اثری تحقیقی درباره سوگواره ای آیینی- نمایشی

مریم شهبازی
خبرنگار
جای خالی فرهنگ مکتوب و نوپا بودن آن در کشورمان سبب شده تاریخچه چندان دقیقی از تعزیه در دست نداشته باشیم؛ آنچنان که برخی برای آن تاریخی سه هزار ساله قائل هستند وعده‌ای هم آن را برآمده از فرهنگ ایرانی- اسلامی مان می‌دانند. با این حال آنچه اغلب‌مان، چه در قالب فیلم‌ها و سریال‌های سینمایی و تلویزیونی و چه حتی در اجراهای صحنه ای و خیابانی دیده ایم، نمایشی آیینی است که عمده تلاش آن به تصویر کشیدن آن چیزی است که بر امام حسین (ع) و یارانش در واقعه کربلا گذشته است. نمایش‌هایی که از سال‌ها قبل بویژه در ماه‌های محرم و صفر میزبانی مردم را در تکیه‌های مشهوری که همچون تکیه «دولت» یا «نیاوران» برعهده داشته اند؛ حالا بماند که مردم درمیدان‌ها و معابر اصلی شهرها هم به دنبال انجام مراسم‌های عزاداری این ایام شاهد برپایی تعزیه‌های متعددی بودند. اهمیت برپایی تعزیه در عرصه نمایش‌های آیینی کشورمان هم آنقدر زیاد است که سالانه شاهد برگزاری جشنواره‌های آیینی و سنتی مختلفی هم به این منظور هستیم. با این حال تلاش برای حفظ این هنر آیینی از طریق تحقیق، پژوهش و گردآوری اطلاعات هم یکی دیگر از راه‌هایی است که آنها را از گزند فراموشی نجات می‌دهد، همچون کتابی که «عنایت‌الله شهیدی» نوشته و آن را با همکاری مشترک «کمیسیون ملی یونسکو، دفتر پژوهش‌های فرهنگی» منتشر کرده است. این کتاب که با عنوان «پژوهشی در تعزیه و تعزیه‌خوانی: از آغاز تا پایان دوره قاجار در تهران» در دسترس علاقه مندان قرار گرفته، پژوهشی درباره شکل گیری ، تحول و کارکرد تعزیه به عنوان یکی از شکل‌های هنرهای نمایشی در کشورمان است. نویسنده و پژوهشگر در این کتاب زمان خاصی را مد نظر داشته که دوره قاجار است. اگر خواهان مطالعه این کتاب هستید، بد نیست بدانید که شهیدی افزون بر بررسی این نمایش آیینی به صورت‌های ادبی آن هم پرداخته و اطلاعات جالبی هم درباره خاستگاه و زمان پیداش تعزیه با مخاطبان درمیان گذاشته است. این کتاب در قالب 13 فصل منتشر شده که از جمله آنها می‌توان به «تعزیه‌خوانی در دوره پیش از قاجار»، «تعزیه خوانی در دوره قاجار»، «تعزیه‌خوانی‌های تهران» و... اشاره کرد. اما نکته مهم‌تر اینکه علی بلوکباشی، نویسنده و پژوهشگر شاخص مردم شناسی کشورمان هم برتألیف و انتشار این کتاب نظارت داشته، استاد دانشگاهی که از او به عنوان «پدرمردم‌شناسی آکادمیک ایران» یاد می‌کنند.
 پژوهشی در تعزیه و تعزیه‌خوانی
نویسنده: عنایت‌الله شهیدی
ناشران: کمیسیون ملی یونسکو و دفتر پژوهش‌های فرهنگی