‌اصلاح اخلاقی جامعه، جوهره سیره رضوی ‌‌

اسماعیل علوی
دبیر گروه پایداری
امام رضا(ع) از دودمانی پاک وبرگزیده برآمد ومراتب کمال و فضیلت را در مهد عصمت و طهارت طی کرده و چونان خورشیدی درخشان مسیر بشریت را روشنایی بخشید. آن حضرت جامع تمامی خصلت‌های ستوده و الگویی راستین برای همعصران و نسل‌های بعد از خود بود. سیره نگاران نیز از وی به‌عنوان کسی که دانش، فضل و معرفت را از نیاکانش به ارث برده یاد کرده و او را دروازه شناخت حقایق مکتب نبوی(ص) شناسانده‌اند. امام موسی کاظم(ع) در شادباش ولادت فرزندش خطاب به نجمه خاتون مادر نوزاد می‌فرماید: «این موهبت الهی برتو مبارک باد... (چرا)که او حجت خدا در زمین است» و هر بار سخن خود را با ستایش او آغاز و با ذکر فضایل و نیکویی‌هایش همگان را نسبت به جایگاه وی در نقش رهبری بعد از خود آگاه می‌ساخت. آن حضرت(ع) همانند پدر و نیاکانش آیینه تمام نمای ارزش‌های معنوی و از سرچشمه تقوا، اخلاص، سیره و منش نیکو سیراب بود. امام رضا(ع) مورد توجه اندیشمندان و قبله جویندگان علم و معرفت بود و با هرکس در حد درک و تعقل خود سخن می‌گفت و با مسائل اعتقادی آشنا می‌کرد. آن حضرت ماهیت توطئه‌هایی را که به منظور آشفته نمودن باور مسلمانان تدارک شده بود افشا و با روشنگری قاعده‌ای کلی از شیوه و عملکرد دین ستیزان به دست داد تا جامعه ایمانی در برابر آشفتگی‌ها و نابسامانی‌های فکری آمادگی مقابله داشته باشد. یکی از انحرافات دینی که در دوران حیات آن حضرت رواج داشت، تفکر «غالیان» (کسانی که برای اهل بیت رسول خدا(ص)مقام الوهیت وشبیه به آن قائل بودند) بود. امام رضا(ع) تمامی روایاتی را که آنان به رسول خدا نسبت می‌دادند جعلی و باطل اعلام و غالیان را کافر دانسته و در مورد آنان فرمود:«خدا غالیان را لعنت کند... با آنان مجالست نکنید و از ایشان بیزاری جویید که خداوند از آنان بیزار است.» درهمین راستا، از فعالیت راویان حدیث غافل نبوده و اگر کسی حدیثی جعلی نقل می‌کرد بدون مسامحه، نقل او را تکذیب می‌کرد. اخلاق جامعه از دیگر زمینه‌های نیازمند اصلاح و ساماندهی بود، امام رضا(ع) به منظور ایجاد دگرگونی و تبدیل ناهنجاری‌های اخلاقی که مردم بدان‌ها خو گرفته بودند، به رفتارهایی مورد تأیید مکتب، هیچ فرصتی را از دست نمی‌داد و با شیوه‌های گوناگون تربیتی به اصلاح رفتار آحاد جامعه می‌پرداخت. این در شرایطی بود که حاکمان درصورت پی بردن به فعالیت‌های امام(ع)، حضرتش را درتنگنا قرارداده و محدودیت ایجاد می‌کردند. امام رضا(ع) به منظورعملی ساختن اصلاح اخلاقی جامعه به بیان ویژگی‌های رسول خدا(ص) پرداخته و غیرمستقیم مسلمانان را با بن مایه‌های تربیت اسلامی آشنا می‌نمود و از این رهگذر امکان مقایسه رفتار حاکمان با رفتار پیامبرگرامی اسلام(ص) را برای مردم به نحو مسالمت آمیزی فراهم می‌آورد. در همین راستا، امام رضا(ع) براساس ارزش‌ها و معیارهای ثابت، الگوهای قابل پیروی از عالی‌ترین نمونه‌های اخلاق اسلامی را به دست داده و مسلمانان را به راستگویی، امانتداری، وفای به عهد، فروتنی، رعایت حقوق واحترام دیگران، توجه به امور مسلمانان و برآوردن نیازهای آنان، تقویت پیوندهای برادری و.... دعوت می‌نمود. آن حضرت(ع) برای رسیدن به اهداف خود در ایجاد اصلاحات اخلاقی، از سرگذشت‌ها و داستان‌های نیکوکاران بهره می‌برد تا اصل اصلاحات در ذهن و جان مسلمانان نقش بسته و در یادها بماند. از آنجا که شعر نیز تأثیر شگرفی برجان و روح افراد دارد امام رضا(ع) از این توانایی در جهت اصلاح اخلاق جامعه سود می‌برد و علاوه بر استفاده از سروده‌های دیگران گاهی خود نیز اشعاری با مضامین ضرورت پایبندی به آداب اخلاقی و شیوه‌های جوانمردی می‌سرود و برای شیعیان می‌خواند. آن حضرت به تبلیغ زبانی بسنده نکرده، درعمل نیز به ترویج رفتار اخلاقی پرداخت و از این طریق نمونه‌ای عملی نیز به دست داد تا مسلمانان بتوانند با الگو قرار دادن آن رفتار خود را اصلاح کنند.