ستاره‌های ایرانی آسمان اروپا

حامد جیرودی
خبرنگار
عملکرد درخشان مهدی طارمی و سردار آزمون در تیم‌هایشان، یکبار دیگر نام لژیونرهای فوتبال ایران را بر سر زبان‌ها انداخته است. البته این برای اولین بار نیست که فوتبالیست‌های ایرانی در خارج از کشور بخصوص در اروپا می‌درخشند. تا پیش از جام جهانی 1998 فرانسه و در سال‌های قبل از آن، بازیکنان ایرانی غالباً شانس حضور در کشورهای حاشیه خلیج فارس را پیدا می‌کردند و پیش از آن هم بازیکنی مانند آندرانیک اسکندریان توانسته بود بعد از جام جهانی ۱۹۷۸ آرژانتین به نیویورک کاسموس امریکا پیوسته و همبازی ستاره‌هایی چون فرانتس بکن‌باوئر، پله و یوهان نیسکنس شود. در آن مقطع زنده‌یاد ناصر حجازی هم تا آستانه حضور در منچستریونایتد پیش رفت اما حضور بازیکنان ایرانی تنها محدود به بازی بازیکنانی چون حمید علیدوستی بود که در بین سال‌های 87- 1986 در بوندسلیگای دو آلمان و در باشگاه «زالرمو» به بازی پرداخت و طی ۳۰ بازی، ۱۰ گل به ثمر رساند. با این حال، صعود تیم ملی به جام جهانی 1998 فرانسه بعد از 20 سال، باعث شد درهای فوتبال اروپا به روی فوتبالیست‌های ایرانی باز شود و بازیکنانی مانند علی دایی و کریم باقری (آرمینیا بیله‌فلد)، خداداد عزیزی (کلن)، مهدی پاشازاده، داریوش یزدانی و سیدعلی موسوی (بایرلورکوزن)، مهدی مهدوی‌کیا (بوخوم و هامبورگ) لژیونر شوند و پس از آن هم بازیکنان دیگری مانند علیرضا منصوریان، سیروس دین‌محمدی، محمد خاکپور، نیما نکیسا، مهرداد میناوند، علیرضا امامی‌فر و محمدرضا مهدوی حضور در لیگ‌های آلمان، اتریش، یونان، بلژیک و امریکا را تجربه کنند. در سال‌های بعد بازیکنانی مانند علی دایی، وحید‌ هاشمیان و علی کریمی به تیم مطرحی چون بایرن مونیخ پیوستند و باقری هم به عنوان اولین بازیکن ایرانی راهی لیگ برتر انگلیس (چارلتون اتلتیک) شد. در سال‌های بعد رسیدن به دروازه فوتبال اروپا با حضور بازیکنان دورگه مانند فریدون زندی (کایزرسلاترن) و بعدها جواد نکونام و مسعود شجاعی در لالیگا (اوساسونا) ادامه پیدا کرد. آندرانیک تیموریان در فولام نام خود را مطرح کرد و اشکان دژاگه هم که پیش از آن در هرتابرلین بازی می‌کرد، به لیگ برتر جزیره رفت. در ادامه، روند لژیونر شدن بازیکنان ایرانی دچار افت شد ولی با حضور کارلوس کی‌روش روی نیمکت تیم ملی ایران، این موضوع دوباره قوت گرفت. سرمربی مطرح پرتغالی که علاقه بسیاری به حضور بازیکنان در لیگ‌های اروپایی داشت، بازیکنان دورگه‌ای مانند اشکان دژاگه، دانیال داوری و استیون بیت آشور را فراخواند و از رضا قوچان نژاد هم دعوت کرد و همین باعث شد تا دیگر بازیکنان ایرانی هم به حضور در اروپا ترغیب شوند. سردار آزمون، علیرضا حقیقی، سعید عزت اللهی و مهرداد محمدی در لیگ روسیه حضور پیدا کردند و علیرضا جهانبخش هم به لیگ هلند رفت. این موج لژیونر شدن تا جایی پیش رفت که فهرست نهایی تیم ملی جهت حضور در جام جهانی 2018 روسیه را ۱۰ بازیکن از لیگ برتر و ۱۴ لژیونر تشکیل می‌دادند و این برای نخستین بار بود که در تیم ملی تعداد لژیونرها بیشتر از بازیکنان شاغل در لیگ داخلی ایران بود. بعد از جام جهانی هم بازیکنانی مانند مهدی طارمی و امیر عابدزاده به لیگ پرتغال رفتند که گفته می‌شود با مشورت کی‌روش صورت گرفت و جهانبخش هم حضور در لیگ برتر انگلیس را تجربه کرد تا باز هم نماینده‌ای در یکی از لیگ‌های معتبر اروپا داشته باشیم. در این شرایط، گلزنی‌های طارمی و آزمون و عملکرد خیره کننده آنها در فصل تازه به اتمام رسیده روسیه و پرتغال، بهانه‌ای شد تا در این گزارش به بررسی موفق‌ترین لژیونرهای فوتبال ایران در دو دهه اخیر بپردازیم.‌

