تخیل، صحنه‌پردازی ذهن

نلی محجوب
‌فعال حوزه ادبیات کودک و نوجوان
اگر از جمله بچه‌هایی بوده‌اید که در کودکی قصه شنیده‌اند، آن هم قصه‌های شفاهی، قصه‌های پریان و افسانه و... حتماً بخشی از آن حس و حال را به خاطر دارید. شاید از قصه‌ای ترسیده باشید، یا قصه‌ای بیشتر در خاطرتان مانده باشد، اما حتماً تا مدتی آن قصه در ذهنتان نقش بسته است.
شاید گاهی خودتان را به جای قهرمان داستان تصور کرده باشید و نقش او را در بازی‌ها بر عهده گرفته باشید. شاید هم کودکی خیالپرداز بوده‌اید و در دنیای خیال قهرمان داستانی بوده‌اید که بر همه دشمنان پیروز می‌شده است. دنیای کودکان از عنصری مشترک به‌نام تخیل بهره می‌گیرد. برخی تخیل را، نوعی صحنه‌پردازی ذهن بدون هیچ قید و شرطی می‌دانند. کودکان 3 تا 6 سال معمولاً ذهن خیالپردازی دارند. گاهی دوستان خیالی در این دوران ظاهر می‌شوند و تا مدت‌ها در زندگی کودک وجود دارند.  متأسفانه برخی از والدین که شناخت کافی از کودک و کودکی ندارند یا مضطرب می‌شوند یا به کودک انگ دروغگویی می‌زنند و دنیای آرام کودک را با تنش و نگرانی همراه می‌کنند. اما با شناخت کودکی می‌شود درک کرد که خیال نامحدود است و می‌تواند بستر خلاقیت کودک را فراهم کند، به شناخت او از خود و واقعیت‌های اطراف و گاه به حل مسأله کمک کند. داستان، گفت‌و‌گو، نمایش خلاق و... می‌تواند مرز واقعیت و خیال را - با در نظر گرفتن سن کودک و انتخاب مناسب شیوه - به او نشان بدهد. «باید توجه داشت که تخیل آگاهانه چیزی است که در عالم واقع وجود ندارد ولی اجزای آن واقعی است.» شنیدن قصه، برای کودکان امکان تصویرسازی را فراهم می‌کند. همچنان که کودک قصه را می‌شنود، صحنه‌ها، عمل داستان و شخصیت‌های آن را خلق می‌کند – چیزی که در فیلم و انیمیشن حذف می‌شود، حذف این تصور ذهنی و تخیل صرف بدون دخالت هیچ ابزار خارجی است.- توانایی تجسم و خیال بافی مبنای تصور خلاق است. به نظر می‌رسد این توانایی می‌تواند بر رشد شناختی و اجتماعی کودکان تأثیری مثبت داشته باشد. کودکان کم سن، هنگامی که به قصه جلوه عملی می‌بخشند بیشتر و براحتی شخصیت‌های آن را الگو قرار می‌دهند و می‌توانند الگو‌برداری بهتری داشته باشند. می‌شود والدین و مربیان با آنها همراه شوند و فضایی برای ارائه خلاقیت بروز بدهند. گاهی باید از پوسته بزرگسالی خارج بشویم. گاهی باید کودکی کرد همراه کودکان. همراه آنها و به دنیای داستان ذهنی آنها وارد شد و نقشی را بر عهده گرفت. قصه راه نجات کودکی و پرورش تخیل کودک است.  با ساختار پیچیده زندگی امروز، وجود فاصله‌ها، فعالیت والدین در خارج از منزل، تغییر سبک زندگی، کمرنگ شدن حضور فعال مادر بزرگ‌ها و پدر بزرگ‌ها در زندگی برخی کودکان همه و همه باعث شده نقش قصه کمرنگ‌تر شود. داستان‌های شنیداری و قصه گویی حرفه‌ای جایش امروز در رسانه‌ها خالی است. جایی که می‌شود قصه گویی، با قصه گویی حرفه‌ای و کارشناس کار بلد به تخیل کودک و پرورش آن کمک کند. شاید در این روزهای تابستان خوب باشد یک مجموعه کتاب برای کودکان هم معرفی کنیم که می‌تواند برای کودکان و والدین جذاب باشد مجموعه کتاب گرگ ماسه‌ای به قلم اسا لیند و ترجمه نامدار ناصر قمصری است که توسط انتشارات پریان منتشر شده. این کتاب علاوه بر داستان سرشار از تخیل به والدین هم الگویی می‌دهد تا با تخیل کودکشان چطور برخورد کنند آن هم درست وسط داستان یک کودک خیالپرداز با گرگ ماسه‌ای‌اش.‌