زنان سرپرست خانوار و شرایط پاندمیک کرونا

هانیه گرائیلی
 فعال حوزه زنان
تغییرات تدریجی در روند حیات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و در معنایی کلی ‏تر تغییرات تدریجی در اسلوب و سبک زندگی جامعه بر اثر برهم کنشی مجموعه‏ ای از عوامل و مؤلفه‏ های داخلی و بین‏ المللی از یک‏سو و نرخ صعودی طلاق در دهه‏ های اخیر، بالابودن تراز رخداد سوانح مختلف در کشور در قیاس با متوسط جهانی که اتفاقاً عمدتاً جامعه مردان را بیشتر تحت تأثیر قرار می‏ دهد و بسیاری مسائل دیگر، از دیگرسو موجب شده است که جمعیت قابل توجهی از زنان کشور همزمان با نقش ‏های از پیش ‏نهاده خود نقش مضاعفی را برعهده گیرند که این جمعیت رو به تزاید و البته قابل اعتنا با عنوان آشنای «زنان سرپرست خانوار» معرفی می شود.
با توجه به مطالب پیش‏ گفته کاملاً مبرهن است که این قشر فی‌نفسه با نوعی «فشار نقش»، به سبب مضاعف ‏شدن یک نقش جدید به نقش‏ های مرسوم خود مواجه هستند. آن هم نقشی عمدتاً ناخواسته که طبیعتاً آمادگی ‏های لازم را برای پذیرش آن ندارند و به‌عبارتی در اغلب موارد، با رضایت خود زنان صورت نپذیرفته است. بدیهی است چنین قشری با مسائل و مشکلات چندوجهی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی روبه‏ رو شده که البته فشار اقتصادی ایجاد شده در سنوات اخیر بر این مشکلات مضاعف شده است.
 سطور بالا صرفاً ترسیمی است بسیار کلی و گذرا از شرایط حاکم بر کلیت حیات زنان سرپرست خانوار؛ که بسط و البته تعمق در آن می‌تواند مشکلات، چالش‏ ها، مسائل و بالطبع، آسیب‏‌های پیش‏ روی این قشر را بازنمایی کند. از این‏ رو، همواره در سیاست‌های اجتماعی اتخاذ مکانیسم های حمایتی، راهبردهای توانمندساز و توجه ویژه به این قشر از سوی دولتمردان و جامعه مدنی مورد توجه و تأکید ویژه است.
طبعاً ناگفته پیداست که شیوع پاندمیک ویروس کرونا به‌عنوان یک ابرچالش جهانی و به مثابه یک فشار متراکم بر سایر مشکلات و مسائل این قشر چه تصویری را از تأثیرگذاری بر حیات زنان سرپرست خانوار نمایان می ‏سازد. تأثیرگذاری‏‌های چند وجهی که نه تنها خود این قشر بلکه بالطبع خانواده تحت تکفل آنان را نیز متأثر خواهد نمود و به همین سبب و با احتساب خانواده‏ های این افرد درصد قابل اعتنایی از کلیت حیات اجتماعی را شامل خواهد شد.
در این میان، به سبب شرایط حاکم بر زندگی این قشر جهت تأمین معاش خانواده و انجام نقش «سرپرست‏ بودن» باید هزینه‏ های خانواده خود را تکفل نمایند که از رهگذر کرونا، مشاغل و قدرت اقتصادی عمدتاً ناچیز این افراد با تهدیدات جدی مواجه شده است.
همسویی و تراکمی شدن فشارهای اقتصادی و تورم روزافزون و البته از بین رفتن یا دچار مشکلات جدی شدن مشاغل زنان سرپرست خانوار نتیجه‏ ای جز تقلیل قابل توجه توان اقتصادی این افراد ندارد، توان اقتصادی که تا قبل از کرونا نیز طبیعتاً چندان تعریفی نداشت.