مهدی طارمی؛ درخشش در فصل اول
مهاجم 28 ساله بوشهری سابق پرسپولیس پس از اینکه محرومیت 4 ماهه خود از سوی فیفا را به خاطر تخلف در قرارداد با ریزه اسپور ترکیه سپری کرد به الغرافه قطر پیوست و در دو فصل در 42 بازی 21 گل برای این تیم به ثمر رساند. این مهاجم ملی‌پوش در فصل 20-2019 به ریوآوه پرتغال پیوست و در همین فصل اول حضور در لیگ برتر این کشور 18 گل به ثمر رساند اما از رسیدن به عنوان آقای گلی محروم شد و کارلوس وینیسیوس ستاره برزیلی بنفیکا هم که 18 گل زده بود، به عنوان آقای گل معرفی شد. دلیلش این است که طارمی هم دقایق بازی بیشتری نسبت به وینیسیوس داشت و هم رقیبش در جدول گلزنان هیچ گلی از روی نقطه پنالتی نزده بود. نکته حائز اهمیت اینکه برای نخستین بار از فصل ۲۰۰۹-۲۰۰۸ یک بازیکن غیر از بازیکنان ۳ تیم بزرگ پرتغال یعنی پورتو، بنفیکا و اسپورتینگ توانست در صدر جدول گلزنان لیگ قرار بگیرد و همین موضوع ارزش بالای کار طارمی را نشان می‌دهد. به گزارش سایت Terra، ۳ تیم بزرگ پرتغال رقابت فشرده‌ای برای جذب مهدی طارمی دارند و باید دید مهاجم ایرانی چه تصمیمی برای آینده خود می‌گیرد. طارمی در مجموع تمام مسابقات این فصل 37 بازی برای ریوآوه به میدان رفت و21 گل زد و 7 پاس گل داد.
سردار آزمون؛ آقای گلی با چاشنی قهرمانی
سردار آزمون با وجود داشتن رقیبی سرسخت، موفق شد عنوان آقای گلی لیگ برتر روسیه را از آن خود کند. این بازیکن 25 ساله که سابقه بازی در تیم‌های روبین‌کازان و روستوف را در کارنامه خود دارد و نهمین فصل حضور در لیگ روسیه را به پایان برد، در زمستان ۹۷ و پس از نمایش درخشان در جام ملت‌های آسیا ۲۰۱۹ با قراردادی ۱۲ میلیون یورویی به زنیت، یکی از بزرگ‌ترین باشگاه‌های روسیه پیوست. سردار ۲ اسفند ۹۷ با زدن ۲ گل برای تیم زنیت سن پترزبورگ مقابل فنرباغچه در لیگ اروپا، به بهترین گلزن تاریخ ایران در رقابت‌های اروپایی تبدیل شد. در این زمینه علی دایی با ۶ گل رکورددار بود ولی آزمون ۲ گلی که به فنرباغچه زد با ۸ گل در صدر قرار گرفت. سردار در لیگ قهرمانان اروپا ۲۰–۲۰۱۹ نیز مقابل لیون و بنفیکا گلزنی کرد تا شمار گل‌های اروپایی خود را به 10 برساند. او در اولین فصل حضورش در زنیت قهرمانی لیگ را تجربه کرد و در دومین فصل با پیراهن این تیم، موفق شد به قهرمانی در لیگ و جام حذفی دست یابد و با زدن ۱۷ گل عنوان «آقای گل» لیگ را هم از آن خود کرد. البته دزوبا هم‌تیمی او نیز 17 گل زد ولی سازمان لیگ برتر روسیه سردار آزمون را به تنهایی به عنوان آقای گل معرفی کرد. به این ترتیب، آزمون اولین بازیکن ایرانی شد که همزمان با قهرمانی تیمش، عنوان آقای گلی را هم به دست می‌آورد. او در مجموع 28 بازی این فصل، 21 گل برای زنیت به ثمر رساند.
