اولین بمب قبل از آژیر

مرجان قندی
خبرنگار
صدای آژیرها یادآور خاطرات مردم ایران در روزهای جنگ تحمیلی است. آژیر زرد که سه دقیقه ممتد می زد به این معنی بود که احتمال حمله هوایی وجود دارد، اما قطعی نیست؛ آژیر قرمز با صدایی زیر و بم و کشدار بر قطعی بودن حمله هوایی دلالت می‌کرد. آژیر سفید هم با دو آژیر ممتد یک دقیقه‌ای یعنی حمله تمام شده است یا انجام نمی‌شود. روز ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ رژیم بعث عراق مرزهای بین‌المللی با ایران را پشت سر گذاشت و تهاجم سراسری و رسمی به ایران را آغاز کرد. صدام از ابتدا نه تنها شهرهای مرزی را مورد حمله قرار داد بلکه به پایتخت نیز دست‌اندازی  ‌کرد تا اینکه از نیمه دوم سال ۶۲ مجموعه حملات موشکی رژیم بعث به شهرها به شکل قابل توجهی شدت یافت که گستره آن بیش از گذشته بود و ناامنی را در شهرهای مختلف ایران تشدید کرد از این تاریخ تا پایان جنگ حملات موشکی رژیم بعث در پنج بازه زمانی به اوج خود رسید که به جنگ شهرها معروف شد.

در شهریور و مهر ۱۳۵۹ چند حمله هوایی به تهران اتفاق افتاد اما این حملات را نمی‌توان در قالب جنگ شهرها گنجاند، چرا که با اهداف عراق از جنگ شهرها همخوانی نداشت. در این حملات ارتش عراق صرفاً در پی از کار انداختن فرودگاه‌های تهران در ابتدای جنگ بود تا بتواند فرصت کافی به نیروهای زمینی اش بدهد که در خاک ایران پیشروی کند، البته هیچ یک از این بمباران‌ها باعث از بین رفتن تأسیسات و زیرساخت‌های فرودگاه مهرآباد نشد و فقط به بسته شدن فرودگاه برای مدت کوتاهی به روی پروازهای غیرنظامی انجامید. در عین حال این بمباران‌ها فرصتی ایجاد کرد تا حداقل آموزش‌های اولیه در برابر حملات هوایی به مردم داده شود. بمباران‌هایی که در بازه زمانی شهریور و مهر ۵۹ روی داد موفقیت‌آمیز نبود چرا که هم سطح آموزش و تجربه خلبان‌های عراقی پایین بود و هم اینکه هراس شدیدی از پدافند هوایی داشتند. آنها معمولاً اهداف را از ارتفاع بسیار بالا مورد حمله قرار می‌دادند و در نتیجه احتمال اصابت بسیار پایین می‌آمد لذا حملات اولیه چندان مؤثر نبود.
۳۱شهریور۱۳۵۹ بمباران باند فرودگاه مهرآباد، اولین بمباران هوایی تهران، ۴مهرماه ۱۳۵۹ حمله به پالایشگاه تهران، ۱۲ مهر ۱۳۵۹ دیده شدن اشیای نورانی در آسمان تهران، ۱۳ مهر ۱۳۵۹ حمله به غرب تهران، ۱۴ مهر ۱۳۵۹ بمباران کارخانه هلی کوپترسازی جزو روزهایی است که ساکنان تهران خطر درگیری هوایی را تجربه کردند.
در کتاب «جنگ شهرها در تهران» نوشته زینب اسلامی می‌خوانیم:«۳۱شهریور ۱۳۵۹ اولین روز جنگ بود. ساعت ۱۴ و ۲۰ دقیقه بعد ازظهر چهار فروند میگ جنگنده عراقی به پایگاه یکم شکاری در کنار فرودگاه مهرآباد حمله کردند. آنها باند فرودگاه را بمباران کردند و شش هواپیمای نظامی هدف اصابت بمب‌ها قرار گرفت. دو هواپیما آتش گرفت، یک بوئینگ ۷۰۷ مسافربری و یک سی ۱۳۰.شیشه‌های ساختمان‌های اطراف شکست و مردم وحشت زده به خیابان‌ها ریختند. مردم تهران سال‌ها بود که با چنین پدیده‌ای مواجه نشده بودند. چهره شوک زده شهر در انتظار خبری بود که به ابهامات مردم پایان دهد و توجیهی برای وضع موجود باشد. بسیاری گمان می‌کردند صداهای مهیب و دود سیاه نشانه درگیری درونی در پایگاه است و به همین دلیل به سمت پایگاه رفتند و...