این کاهش شدید یا حتی از بین رفتن توان اقتصادی بر سایر حوزه‏ های زیست خانوار از بُعد بهداشتی گرفته تا حیات تحصیلی فرزندان و بسیاری مسائل دیگر اثرگذار بوده و تأثیر و تأثرات بین این ابعاد و ساحت‏ های مختلف به شکلی دومینو وار بر تعمیق مسائل و مشکلات این قشر از جامعه می‏ افزاید.
چنان که به‌همین سبب با خطرات بهداشتی فراوانی چه سرپرست خانواده و چه سایر اعضا روبه‏ رو می‏ شوند، آن هم در شرایطی که به‌دلیل همان تقلیل اقتصادی زن سرپرست و حتی سایر افراد جهت تأمین مخارج زندگی مجبور به انجام مشاغل جدید و در پی آن احتمال بیشتر بیرون ماندن از خانه و درنتیجه امکان در معرض خطر بودن بیشتر این افراد می‏ گردد.
از سوی دیگر، تأثیرات چندوجهی کرونا ضمن ایجاد نیاز درصد بیشتری از افراد جامعه به حمایت ‏های مختلف، باعث تحمیل هزینه‏ های فراوان و جدید اقتصادی و اجتماعی به دولت و حتی جامعه مدنی گردید.
این شرایط می‌تواند امکان قرارگیری اولویت‏ های دیگر در صدر یا کنار اولویت مهمی چون زنان سرپرست خانوار از سوی دولت شده و پتانسیل ناکافی موجود در جامعه مدنی از طریق ان‌جی‌اوها را تقلیل دهد.
امری که با توجه به نیاز دوچندان جامعه زنان سرپرست خانوار به مکانیسم‌های حمایتی در شرایط جدید می‌تواند موجبات ایجاد فشارها و مشکلات مختلف نوین و چندوجهی را برای این قشر فراهم سازد.
بدون تردید فشارها و مشکلات مطروحه در بالا در قالب تأثیر و تأثرات متقابل، تنش‏ های روانی، چالش‏ ها و مشکلات اجتماعی مضاعف و حتی مسائل و مشکلات ثانویه‏ ای منبعث از این تأثیر و تأثرات را برای این قشر و خانواده آنها به همراه خواهد داشت که قطعاً تبعات، پیامدها و برون دادهای این مسائل چه به‌صورت کوتاه‏ مدت و چه بلندمدت بر کل حیات اجتماعی تأثیرگذار خواهد بود.
در این راستا، به نظر می‏ رسد تمامی نهادها و ان جی اوهای حوزه زنان و بویژه معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری و تمامی فعالان این حوزه و فعالان اجتماعی باید با نظرداشت مشکلات چندوجهی این قشر با حساسیتی بالا در جهت طراحی و کاربست یک سیاست جامع و واحد متناسب با شرایط حاضر و پیگیری اجرایی‏ سازی آن تلاش نمایند.
همچنین تمامی تلاش خود را برای ایجاد توجه ویژه و حساسیت‏ زایی بیشتر نسبت به شرایط زنان سرپرست خانوار و البته بازنمایی مشکلات و چالش‏ های پیش‏ روی این قشر چه در دولت و سایر نهادها و چه در جامعه مدنی از طریق ان جی اوها و در گام بعد، تمامی آحاد جامعه مصروف دارند؛ به نحوی که زنان سرپرست خانوار در شرایط کنونی به‌عنوان یکی از اولویت‏‌های مهم حمایتی تلقی گردند.
 از سوی دیگر، معاونت امور زنان و خانواده و سایر نهادهای مرتبط با حوزه‏ های اجتماعی و زنان ضمن توجه ویژه به حمایت‏‌های روانی، اجتماعی و بالاخص بهداشتی از این قشر در راستای استفاده از پتانسیل ‏های موجود در کشور و سوق‏ دهی آنها از جمله نهادهایی چون: بنیاد مستضعفان، ستاد اجرایی حضرت امام(ره) و... جهت تخصیص بخشی از حمایت‏ ها و کمک‏ های خود به شکل ویژه به زنان سرپرست خانوار علاوه بر نهادهای حمایتی موجود (کمیته امداد، سازمان بهزیستی و...) اقدام نمایند.