جهانبخش؛ اولین آقای گل ایرانی اروپا
علیرضا جهانبخش چراغ نخست آقای گلی در قاره سبز را روشن کرد. این وینگر 26 ساله در فصل 14- 2013 با بازی برای نایمخن به عنوان دومین استعداد برتر لیگ برتر فوتبال هلند برگزیده شد و در فصل 15- 2014هم عنوان برترین بازیکن لیگ دسته اول این کشور را کسب کرد. جهانبخش در فصل 18-2017 خوش درخشید و با ۲۱ گل زده برای آلکمار، آقای گل لیگ هلند شد و نخستین بازیکن ایرانی لقب گرفت که در یکی از لیگ‌های اروپایی صاحب این عنوان ارزشمند می‌شود. علیرضا در فصل 19- 2018 با قراردادی ۱۷ میلیون پوندی (۱۹ میلیون یورو) به برایتون در لیگ برتر انگلستان پیوست تا رکورد گران‌قیمت‌ترین بازیکن تاریخ برایتون و رکورد گران‌ترین فوتبالیست ایرانی شکسته شود. البته علیرضا در فصل تازه به اتمام رسیده لیگ جزیره، چندان فرصت خودنمایی پیدا نکرد. لحظه ماندگار جهانبخش در این فصل را می‌توان گل قیچی برگردان او به چلسی دانست که مانع از شکست برایتون در بازی نیم فصل اول شد. گل جهانبخش به چلسی توسط سایت «sportstar.thehindu» جزو 5 گل برتر این فصل لیگ جزیره قرار گرفت. گرچه گراهام پاتر سرمربی برایتون چندان به علیرضا اعتماد نکرد و تنها برای دقایقی در 12 بازی از او استفاده کرد تا زمزمه‌های بازگشت علیرضا به لیگ هلند شنیده شود.
علی دایی؛ گل‌های به‌یادماندنی به میلان و چلسی
نقطه عطف لژیونرهای ایرانی با حضور چند فوتبالیست در لیگ آلمان شکل گرفت. دایی در فصل 99- 1998 برای بایرن مونیخ به میدان رفت و به همراه این تیم در «لیگا پوکال» قهرمان شد. او با بایرن‌ قهرمان بوندس‌لیگا هم شد و در فینال لیگ قهرمانان اروپا هم حضور داشت. دایی در 32 بازی، ۶ گل برای مونیخی‌ها زد اما اوج درخشش او در هرتابرلین رقم خورد. آقای گل ملی فوتبال جهان در 3 فصل، مجموعاً 88 بازی انجام داد و 12 گل زد. دایی با پیراهن هرتابرلین در لیگ قهرمانان اروپا فصل 2000-1999، 2 گل به چلسی زد و باعث پیروزی 2-1 تیمش شد. در همین فصل تک گل تیمش در بازی مقابل میلان را به ثمر رساند که این بازی 1-1 به اتمام رسید.
مهدی مهدوی‌کیا؛ بهترین پاسور بوندس‌لیگا
مهدی مهدوی کیا 10 فصل و نیم از فوتبالش را در بوندس‌لیگا گذراند. او فصل 99- 1998 (نیم فصل دوم در بوخوم)، 8 فصل در هامبورگ و 2 فصل هم در آینتراخت فرانکفورت حضور داشت. او دو بار در فصل‌های ۳–۲۰۰۲ و ۴–۲۰۰۳ به عنوان بهترین بازیکن هامبورگ انتخاب شد و با 14 پاس گل در فصل 3-2002 بهترین پاسور بوندس‌لیگا شد. حضور در تیم منتخب قرن هامبورگ و درخشش او در بازی هامبورگ و یوونتوس در لیگ قهرمانان اروپا فصل 2001-2000 که یک پنالتی گرفت، یک گل زد و یک پاس گل داد و بازی 4-4 مساوی شد، از بازی‌های فراموش نشدنی اوست. مهدوی‌کیا در مجموع تا فوریه ۲۰۰۹، ۲۵۰ بار در بوندس‌لیگا به میدان رفت و ۲۹ گل به ثمر رساند. او قهرمانی لیگا پوکال (2003) و جام اینترتوتو (2005) را هم با هامبورگ به دست آورد.
