توافق های بلندمدت؛ از چین و عراق تا افغانستان و روسیه

ادامه از صفحه اول
تغییری که گرچه بی‌تأثیر از توسعه معنادار رابطه تهران با پکن و مسکو در فضای پسابرجام نیست اما بیش از آن در این واقعیت ریشه دارد که دولت یازدهم و دوازدهم نگاه همه جانبه به مراودات دیپلماتیک را در دستور کار قرار داده و این بر خلاف ادعای مخالفانی است که دولت را متهم به داشتن نگاه به غرب و بی‌توجهی به حوزه شرق و همسایگان می‌کنند.
وجود این اراده و تلاش از سوی دولت روحانی برای بدست گرفتن مدیریت مراودات ایران در منطقه آسیا و توسعه دادن آن در حالی بود که در ابتدا مجموعه‌ای از عوامل دست به دست یکدیگر داد تا آنچه دولت از آغاز بر آن تأکید داشت در مسیر اجرا با فراز و فرودهای متعددی مواجه گردد و در برخی حوزه‌ها به نتایجی کاملاً متفاوت از آنچه پیش‌بینی می‌شد، بینجامد و بهانه به دست برخی منتقدان دولت دهد که بگویند تمرکز سیاست خارجی ایران بر مذاکرات هسته‌ای و رابطه با غرب سبب غفلت از رابطه با سایر حوزه‌ها از جمله توسعه مناسبات با کشورهای آسیایی و منطقه خاورمیانه شده است. گزاره‌ای که بعدها با وجود در اولویت قرار گرفتن مذاکرات هسته‌ای، چندان منطبق بر واقعیت‌های روی داده در روابط ایران با کشورهای تأثیر‌گذار منطقه آسیا و خاورمیانه نبود. چه دیپلماسی ایران در دوره اخیر از نگاه مبتنی بر اتکای صرف به شرق یا غرب به سمت تأمین اهداف دوجانبه و منطقه‌ای از طریق افزایش همکاری‌ها و مبادلات اقتصادی و در دستورکار قراردادن سیاست تنش زدایی و اعتمادسازی متقابل سوق پیدا کرد.
اوج‌گیری رابطه با دو قطب بزرگ شرق
اکنون کشورهای غربی در حالی به تماشای اوج گرفتن رابطه ایران با دو قطب بزرگ آسیا نشسته‌اند که روسیه و چین تا پیش از آن در مهمترین موضع گیری‌ها علیه ایران بویژه در زمینه مسأله هسته‌ای، سیاست همسویی با کشورهای منظومه غرب از خود نشان داده بودند. با این حال ایران فارغ از همه اختلاف نظرها و به واسطه اثبات پایبندی خود به تعهدات قانونی‌اش در چارچوب برجام، توانست به ترمیم رابطه خود با کشورهای حوزه شرق بپردازد. دیپلماسی اصولی‌ای که بازتابش را در تغییر نسبی رویکرد مسکو و پکن درباره مهمترین موضوع اختلاف یعنی موضوع هسته‌ای و همچنین مباحث منطقه‌ای همچون سوریه نشان داد و این دو کشور را بر آن داشت تا در رویگردانی آشکار از همراهی با سیاست‌های غرب، در خصوص برجام کنار ایران بایستند.
همکاری ایران با دو کشور بزرگ آسیایی و اروپایی از نوع آنچه این روزها در حال رخ دادن است، بدون شک همکاری غیرقابل تکراری با سایر کشورهای منطقه آسیا و خاورمیانه نخواهد بود. اگرچه بیشتر روندهای جاری از تأثیرگذاری نسبی فشار سیاست تحریمی امریکا بر ایران و تخریب روند اجرای برجام حکایت می‌کند، اما آنچه ناظران بین‌المللی اکنون شاهد هستند و بر آن اتفاق نظر دارند این است که انزوای عقلانیت و تفوق افراط در دولت ترامپ، فضای مناسبی را برای ایران فراهم کرده است. این فضای مناسب که دولت روحانی تاکنون به خوبی از آن بهره برده در تحریک نظامی یا تصمیم‌گیران هیجان زده دولت امریکا و کمک به ائتلافی ناخواسته به نفع ترامپ نبوده است بلکه ایران در شرایط کنونی توانسته با پایبندی به موازین بین‌المللی و حفظ دیپلماسی مستمر با اروپا و تقویت اتحادهای خود با بلوک شرق جزئی از موج اعتراضی علیه رویکرد یکجانبه ترامپ باشد. این راهی است که دولت ایران برگزیده است اما بی‌تردید تا رسیدن به نقطه مطلوب فارغ از فراز و نشیب و بی‌تأثیر از منفعت‌های احتمالی حاکم بر روابط کشور با دیگر بازیگران بین‌المللی نخواهد ماند.