آغاز عصر بی اعتنایی به سیاست امریکایی

مریم سالاری
خبرنگار دیپلماسی
نقش‌آفرینی در شورای امنیت سازمان ملل برای تحریک جامعه جهانی علیه ایران یکی از حساس‌ترین مأموریت‌های این روزهای دولتمردان امریکاست. ترازوی سنجشی که سه‌شنبه شب وزن سیاسی، موقعیت و اعتبار آن را در جامعه جهانی روشن کرد. مایک پمپئو در نشست اعضای این شورا که با هدف بررسی اجرای برجام و قطعنامه 2231 برگزار شده بود، با پوشه‌ای از ادعاهای غیرمستند حضور یافت و علیه توافقی موضع گرفت که قریب به اکثریت حاضران به دفاع از موجودیت آن برخاستند.
دونالد ترامپ از مدت‌ها قبل تکلیف خود را در قبال برجام مشخص کرده است. او دو سال پیش با خروج یکجانبه از توافق هسته‌ای و بازگرداندن تدریجی تحریم‌ها و تلاش برای همراه کردن سایر کشورها کوشیده مرزبندی تاریخی که پیش‌تر میان ایران و جهان غرب بر سر برنامه هسته‌ای‌اش شکل گرفته بود، احیا کند. به وضوح آشکار شده است که دولت ترامپ اینک به دنبال ممانعت از لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران در مهرماه پیش رو با هدف فروپاشی کامل برجام است. از این رو او لغو احتمالی این بند از توافق را به ابزاری برای فضاسازی دوباره علیه ایران تبدیل کرده و صحنه جدال تازه‌ای را در شورای امنیت خلق کرده است. اما متحدان ترامپ این بار نگاه متفاوتی دارند که دست بر قضا در چندین نوبت در موضعگیری نمایندگان پنج عضو دائم شورای امنیت بازتاب یافته است.   در چنین شرایطی پمپئو در سخنرانی سه‌شنبه شب بار دیگر لغو قریب‌الوقوع تحریم‌های تسلیحاتی را نشانه گرفت و آزادی عمل تهران برای خرید تسلیحات نظامی را به مثابه خطری برای امنیت کشورهای اروپایی توصیف کرد. کمتر کسی است که نداند تحقق این هدف و تمدید تحریم‌های تسلیحاتی می‌تواند اقدامی برای پایان بخشیدن به اجرای برجام باشد. همان هدفی که امریکا در سال‌های گذشته برای تحقق آن کوشیده و همراهی سایر شرکای برجام را برای این منظور طلب کرده است. اما این تلاش که در بالاترین سطح یعنی نشست شورای امنیت به جریان افتاده در حالی است که فرانسه، آلمان و انگلیس در جدیدترین نشست این شورا ضمن انتقاد از امریکا برای خروج از برجام با رجوع احتمالی این کشور به مکانیسم ماشه مخالفت کرده و چین و روسیه برای تصویب نامه احتمالی تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران خط و نشان کشیدند.
اگرچه هنوز تا نمایان شدن واقعیات و نتایج اقدامات امریکا و آزمون لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران در مهرماه فاصله زمانی وجود دارد اما آنچه در نشست اخیر شورای امنیت روی داد، حائز یک واقعیت است و آن اینکه آخرین جبهه سلطه امریکا در جهان دچار تزلزل شده است. واقعیتی که با بی‌اعتنایی کشورهای اروپایی به مخالفت‌های امریکا با برجام و پایان عصر تسری سیاست این کشور به روابط کشورهای دیگر با ایران آغاز شد و اینک خود را در موضعگیری صریح اعضای شورای امنیت در قبال مانع‌تراشی ترامپ در مسیر اجرای ای توافق نمودار ساخت. تفسیر این رویداد از نگاه رسانه‌های معتبر غربی خواندنی است؛ «فارین پالیسی» درباره نشست تازه شورای امنیت با موضوع ایران اینگونه نوشت که «دوست و دشمن امریکا را سرزنش کردند و این نشست به صحنه انزوای امریکا تبدیل شد.»
روزنامه نیویورک‌تایمز نیز در گزارشی درخواست امریکا برای تمدید نامحدود تحریم‌های تسلیحاتی ایران را شکست خورده توصیف کرد و نوشت: «این موضع چندان مورد توجه قرار نگرفت و با شکست روبه‌رو شد و روسیه و چین  آن را رد کردند.» به اعتقاد نیویورک ‌تایمز، این نشست و مخالفت قدرت‌هایی مانند روسیه و چین بیانگر این است که امریکا در حال از دست دادن نفوذ خود و منزوی شدن و از دست دادن حامیان خود است.
