برای او پر کنم؟ ما از زمانی که فرزندم دو ساله شد او را به مهدکودک فرستادیم و هر روز مشتاقانه شاهد بودیم چطور به مرور، تعامل با دیگران را می‌آموزد. چطور دوستی، دعوا و قهر و آشتی را تجربه می‌کند. چطوراز شریک شدن اسباب‌بازی‌هایش بیزار است و بعد ناگهان چطور سخاوتمندانه خوراکی‌هایش را به دوستانش می‌دهد. مهم‌ترین چیزی که او در مهدکودک می‌آموزد، روابط اجتماعی و یادگیری مفهوم دوستی است. اما حالا او تمام وقتش را با ما می‌گذراند و ما قطعاً نمی‌توانیم جای دوستان او را بگیریم.
موضوع اینجاست که اگرچه تعامل و بازی با همسالان مهم است، شرایط قرنطینه الزاماً موجب آسیب روانی به کودکان نخواهد شد. شرایط جدید می‌تواند تبدیل به فرصتی شود تا کودکان تجربیات تازه‌ای کسب کنند. بالاخره این دوران به سر می‌آید و مهدهای کودک‌ و مدارس دوباره باز می‌شوند. ما دوباره شاهد رشد اجتماعی کودکانمان خواهیم بود. البته تنها در صورتی که شرایط قرنطینه سال‌ها ادامه داشته باشد، در درازمدت آسیب‌هایی به کودکان وارد می‌شود اما در کوتاه مدت، راه‌هایی برای جلوگیری از انزوای کامل فرزندان وجود دارد. برای مثال، تماس ویدئویی یکی از کارهایی است که برای پر کردن شکاف انزوای کودکان توصیه می‌شود. دیدن تغییر حالات چهره‌ها و احساسات متفاوت در هنگام تماس تصویری، تأثیری مثبت بر معنادار کردن ارتباطات اجتماعی کودک دارد. همچنین، منجر به افزایش دایره واژگان کودک می‌شود. این تأثیرات هرگز در ارتباط یک طرفه هنگام تماشای تلویزیون وجود ندارد. تماس تصویری همراه با بازی‌های دو یا چند نفره همچون منچ و مار و پله و حتی آواز خواندن با هم به‌صورت آنلاین، برای رشد اجتماعی کودک بسیار مفید است. البته متخصصان هنوزدر خصوص مؤثر بودن کلاس‌های شلوغ آنلاین مهدهای کودک‌ و مدارس و اینکه آیا این کلاس‌ها هم می‌توانند کمکی در جهت رشد اجتماعی کودکان دردوران قرنطینه باشند، به نتیجه مشخصی دست نیافته‌اند اما برای شخص من، تماشای فرزندم در حال گفت‌و‌گوی تصویری با دوستش و شنیدن صدایشان وقتی با اشتیاق ازعصرانه امروز و عروسک هایشان حرف می‌زنند، بسیار شاد و امیدوار‌کننده است. به هر حال این وظیفه ماست که به‌دنبال راه‌هایی برای گذر کم آسیب‌تر فرزندمان از این دوران باشیم. درست است که این روزها گاهی پسرم را غمگین می‌بینم ولی دائم به خودم یادآوری می‌کنم که بدخلقی و بی‌حوصلگی الزاماً مترادف با افسردگی نیست. افسردگی با نشانه‌هایی چون تحریک‌پذیری بالا، عدم احساس لذت از فعالیت‌های روزانه، از دست دادن اشتها و خواب نامنظم همراه است در حالی که پسر من همچنان هم خوب می‌خورد و هم خوب می‌خوابد. او هنوز هم برای یک پیک نیک ساده در حیاط، درست کردن کیک و چیپس خانگی و بازی در میان شاخ و برگ درختان هیجان زده می‌شود. بی‌حوصلگی و تغییر خلق و خو در این روزها پاسخی کاملاً طبیعی به شرایط غیر طبیعی این روزهاست. پس باید چهارچشمی مراقب سلامت روان او باشم.
در یکی از همین روزهای خانه نشینی، وقتی پسرم مشغول بازی با خرس عروسکی مورد علاقه‌اش و پریدن روی بالش‌ها بود، شنیدم که خطاب به خرس می‌گفت: عزیزم! من مراقبتم و هرچی دوست‌داری برات میارم... بی‌اختیار حرفش را قطع کردم و گفتم این‌هایی که گفتی حرف‌های خیلی قشنگی بود، از کجا یاد گرفتی؟ او با لبخندی به پهنای صورتش جواب داد: از تو یاد گرفتم مامان! و دوباره سرگرم بازی و پریدن روی بالش‌ها شد.
بله! او می‌داند که من همیشه مراقب او هستم و برایش زمان می‌گذارم. چه کودک تک فرزند باشد و چه کلی خواهر و برادر داشته باشد، باید بداند و مطمئن باشد که همیشه آغوشی باز پذیرای اوست و در هر شرایطی اولویت اول والدین است. سختی‌ها و مشکلات و شرایط ویژه نباید خللی در این امر به وجود بیاورد.