اتاقی که در آنجا اتفاق افتاد

جان بولتون / مشاورامنیت ملی سابق ترامپ / مترجمان: مسعود میرزایی و بهجت عباسی

اعلام رسمی خروج از برجام

روز شنبه پنجم ماه مه آخرین تماس سطحی و سرسری ترامپ و ترزا می نخست‌وزیر بریتانیا درباره ایران و برخی دیگر از مسائل برقرار شد و بوریس جانسون، وزیر خارجه بریتانیا یکشنبه شب برای مذاکرات بیشتر به واشنگتن آمد. همان شب، متیس سندی طبقه‌بندی ‌شده و محرمانه را به منزل من ارسال کرد که در آن با خروج از توافق مخالفت می‌شد، اما همچنان برای دیدار در سطح مقامات عالی‌رتبه جهت بحث درباره این موضوع در آن درخواستی مطرح نشده بود. دوست داشتم به او بگویم که موضعش برای ثبت در تاریخ، به‌خوبی مستندسازی و حفظ شده است، اما از گفتن آن خودداری کردم. پنتاگون هنوز به ما اعلام نکرده بود که با خروج امریکا از توافق، اقدام این وزارتخانه به لحاظ عملیاتی چه خواهد بود. پنتاگون در تغییر استراتژی خود از «مخالفت آشکار» به «جنگ چریکی»، تأخیری در کار ما ایجاد نکرد.
روز دوشنبه ساعت 9 صبح با جانسون در دفترم دیدار کردم. اولین بار او را در سال 2017 در لندن دیده بودم و به‌طور مفصل درباره ایران و کره شمالی مذاکره کرده بودیم. ما در این جلسه، دیدار اخیر ترامپ با مکرون و مرکل و پیشنهاد مکرون درباره مذاکرات «چهار ستونی» را بررسی کردیم. جانسون گفت کشورش به خط‌مشی مشابهی فکر می‌کند. به او گفتم خوشحال می‌شوم آن را طرح «چهارستونی جانسون» توصیف کنم و همگی خندیدیم و موافقت خود را با این پیشنهاد ابراز کردیم. جانسون نیز مانند مکرون تأکید کرد که بریتانیا به‌طور کامل متوجه ضعف‌های توافق کنونی هست. این موضوع می‌توانست بسیاری که این توافق را می‌پرستیدند غافلگیر کند. توضیح دادم که چرا باید زودتر خروج از توافق را اعلام کنیم. این را گفتم اما با شناختی که از ترامپ داشتم اشاره نکردم که این اتفاق همین فردا رخ خواهد داد. قرار نبود بعد از خروج از توافق منفعل باشیم بلکه می‌خواستیم همه تحریم‌های هسته‌ای امریکا را که به‌واسطه توافق متوقف شده بود دوباره به اجرا درآوریم. هنگام خداحافظی با جانسون، به او یادآوری کردم که تابستان گذشته گفته بودم می‌خواهم به آنها درباره موضوع برگزیت (خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا) کمک کنم و هنوز هم آمادگی این کار را دارم. ما در این جلسه فرصت چندانی برای گفت‌و‌گو درباره برگزیت نداشتیم. سپس با سِدویل مشاور امنیت ملی بریتانیا درباره موضوع‌های مطرح شده در مذاکره با جانسون، صحبت کردم. بعد تلفنی با اِتین مشاور مکرون صحبت کردم و او ناگهان گفت ترامپ در توئیت جدیدش نوشته است:
فردا ساعت 2 بعد از ظهر تصمیم خود را درباره توافق هسته‌ای ایران از کاخ سفید اعلام خواهم کرد.
بلاتکلیفی و تردیدی وجود نداشت. اتین در مقایسه با من با دقت بیشتری توئیت‌های ترامپ را تعقیب می‌کرد! شک و تردیدی درباره آنچه که قرار بود اتفاق بیفتد، باقی نمانده بود. من این را در گفت‌و‌گو با «ران درمر» سفیر اسرائیل و برخی دیگر از افراد، مورد تأکید قرار دادم و نیازی به توضیح بیشتر نبود.
روز موعود فرارسید. در همان روز مهم، ترامپ حدود ساعت هشت و نیم صبح برای گفت‌و‌گو درباره مسائل مختلف از جمله کره شمالی با شی جین پینگ رئیس جمهوری چین تماس گرفت. ترامپ گفت، بزودی بیانیه‌ای را درباره ایران صادر می‌کند و حتی به شیوه‌ای کودکانه از شی پرسید آیا می‌خواهد بداند که او درباره ایران چه خواهد گفت. شی گفت به نظر می‌رسد قصد دارید چیزی به من بگویید. رئیس جمهوری چین دقیقاً به هدف زده بود. ترامپ در یک لحظه احساس کرد که به شی اعتماد دارد و پاسخ داد «چرا که نه» او بالاخره به شی اطلاع داد که به توافق هسته‌ای با ایران پایان داده است؛ توافقی که بد بوده و حالا باید دید چه اتفاقی رخ می‌دهد. شی گفت، این خبر را مانند یک راز پیش خود نگه می‌دارد و افزود امریکا از موضع چین آگاه است، مفهوم این حرف این بود که رئیس جمهوری چین قصد ندارد این موضع امریکا را به یک موضوع (اختلافی) مهم در روابط دوجانبه تبدیل کند.