روزنامه «جروزالم‌پست» چاپ رژیم صهیونیستی هم موضع کشورهای دیگر درباره ایران را نشان دهنده برباد رفتن آرزوی تل‌آویو برای تصویب طرح واشنگتن علیه تهران دانست. این رسانه اسرائیلی اینگونه تحلیل کرد: «اگر اسرائیل به دنبال موفقیت طرح امریکا علیه ایران بود و به برخی تحرکات اخیر ضد ایرانی توسط سازمان‌های بین‌المللی بی‌طرف امید داشت، جلسه سه‌شنبه شب شورای امنیت اثبات کرد این استراتژی هیچ شانسی برای موفقیت ندارد.» با وجود این واکنش‌ها برایان هوک، نماینده امریکا در امور ایران همچنان به نتیجه‌بخش بودن طرح واهی تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران امیدوار است. او در گفت‌وگو با شبکه ۱۳ رژیم صهیونیستی با طرح این ادعا که اگر روسیه و چین خواستار ثبات در خاورمیانه هستند باید با طرح امریکا همراهی کنند، گفت که «امریکا ترجیح می‌دهد به جای استفاده از مکانیزم بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران، به تمدید تحریم تسلیحاتی ایران برسد.»
حاکمیت قانون یا قانون جنگل
وجه دیگر ناکامی امریکا در محافل بین‌المللی را باید در پیگیری دیپلماسی تأثیرگذاری دانست که از سوی وزیر خارجه ایران دنبال و به ابزار مؤثری برای مواجهه با کارشکنی دولتمردان امریکا جهت به بن‌بست کشاندن توافق هسته‌ای تبدیل شده است. ظریف سه‌شنبه شب در سخنان خود که ساعتی پس از مواضع مدعی جویانه همتای امریکایی‌اش مطرح شد، خواستار آن شد که عمده توجه‌ها معطوف بحران ظهور و ترکتازی دولت نامتعارف ترامپ شود و در شرایطی که برخی از کشورهای منطقه با گم کردن قطب‌نمای خود مسیرشان را به سمت ائتلاف با واشنگتن و تل‌آویو و علیه کشورهای هم‌کیش خود کج کرده‌اند، تصمیم بگیرند که آیا خواهان حفظ احترام به قانون هستند یا می‌خواهند به قانون جنگل برگردند؟ این پرسشی بود که وزیر خارجه ایران در پیامی بلافاصله بعد از پایان نشست شورای امنیت منتشر کرد و خواهان شفاف شدن مرزبندی کشورهای جهان نسبت به قوانین بین‌المللی شد. مجید تخت‌روانچی، نماینده ایران در سازمان ملل هم در پی نشست تازه این سازمان، مواضع مطرح شده از سوی اعضای شورای امنیت را نشان دهنده مخالفت با خواسته امریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی دانست و گفت: «امریکا باید پیش‌نویس قطعنامه‌ای را که به سرانجام نمی‌رسد، پیش از آنکه بار دیگر رد شود، فوراً کنار بگذارد.»
به نظر می‌رسد اینک دیپلماسی ایران زیر سایه سنگین فشار امریکا برای نابودی برجام راه خود را به آرامی و در سایه می‌پیماید. اگرچه این روزها کشورهای منظومه غرب در روند اجرای برجام با اقدامات تلافی جویانه ایران روبه‌رو و به ناظرانی بی حاشیه تبدیل شده‌اند اما از سوی دیگر در برابر ابرام امریکا برای زدن آخرین میخ بر تابوت برجام چاره‌ای جز پذیرش این واقعیت در پیش روی خود نمی‌بینند که اگر در برابر آخرین خواسته امریکا یعنی تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران مقاومت نکنند به پذیرش جهانی مبتنی بر قانون جنگل تن می‌دهند.  در چنین فضایی است که ایران در حالی که یکی از اصلی‌ترین دشمنانش یعنی امریکا در نقطه انزوا ایستاده،  تحقق اهداف غایی خود را  در یک مسیر تدریجی اما پویا و با به خدمت گرفتن تمام ظرفیت‌های ممکن برای حفط توافق هسته‌ای پیگیری می‌کند و می‌کوشد به رغم کارشکنی‌های ممتد واشنگتن، آنها را عملی سازد.