حکایت عاشقی در روایت «بخشی»

شیما جهانبخش
 خبرنگار
آه سوزناک عاشق از گندمزار به آسمان صاف و بی انتهایی که بر  سراسر دشت  خیمه زده است، می‌رود و در سکوت و خلوت دشت کیست که راز دلش را بشنود و سنگ صبور اندوهش شود؟ بخشی‌ها اگر نبودند، راز‌های  عاشقان دفن می‌شد برای همیشه؛ بی آنکه کسی بشنود و بداند که عاشقی بوده که برای «شاره جان» می‌گریسته! بی آنکه حماسه گل محمد و صبر و اندوه و شجاعت مادرش شنیده شود. بخشی‌های شمال خراسان اگر نبودند، آدم‌ها با روایت‌هایشان، با حماسه‌ها و عاشقی‌ها و اندوه‌هایشان دفن می‌شدند! بخشی‌ها به کوه‌ها، دشت‌ها و باغ‌ها و مزارع شمال خراسان روح می‌دهند و روایت‌های هر جغرافیا را با نغمه دوتار می‌گویند و می‌خوانند. مرتضی گودرزی پژوهشگر موسیقی شمال خراسان و نوازنده و مدرس دوتار با درگذشت استاد سهراب محمدی نگران از اندک داشته‌ای است که از صدقه سری بخشی ها برای موسیقی شمال خراسان مانده. او می‌گوید: از نسل بخشی‌های قدیم  موسیقی خراسان تقریباً کسی باقی نمانده و اغلب این هنرمندان پیشکسوت در تنهایی، انزوا و غربت فوت شدند. تنها 2 استاد بخشی قدیمی در منطقه خراسان باقی مانده‌اند که  متأسفانه به آنها نیز توجهی نمی‌شود. یکی از این بازماندگان استاد بخشی قلی‌پور است که در منطقه بجنورد است و دیگری استاد «علی آلماجوقی» از هنرمندان قوچان است که متأسفانه وضعیت مناسبی ندارد و بیمار است. این دو استاد با وجود آنکه تنها باقی ماندگان نسل  بخشی‌های خراسان هستند اما متأسفانه از مشکلات مالی و دیگر مشکلات رنج می‌برند و  همچنان در غربت و تنهایی منتظر عیادت هستند. متأسفانه شرایط کرونایی کشور هم باعث شده  این استادان  به دلیل کهولت سن و برای حفظ جان‌شان خانه‌نشین شوند و این روزها هیچ درآمدی  نداشته باشند.
خاموشی راوی عاشقی
صدای دوتار «سهراب محمدی» پیشکسوت بخشی‌های خود بند کرمانج شمال خراسان و هنرمند شناخته شده موسیقی کشور برای همیشه خاموش شد.
این هنرمند 82 ساله اهل شمال خراسان که تا روزهای آخر عمرش دوتار را بر زمین نگذاشت، نزدیک به 40 ترانه عاشقانه و حماسی را در کارنامه هنری خود بر جای گذاشته است. هیأت ارزشیابی وزارت ارشاد آخرین بار مدرک درجه یک هنری معادل دکترای نوازندگی و خوانندگی را به او  اعطا کرد. حکایت سهراب محمدی با اندکی تفاوت حکایت همه بخشی‌های شمال خراسان هم می‌تواند باشد.
«مرتضی گودرزی» محقق و نوازنده دوتار شمال خراسان درخصوص این هنرمند فقید کشور می‌گوید: ایشان از سنین کودکی دوتارنوازی را در کنار پدر خود یاد گرفت و بعدها در نوجوانی با حضور در مراسم‌ عروسی و جشن‌های محلی که اغلب استادان بنام آواز آن زمان حضور داشتند، با فنون آوازی و دوتارنوازی آشنا شد و با تلاش‌های خود توانست در حماسه‌خوانی و منظومه‌خوانی‌های کرمانجی سرآمد روزگار شود.
وی با بیان اینکه استاد محمدی نخستین خواننده کرمانج بوده که صدای او در رادیو خراسان پخش شده است، گفت: در روزگار جوانی استاد و همزمان با اواخر دهه 40 خانم «فوزیه مجد» اتنوموزیکولوژیست و محقق موسیقی نواحی و فولکلور که در سال‌های قبل از انقلاب فعالیت‌های پژوهشی زیادی در این حوزه داشته است در سفر تحقیقاتی که جهت شناسایی هنرمندان در نواحی مختلف ایران داشتند با سهراب محمدی جوان آشنا می‌شود و ایشان را به وزارت فرهنگ و هنر و رادیو معرفی می‌کند. این اتفاق مصادف می‌شود با راه‌اندازی رادیو خراسان  و همین موضوع سبب می‌شود استاد محمدی در یکی از زیرشاخه‌های رادیو خراسان که برنامه‌‌ای مخصوص مردم کرمانج بوده به عنوان اولین خواننده کرمانجی در آن سال‌ها در رادیو خراسان شروع به فعالیت کند.