مکرون تماس گرفت و تلفنی از ترامپ پرسید قصد دارد درباره ایران چه چیزی بگوید، اما ترامپ می‌خواست مطمئن شود مکرون ریسک نمی‌کند و محتاطانه رفتار می‌کند. وی به رئیس جمهوری فرانسه گفت که واشنگتن از توافق خارج شده است و هشدار داد چیزی را علنی نکند تا رسماً اعلام شود و در ادامه نظر او را پرسید. مکرون همان طوری که قبلاً هم در دیدار با ترامپ گفته بود، پاسخ داد؛ بر این باور است که ایران نباید از توافق خارج شود و فرانسه هم خارج نمی‌شود.
ترامپ فکر نمی‌کرد که ایران از توافق خارج شود زیرا پول زیادی از طریق آن عاید شده بود. ترامپ با خود فکر می‌کرد که در یک مقطع زمانی باید با حسن روحانی رئیس جمهوری ایران دیدار کند و با لحنی تملق‌آمیز مکرون را بهترین در بین رهبران اروپایی توصیف و فکر می‌کرد که او باید به روحانی بگوید حق با ترامپ است. ترامپ ساعت 2 و 15 دقیقه بعد از ظهر سخنرانی کرد که کاملاً بر‌اساس متن پیش‌نویس بود. من، پنس، منوچین، ایوانکا و سندرز هم هنگام سخنرانی ترامپ کنارش بودیم. بعد از آن همگی به اتاق بیضی بازگشتیم و احساس می‌کردیم که همه چیز طبق برنامه پیش رفته است و سخنرانی رئیس جمهوری به‌خوبی پوشش داده خواهد شد. چند دقیقه بعد از ساعت دو و نیم در اتاق جلسات توجیهی دیدار نزدیکی با خبرنگاران داشتم که هرچند این جلسه علنی بود ولی دوربین‌ها خاموش بودند تا تصاویر رسانه‌ها نخست از سخنرانی رئیس جمهوری ارائه شود. به این ترتیب کار ما تمام می‌شد.
پاره کردن توافق هسته‌ای ایران یک ماه طول کشید و نشان داد وقتی کنترل امور را در اختیار می‌گیرید کارها تا چه اندازه سهل و آسان می‌شود. همه تلاش خود را به کار بستم تا متحدانمان از جمله بریتانیا، آلمان و فرانسه را برای اتفاقی که رخ داده بود آماده کنم زیرا به نظر می‌رسید آنها برای خروج احتمالی امریکا آمادگی لازم را نداشتند. کارهای زیادی برای به زانو درآوردن ایران یا سرنگونی حکومت این کشور باقی مانده بود. به رغم اینکه سیاست اعلام شده ترامپ چیز دیگری بود، اما ما شروع خوبی داشتیم.
بعد از خروج از توافق تا چند ماه سرگرم پیگیری تصمیم ترامپ درباره اعمال دوباره تحریم‌های اقتصادی بودیم. این روند همچنین شامل اقدامات دیگری برای فشار بر تهران مطابق با تصمیم ترامپ برای خروج از توافق هسته‌ای بود. اساساً، طرح اولیه، برگرداندن و اجرای تحریم‌های قبلی بود که به موجب توافق هسته‌ای اوباما به تعلیق درآمده بود. گام بعدی اصلاحاتی برای بستن راه‌های فرار، افزایش فعالیت‌های اجرایی و تبدیل آن به کمپین «فشار حداکثری» بر ایران بود. 26 ژوییه زمان برگزاری نشست محدود «کمیته مدیران» شورای امنیت ملی برای نظارت بر اقدامات در حال انجام بود. ما این جلسه را ساعت دو بعد از ظهر در «اتاق وضعیت» کاخ سفید تشکیل دادیم. جالب‌ترین بخش این جلسه تلاش‌های متیس برای کم اهمیت نشان دادن نقش کلی ایران در تهدیدات بین‌المللی علیه امریکا بود. او گفت؛ روسیه، چین و کره شمالی تهدید بزرگتری هستند. اگر چه دلایلی که ارائه می‌داد شفاف نبود، از اینکه می‌دیدم پمپئو و منوچین با آن مخالفت می‌کنند خوشحال شدم بویژه اینکه ایران یکی از چهار تهدید مشخص شده در راهبرد شورای امنیت ملی بود.