مدیریت موفق بزرگترین آرامستان جهان

حمیده امینی فرد /  54 سال سال پیش بود که کلنگ سازمان بهشت زهرا(س) در جنوبی‌ترین نقطه تهران بر زمین زده شد؛ هرچند نخستین میهمان این آرامستان، 50 سال پیش و درسال 1349 در آن آرام گرفت. آن زمان کسی فکر نمی‌کرد بعد از حدود نیم قرن، این سازمان عریض و طویل که شاید در ظاهر فقط یک آرامگاه برای رفتگانمان بود، به قطب فرهنگی کلانشهر تهران تبدیل شود. حالا از یک میلیون و 500 هزار نفری که در بهشت زهرا(س)دفن‌اند، 2 هزار و 500 نفرشان از مشاهیر، هنرمندان، نام آوران و بزرگانی هستند که هر ساله تعداد زیادی از زائران و گردشگران معنوی را به‌ سمت خود جذب می‌کنند. خیلی‌ها برای عرض ارادت به این نقطه می‌روند و اتفاقاً مزار آنها به محلی برای شناخت بیشترمشاهیر تهران تبدیل شده است. بهشت زهرا(س)اما یادبود بیش از 30 هزارشهید و 4 هزار شهید گمنام هم هست. از 196 قطعه، 10 قطعه مطهر به‌ نام شهداست و 4 قطعه نیز به هنرمندان و نام آوران تعلق دارد.
بهشت زهرا(س)را باید پرکارترین سازمان پایتخت معرفی کرد، سازمانی که هیچ تعطیلی رسمی و غیررسمی ندارد و بدون وقفه درخدمت شهروندان تهرانی است. تکمیل ظرفیت بهشت زهرا(س)و نبود قبر برای مردگان تهرانی در تمام این سال‌ها شاید بزرگترین دغدغه پایتخت نشینان بوده است. لزوم مکان‌یابی برای ساخت قبرستان جدید و البته اینکه جای آن کجا خواهد بود، همواره دو سؤال اساسی شهروندان از مدیران شهری پایتخت بوده است. سؤالی که شوراهای شهر دراین دو دوره تلاش زیادی کردند تا پاسخ روشن و شفافی به آن بدهند، اما هربار با نام بردن ازچند نقطه و اعتراض محلی‌ها، موضوع به فراموشی سپرده شد. با این همه اگر از شهروندان تهران نشین سؤال پرسیده شود که با وجود این اخبارمنفی، آیا دراین سال‌ها با مشکل کمبود یا نبود قبربرای عزیزانشان مواجه شده‌اند، قطعاً پاسخ شان منفی است. در سال 98 به طور متوسط در روز 150 تا 170 نفردرتهران فوت کرده‌اند، به‌طوری که درطول یکسال تعداد 41 هزار و 186 نفر در بهشت زهرا(س)دفن و 16 هزار و 223 نفر نیز به‌صورت رایگان در قطعه عمومی به خاک سپرده شده‌اند. سازمان بهشت زهرا(س)درشرایط عادی قابلیت پذیرش 160 نفر در روز را دارد که با ساخت مجموعه عروجیان این ظرفیت تا 240 نفرهم افزایش یافته است. قطعاً یکی از دستاوردهای مهم این دوره افزایش ظرفیت خدمات پذیرش کفن و دفن بوده است. درعین حال البته ساخت گورستان جدید نیزمورد توجه قرار گرفته و لایحه‌ای برای الزام شهرداری تهران به مکان‌یابی، تملک و ساخت گورستان‌های جدید شهر تهران تدوین شده است. این لایحه شهرداری تهران را موظف کرد تا اعتبار مورد نیاز این بخش را با قید فوریت فوریتی در بودجه سنواتی پیش‌بینی کند. درطرح مکان یابی آرامستان‌های آتی تهران، برموضوع چند گورستانی، احیای گورستان‌های داخل شهر و فرهنگسازی درباره کاربری گورستان‌ها تأکید شده است. اکنون بیش از 80 گورستان تاریخی و متروکه در شهر تهران وجود دارد که می‌توان از ظرفیت آنها استفاده کرد. یکی از معروف‌ترین آرامستان‌های تاریخی تهران، آرامستان دولاب است که خود 5 آرامستان را دربرمی گیرد. گورستان‌های «آشوری ها»، «ارامنه گریگوری»، «فرانسه - لهستان»، «ارتودوکس روسیه- یونان » و «ارامنه کاتولیک».... در این دوره پروژه ساماندهی مجموعه آرامستان‌های تاریخی دولاب نیزآغاز شده است. تکمیل شبکه آب خام بهشت زهرا(س)از دیگر پروژه‌های ماندگار و زیربنایی این دوره محسوب می‌شود. کمبود زمین آرامستان می‌توانست دفن اموات را به یک بحران جدی تبدیل کند. بنابراین تلاش‌ها برای رایزنی با منابع طبیعی تهران آغاز شد و نتیجه آنکه زمینی به مساحت 500 هکتار در اختیار بهشت زهرا(س)قرار گرفت.علاوه بر این در یکسال اخیر، حدود 11 هکتار از اراضی جنوب سازمان بهشت زهرا(س)متصل به حرم امام خمینی با پیگیری‌های حقوقی و اجرایی آزاد شد. یکی از پروژه‌های ویژه که دراین دوره به‌ نام «تالار بهشت» معروف شده، سالن اجتماعات بهشت زهرا(س)است که صاحبان عزا بعد از خاکسپاری عزیزان خود، از میهمانانشان پذیرایی می‌کنند. خیلی‌ها قطعاً یادشان نرفته روزهایی را که به علت کمبود ظرفیت، امکان پذیرایی از سوگوارانشان را نداشتند و به ناچار باید درجای دیگری از آنها پذیرایی می‌کردند. دوری مسافت و جمع کردن دوباره میهمان‌ها از دردسرهای همیشگی صاحبان عزا بود. سالن بهشت قبل از بازسازی 500 مترمربع مساحت داشت که حالا به 645 مترمربع افزایش یافته و ظرفیتی در حدود 360 نفر دارد.