این خواننده موسیقی نواحی کشور با گلایه از کم توجهی به هنرمندان پیشکسوت کشور افزود:  در آن سال‌‌ها ارتباط بین رسانه‌ها و مرحوم محمدی وجود داشته اما از آنجایی که ارتباط ایشان بیشتر با رادیو بوده،  اغلب تصویری از ایشان در رسانه‌ها پخش نشده بود. در سال‌های بعد نیز که همزمان با پیروزی انقلاب بوده و حضور هنرمندان در تلویزیون کم بوده ایشان هم خانه‌نشین شده بودند اما هیچ‌گاه دست از فعالیت بر نداشته و در حوزه‌های دیگر فرهنگی خدمات خودشان را ارائه دادند. البته  در همین ایام ایشان با وجود آن که خانه‌نشین شده بودند حدود ۴۰ اثر انقلابی و مناسبتی ساخته‌اند و بدون اینکه تصویرشان پخش شود صدایشان را به گوش دوستداران موسیقی رساندند. بسیار جای تأسف دارد که سال‌ها اغلب آثار ایشان از رسانه‌ها بدون تصویر پخش می‌شد.  این از آن مواردی است که امثال بنده نسبت به آن گلایه‌مند هستیم و  امیدواریم روزی چنین جفاهایی در حق هنرمندان کمتر شود.
بخشی‌های خود بند
مرتضی گودرزی درخصوص ویژگی‌های منحصر به فرد استاد محمدی خاطرنشان کرد: به این نکته توجه داشته باشید که ایشان یکی از سرشناس‌ترین «بخشی‌های خود بند» خراسان بودند. واژه خود بند بدان معنی است که ایشان دارای ذوق و خلاقیت و قدرت بداهه  بودند. در واقع  در منطقه خراسان  دوتار نوازان زیادی داریم اما اینکه فردی مانند استاد صدای خوش، قدرت آواز خوانی و هنر نقالی کردن را بلد باشد بسیار منحصر به فرد است. در واقع خود بند بدان معنی است که این افراد می‌توانند به صورت بداهه در لحظه برای موضوعی بنوازند، شعری بسرایند و آن را به مخاطب ارائه دهند. استاد محمدی آخرین بازمانده از نسل بخشی‌های خودبند موسیقی خراسان  در منطقه‌ آشخانه بودند اما جای تأسف دارد  که بعد از فوت ایشان آن طور که باید رسانه‌های داخلی و مطبوعات موضوع فوت ایشان را پوشش ندادند  و متأسفم  بگویم من برای اولین بار خبر فوت ایشان را از رسانه‌های فارسی خارج از ایران شنیدم. نمی‌دانم علت این موضوع چیست و ما اهالی هنر از چه ناحیه‌ای از این مسأله آسیب می‌بینیم و همیشه نسبت به ما بی توجهی می‌شود.
این محقق و نوازنده دوتار شمال خراسان افزود: یکی از مهم‌ترین مسائلی که در مورد استاد محمدی کمتر مورد توجه قرار گرفته است اینکه ایشان تمام سال‌های عمرشان را به هنر این سرزمین خدمت کردند و اغلب آثار ایشان در زمان‌های مختلف در خدمت فرهنگ این کشور بوده است. ایشان در سال‌های پس از انقلاب جزو پرکارترین هنرمندان از لحاظ ارائه آثار مناسبتی در راستای اهداف انقلاب اسلامی بودند و همین موضوع باعث شده اغلب مسئولان  استاد محمدی را به خوبی بشناسند.
وی می‌افزاید: یکی از اتفاقات مبارکی که در مورد استاد محمدی رخ داده این است که در سال‌های آخر عمر ایشان هیأت ارزشیابی وزارت ارشاد مدرک درجه یک هنری ایشان را که معادل مدرک دکتراست به وی  تقدیم کردند. درست است که این اقدام تأثیر روحی و روانی بسیار مثبتی روی استاد داشت اما افسوس، مسئولان زمانی به فکر هنرمندان می‌افتند که اغلب آنها در روزهای پایانی عمرشان هستند. شاید اگر این اتفاق کمی زودتر برای ایشان می‌افتاد انگیزه بیشتری برای کار کردن و ایجاد آثار ماندگار داشتند.
آینده موسیقی سنتی خراسان
گودرزی  درخصوص ادامه راه موسیقی سنتی خراسان می‌گوید: نسل جدید هنرمندان  خراسان راه خود را پیدا کرده‌اند و در حال حاضر تعداد زیادی دوتارنواز جوان در منطقه  داریم اما  طیف «بخشی‌ها» بخصوص «بخشی‌های خودبند»  بسیار محدود هستند و تعداد کمی از این هنرمندان باقی مانده‌اند.  در واقع این جوانان و دوتارنوازان از جایگاه و شأن بخشی‌های خود بند قدیم خراسان برخوردار نیستند و اگر فکری به حال این موضوع نشود، بزودی موسیقی بخشی  به فراموشی سپرده خواهد شد.
گودرزی با انتقاد از کم توجهی مسئولان نسبت به هنرمندان موسیقی خراسان  خاطر نشان کرد: من به عنوان یکی از هنرمندان ایرانی در سفرهای خارجی که برای  اجرای موسیقی داشته‌ام همیشه مورد استقبال مقامات عالی رتبه آن کشورها  قرار گرفته‌ام. حتی در بسیاری از سفرهایم، زمینه‌ای را فراهم آوردند که با هنرمندان تراز اول آن کشورها تبادل اطلاعات داشته باشیم  اما  جای تأسف دارد در کشور خودمان من به عنوان یک هنرمند تاکنون حتی مسئولان رده پایین کشوری را نیز ملاقات نکرده‌ام و این نشان می‌دهد که مسئولان توجهی به فرهنگ و هنر ندارند.