علی کریمی؛ از الاهلی تا بایرن و شالکه
علی کریمی در سال ۲۰۰۱ به رغم داشتن پیشنهادهایی از تیم‌های اروپایی، حضور در آسیا را برگزید و به الاهلی امارات پیوست. او دو قهرمانی جام حذفی با این تیم به دست آورد و عناوینی چون بهترین بازیکن خارجی لیگ امارات (۰۳–۲۰۰۲)، بهترین بازیکن و آقای گل لیگ امارات (۰۴–۲۰۰۳) و بهترین بازیکن خارجی تاریخ لیگ امارات (براساس نظرسنجی روزنامه البیان امارات در سال ۲۰۲۰) را به دست آورد. او در فصل ۰۶–۲۰۰۵ به بایرن مونیخ رفت و طی 2 فصل بازی برای این تیم در 42 بازی 4 گل به ثمر رساند. جادوگر فوتبال ایران که در فصل ۰۶–۲۰۰۵ با مونیخی‌ها قهرمان بوندس‌لیگا و جام حذفی آلمان شد، در فصل 11- 2010 به فوتبال آلمان بازگشت و با شالکه قهرمان جام حذفی شد.
جواد نکونام؛ گلزنی به رئال مادرید در لالیگای جذاب
جواد نکونام که اخیراً از او به عنوان یکی از گزینه‌های سرمربیگری اوساسونا در آینده نام برده شده از سال 2006 تا 2012، 6 فصل برای این تیم در لالیگا به میدان رفت و در 120 بازی 37 گل برای این تیم زد تا اولین لژیونر ایرانی لالیگا لقب بگیرد. او یکی از گل‌های به یاد ماندنی‌اش را در فصل 9- 2008 به رئال مادرید زد و دروازه ایکر کاسیاس را گشود. جواد لالیگایی در فصل 15- 2014 هم برای این تیم در لیگ دسته دوم اسپانیا به میدان رفت. گفتنی است، نکونام در اوساسونا تنها نبود و مسعود شجاعی از سال 2008 تا 2013 هم تیمی او بود.‌
وحید هاشمیان؛ پرواز مداوم هلیکوپتر بر فراز فوتبال آلمان
وحید هاشمیان با 11 فصل حضور در فوتبال آلمان، از این حیث بین لژیونرهای ایران رکورددار است. او 10 فصل در بوندس‌لیگا و یک فصل هم در دسته دوم فوتبال این کشور بازی کرد. مربی فعلی تیم ملی مجموعاً در254 بازی برای هامبورگ، بوخوم (2 دوره)، بایرن مونیخ و هانوفر 53 گل زد و بیشترین گل را بین بازیکنان ایرانی شاغل در فوتبال آلمان به ثمر رسانده است. هاشمیان که لقب هلیکوپتر را یدک می کشید، قهرمانی بوندس لیگا، جام حذفی و لیگا پوکال را با بایرن در فصل 5-2004 به دست آورد.
 فرهاد مجیدی؛ تنها ایرانی فاتح قله آسیا
فرهاد مجیدی لژیونر شدن را در فصل 2000- 1999 با راپید وین تجربه کرد ولی در ادامه به امارات رفت و 7 فصل برای الوصل، العین، النصر و الاهلی بازی کرد که بیشترین آن با پیراهن الوصــــــل بــــــــود. سرمربی فعلی استقلال به عنوان بازیکن قرضی العین با این تیم در فصل 3-2002 به قهرمانی لیگ قهرمانان آسیا رسید تا تنها بازیکن ایرانی باشد که قهرمانی این رقابت‌ها (با فرمت فعلی) را تجربه کرده است. او قهرمانی لیگ امارات با الاهلی در فصل 6-2005 و جام حذفی قطر با الغرافه را در سال 2012 کسب کرده است.
 مهرداد میناوند؛ رکورددار بازی در اروپا
چپ پای ملی‌پوش فوتبال ایران در فصل 99- 1998 خود را به اروپا رساند و 3 فصل برای اشتروم گراتس اتریش بازی کرد. مهرداد میناوند در 2 تورنمنت معتبر لیگ قهرمانان و جام یوفا (لیگ اروپای فعلی) 29 بازی انجام داده و از این حیث بین لژیونرهای کشورمان رکورددار است. میناوند با اشتروم گراتس، قهرمانی لیگ و جام حذفی در فصل 99- 1998 و 2 قهرمانی سوپرکاپ در سال های 98 و 99 را کسب کرد. او در اروپا، یک فصل هم برای شالروا بلژیک بازی کرد.