مصائب خاکسپار‌ها (قبر کن) را حتماً از خیلی‌ها شنیده‌اید. آدم‌هایی که هرچقدر توان بدنی‌شان بالا باشد، اما در نهایت بعد از حفر 2 تا 3 قبر درمانده می‌شوند، اختراع دستگاه مکانیزه حفر قبر یا همان خاک سپار اتوماتیک حالا در مرحله ساخت نهایی قرار گرفته است. دستگاهی که البته دوره آزمایشی خود را پشت سرگذاشته و کم کم وارد سازمان خواهد شد. این دستگاه علاوه بر اینکه سرعت دفن جنازه‌ها را افزایش می‌دهد در زمان دفن اجساد نیز صرفه‌جویی می‌کند. درست شبیه ساخت دستگاه هوشمند وان و تخت متوفی که برای نخستین بار در تاریخ بهشت زهرا(س)به کمک تطهیر‌کنندگان آمد.
هنوز هم برخی‌ها وقتی آمبولانس‌های مدل بالای حمل جنازه را در سطح شهر می‌بینند، به شوخی می‌گویند بالاخره یک روز سوار بنز خواهیم شد! اما بجز این آمبولانس‌های لاکچری، هنوز آمبولانس‌های فرسوده و قدیمی هم گذرشان به معابر تهران می‌افتد. سازمان بهشت زهرا(س)اخیراً به‌دنبال نوسازی آمبولانس‌های ناوگان حمل متوفی رفته است؛ در این طرح که از سال 98 کلید خورده، 50 دستگاه تویوتا که مجهز به برانکاردهای کشویی و طبقاتی است و می‌تواند 4 متوفی را همزمان حمل کند به ناوگان اضافه شده و در حال خدمت‌رسانی است. این جدا از ساماندهی آمبولانس‌های داخلی است، اتفاقی که موجب می‌شود توقف شهروندان و میزان انتظارشان  و به طور کل ترافیک حضور در بهشت زهرا(س)  برای انجام امور کفن و دفن به 45 دقیقه کاهش یابد. البته نکته جالب توجه تر، راه‌اندازی ترمینال‌های بهشت زهرا(س)در چهارراه ولیعصر است که سرعت خدمات‌رسانی به خانواده متوفیان را افزایش می‌دهد.
قطعاً نام سوله‌های بحران را شنیده‌اید. شاید برایتان باور پذیر نباشد، اما اگر اتفاق غیرمترقبه‌ای مثل زلزله یا سیل در حوالی بهشت زهرا(س) بیفتد، به‌ کجا پناه خواهید برد؟ جالب اینکه دو دستگاه سوله بحران در سازمان بهشت زهرا(س) آماده شده که تجهیزات کافی برای دفن 15 هزار متوفی را در زمان بحران پیش‌بینی کرده است. کارایی این سوله‌های بحران اتفاقاً در زمان بحران کرونا ثابت شد و ظرفیت پذیرش و عکس‌العمل بهنگام  این سازمان را افزایش داد.
مساحت 584 هکتاری بهشت زهرا(س) و مراجعه روزانه هزاران نفر به این سازمان موجب استقرار نخستین مرکز کنترل ترافیک شهر تهران دربهشت زهرا(س) شده است. سیستمی که با هدایت و کنترل ترافیک سهم جدی در تسهیل تردد شهروندان و روان‌سازی ترافیکی بویژه در روزهای تعطیل و آخر هفته‌ها دارد. علاوه براین باید به راه‌اندازی سیستم تردد شمار درب‌های خروجی و ورودی سازمان بهشت زهرا(س) به‌عنوان یکی از دستاوردهای این دوره اشاره کرد. سیستمی که بزرگ‌ترین پروژه هوشمند‌سازی تاریخ بهشت زهرا(س) لقب گرفته است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید این سیستم دقیقاً چه کارهایی انجام می‌دهد؟ 40 دوربین پیشرفته در 13 ورودی و خروجی، امنیت را بویژه در روزهای پایانی و مناسبت‌ها تأمین می‌کند، بویژه در  پنجشنبه‌های آخر سال که افراد زیادی برای زیارت اهل قبور به بهشت زهرا(س)می‌آیند. اگرچه محوطه بهشت زهرا(س)با 253 دستگاه دوربین به طور کامل نظارت می‌شود. ماجرای کی آر کدهای مشهور قبرستان‌های انگلیس و دانمارک زمانی قرار بود، سیستم مجهز گورستان خارجی را به تصویر بکشد، خیلی‌ها آن زمان فکر می‌کردند که قبرستان‌های خارجی چه تافته‌های جدا بافته‌ای هستند و انگشت تعجب به دهان گرفته بودند، اما نمی‌دانستند که بهشت زهرا(س)که حالا لقب بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین آرامستان جهان تشیع را هم یدک می‌کشد، از دو سال قبل مجهز به بارکدی با عنوان «یاد کد» شده است.