میگ‌ها ۱۲ بمب انداخته بودند. هدف اصلی‌شان فرودگاه بود. آتش‌سوزی وسیع نبود و نیروهای آتش‌نشانی بسرعت توانستند آن را خاموش کنند. موضوع این بود که بسیاری از هواپیماهای جنگی یعنی بخشی از نیروی هوایی، در جنوب فرودگاه مهرآباد قرار داشت و این باعث حساس‌تر شدن اوضاع شده بود. سه بمب منفجر نشده به شهرک اکباتان اصابت کرد و مردم آن حوالی نگران بودند که هر لحظه منفجر شود چیزی نگذشت که چند متخصص از نیروی هوایی در صحنه حاضر شدند و بمب‌ها را با احتیاط منتقل کردند.
 روزنامه اطلاعات فردای آن روز مصاحبه کوتاهی را با شاهدان عینی چاپ کرد. فردی به‌ نام نصرت طوقی که خانه‌اش نزدیک پایگاه بود و از نزدیک صحنه را مشاهده کرده بود در مصاحبه گفته است: «روی پشت‌بام بودم صدای هواپیماها را شنیدم، سه هواپیمای زیتونی. رنگ‌شان به سیاهی می‌زد، پایین پرواز می‌کردند، وقتی رسیدند روی پادگان بمب انداختند. من بیهوش شدم، به هوش که آمدم توی بیمارستان بودم.» مأمور دژبانی پایگاه شکاری هم گفت: «نگهبانی می‌دادم. سه تا میگ ‌بودند؛ دوتا سومی را اسکورت می‌کردند. فکر کردیم هواپیماهای خودمان باشند که میگ عراقی را اسیر کرده‌اند. پایین پرواز می‌کردند کسی فکر نمی‌کرد بخواهند بمباران کنند...»
هدف دشمن بعثی از حملات به شهرها شکستن روحیه مردم و ایجاد مشکلات اقتصادی در عقبه جبهه‌های نبرد بود. از نیمه دوم سال ۶۲ مجموعه حملات موشکی رژیم بعث به شهرها به شکل قابل توجهی شدت یافت که گستره آن بیش از گذشته بود و ناامنی را در شهرهای مختلف ایران تشدید کرد.
 اولین مرحله جنگ شهرها از ۱۸ بهمن تا سوم اسفند سال ۶۲ ادامه داشت. دومین سری آن در پاسخ به عملیات تهاجمی ایران  طی عملیات بدر بود که از دوم تا نوزدهم فروردین سال ۶۴ ادامه داشت. در این دوره حملات هوایی اکثر شهرهای بزرگ مرکزی و نیمه غربی ایران مورد حمله قرار گرفتند. سومین سری از جنگ شهرها پاسخ به عملیات ایران در منطقه سومار به‌ نام عملیات کربلای ۶ از ۲۷ دی تا پنجم بهمن ماه سال ۶۵ انجام گرفت و به‌دنبال آن سری چهارم جنگ شهرها به مدت طولانی سه ماه از بهمن ۶۵ تا اردیبهشت ۶۶ ادامه یافت.
 در زمستان سال ۶۶ با تجدید قوای ارتش بعث و دریافت سلاح‌ها و موشک‌های مدرن شدیدترین سری جنگ شهرها آغاز شد و تا اردیبهشت ۶۷ به طول انجامید. در این مرحله از جنگ شهرها ارتش بعث در طول قریب به ۵۰ روز به شلیک ۱۸۹ موشک اصلاح شده زمین به زمین اقدام کرد. از این تعداد ۱۳۵ فروند در تهران، ۲۳ فروند در قم، ۲۲ فروند در اصفهان و تعدادی در تبریز، شیراز و کرج فرود آمد.
جنگ شهرها برخلاف اهداف آن که تضعیف روحیه مردم بود، اراده مردم در پشتیبانی رهبری کبیر انقلاب و جبهه‌های نبرد را به‌صورت مضاعفی افزایش داد.