تنوع دیدگاه و ادبیات غیررسمی راز گفت‌و‌گوهای جدید است

اکبر نصراللهی
استاد علوم ارتباطات و رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه
از ابتدای شیوع بیماری کرونا شاهد تغییراتی در دنیای رسانه‌ها بودیم. یکی از این تغییرات رواج گفت‌و‌گوهای تصویری با هنرمندان از طریق اینستاگرام و اینستالایو است که معمولاً توسط خبرنگاران انجام می‌شود و این روند ممکن است این سؤال را ایجاد کند که این رسانه جایگزین رسانه‌هایی چون روزنامه و رادیو و تلویزیون می‌شود؟ به‌نظر من هیچ رسانه‌ای جایگزین رسانه قبلی نمی‌شود. اگر یک مطالعه تاریخی داشته باشیم می‌بینیم که با آمدن رادیو، مطبوعات از بین نرفتند و وقتی تلویزیون آمد رادیو از بین نرفت. با آمدن رسانه جدید رسانه قبلی می‌تواند فعال باشد اما این بقا و فعالیت با یک شرط امکان پذیر است. وقتی رسانه جدیدی کارش را آغاز می‌کند رسانه‌های قدیمی‌تر و کارکنانش باید با درک شرایط جدید خودشان را با این شرایط و با نیازهای مخاطبان و دسترسی مخاطبان انطباق دهند و حس کنند در این فضای رقابتی یک رقیب دیگر وارد شده است و اگر بخواهند فعالیت‌شان را با همان شکل و فرآیند قبل ادامه دهند ممکن است رقیب مخاطب را از آنها بگیرد. اشکالی که اکنون در رسانه‌ها وجود دارد این است که حالا و در شرایطی که رسانه‌ها و سرویس‌های ارزان و راحت و بدون محدودیت یا با محدودیت‌های کمتری وارد شده‌اند همچنان مقاومت می‌کنند و نمی‌خواهند با شرایط جدید خودشان را انطباق دهند. چرا خبرنگاران به پدیده‌هایی مانند اینستالایو اقبال نشان می‌دهند و چرا مخاطب از این پدیده استقبال می‌کند؟ من فکر می‌کنم پاسخ به این سؤالات ما را به واقعیت‌ها می‌رساند. اگر خبرنگاران حوزه فرهنگ و هنر بتوانند با همان ابزار و بستری که در اختیار داشتند کارشان را انجام دهند و براحتی موضوعات جدید را با کارشناسان جدید هنری و منابع متعدد و متنوع و با دیدگاه متفاوت مطرح کنند دلیلی ندارد رسانه خودشان را رها کنند و سراغ ابزار و رسانه جدیدی بروند. از طرفی اگر مخاطب نیاز اطلاع رسانی، سرگرمی و تحلیلی را بتواند در رسانه‌های رسمی بگیرد دلیلی ندارد به ابزاری مانند اینستالایو مراجعه کند. رسانه‌های سنتی و رسمی در انتخاب کارشناسان و انتخاب سوژه‌ها و پرداختشان با محدودیت‌های اعلامی یا با محدودیت‌های اعمالی یا با خودسانسوری‌های خبرنگاران و مدیران رسانه‌های رسمی مواجهند اما مخاطبان می‌بینند که می‌توانند بدون هیچ محدودیتی به اینستالایو مراجعه کنند و هر سوژه هنری را به هر شکلی و با هر ادبیاتی و هر منبعی آنجا دنبال کنند. رسانه‌های رسمی ما با هر هنرمندی نمی‌توانند مصاحبه زنده انجام دهند ولی در اینستالایو می‌توانید هر هنرمند و کارشناس هنری را از نقطه‌ای در جهان دعوت کنید و درباره هر موضوعی با او صحبت کنید. تنوع کارشناسی و آزادی عمل و ادبیات غیررسمی راز اقبال به این گفت‌و‌گوهاست.
رادیو و تلویزیون هم همیشه با هنرمندان و کنشگران فرهنگی گفت‌و‌گو می‌کنند اما در میان آنها تنوع کارشناسی نیست. آدم‌های خاصی درباره همه موضوعات اظهارنظر می‌کنند. افراد مشخص با حرف‌های تکراری. در صورتی که مردم دوست دارند تنوع کارشناسی و دیدگاه‌های متفاوت را ببینند. علت استقبال مردم از اینستالایو این است که دیگر در این گفت‌و‌گوها آن کارشناسان و هنرمندان تکراری حضور ندارند و دیدگاه‌هایی بیان می‌شود که قبلاً از رسانه‌های رسمی گفته نشده‌اند.
زمانی که رسانه‌های رسمی بتوانند خط قرمزهای خودساخته و مصلحت اندیشی‌های غیرضرور را کنار بگذارند، از هنرمندان طیف‌های مختلف استفاده کنند و آنها دیدگاه‌های خودشان را در چارچوب‌های قانونی بیان کنند می‌توانند همان جایگاه قبل را به دست آورند.