تقویت حافظه با تاریخ

نلی محجوب
فعال حوزه کتاب کودک و نوجوان
حتماً این جمله‌ها را به عناوین مختلف شنیده‌اید: «حافظه تاریخی ما ضعیف است!»؛ «باید از تاریخ عبرت گرفت.» یا «گذشته چراغ راه آینده است!» شما هم موافق این حرف‌ها هستید؟ خودتان چقدر تاریخ کشورمان را می‌شناسید؟ به کدام حوزه تاریخ علاقه دارید؟ تاریخ سیاسی، تاریخ اجتماعی، تاریخ فرهنگی و...؟ یا کدام دوره تاریخی برایتان جذابیت بیشتری دارد؛ تاریخ معاصر یا تاریخ کهن؟ اصلاً چرا هر کدام از این موضوع‌ها یا دوره‌ها برایتان اهمیت پیدا کرده و جذاب شده است؟
نوع زندگی آدم‌ها؟ جنگ‌ها و کشورگشایی‌ها؟ شکست‌ها و پیروزی‌ها؟ تأثیرات فرهنگی که هر دوره تاریخی بر مردم گذاشته است؟ هر کدام اینها می‌تواند دامنه‌ای از مطالعات تاریخی باشد که شما را به سمت خودش جذب کند. بیشتر ما چیزهایی که از تاریخ آموخته‌ایم همراه یکسری عدد و رقم و سال و اسم است. اسم پادشاهان و اشخاص مهم تاریخ و جنگ‌ها وغیره. اما اینکه به دنبال تاریخ برویم به عنوان لذت مطالعه و آن هم مطالعه راهگشا برای شناخت خودمان و تأثیراتی که دوران خاص تاریخی بر زندگی مردم آن دوره گذاشته و تاکنون تأثیرش بر ما به جا مانده کمتر اتفاق می‌افتد. تصویری که برخی از ما از کتاب‌های تاریخ داریم کتابی قطور یا داستان‌هایی از نوع پاورقی است. گاهی با تاریخ صرفاً به عنوان یک دایره‌المعارف برخورد می‌کنیم یا صرفاً برای انجام پروژه‌ای و تمام. معمولاً این نبود انگیزه هم بر‌می‌گردد به دوران مدرسه و زنگ تاریخ. اما اینجا نقش معلم تاریخی را که با این درس به عنوان یک هویت ملی برخورد می‌کند نباید نادیده گرفت. معلمی که می‌داند چطور و از کجا بگوید که برای بچه‌ها جذابیت ایجاد کند و باعث شود درس تاریخ برای آنها اهمیت پیدا کند. جدای از آن کتاب‌های خشک و نچسب. حالا علاوه بر کتاب‌های خشک تاریخ در مدرسه، آفت دیگری هم تاریخ را دستخوش مصیبت کرده، فضای مجازی با مطالبی جعلی و غلط. ماجراهایی تحریف شده که می‌تواند ما را به اشتباه بیندازد. تاریخ ما هویت ماست؛ پس آگاهی از تاریخ می‌تواند در تصمیمات ما نقش داشته باشد. با درک درست تاریخ و آشنایی درست با اتفاقات هر دوره شاید بتوانیم تکه گمشده پازل را حدس بزنیم و آن وقت تحلیل درست‌تری از اتفاقات پیرامون داشته باشیم. پس وظیفه ما به عنوان کسی که با بچه‌ها سر و کار دارد این است که بدانیم چطور و چگونه به کودکان و نوجوانان در این زمینه آگاهی بدهیم. هر چند تاریخ موضوعی تخصصی است اما قرار نیست مثل یک درس تخصصی با آن برخورد بشود. با توجه به علاقه بچه‌ها می‌شود در آنها ایجاد انگیزه کرد اما لازم است خودمان از مراجع معتبر کمی آگاهی کسب کنیم تا بتوانیم به گفت‌و‌گو با بچه‌ها بپردازیم. ممکن است بچه‌ها به داستان علاقه داشته باشند پس قدم اول از کتاب‌های داستانی شروع می‌کنیم؛ اخیراً مجموعه «دروازه مردگان» نوشته «حمیدرضا شاه‌آبادی» منتشر شده که داستانی است در فضای قاجار و با کودکان محروم و فضایی که تجربه می‌کردند. یک فضای کاملاً داستانی و تاریخی و البته در ژانر وحشت. این کتاب نشان نقره لاک‌پشت پرنده را دریافت کرده و کتاب برگزیده سی و هفتمین دوره کتاب سال شده است. این نویسنده قبلاً هم کتاب «لالایی برای دختر مرده» را با توجه به ماجرای دختران قوچان منتشر کرده که این کتاب هم می‌تواند به بچه‌ها شناختی داستانی به موضوع بدهد. اما کتاب‌های دیگری هم هستند که می‌توانند بچه‌ها را با فضای تاریخ آشنا کنند مانند «ایران چگونه ایران شد؟»، «این نقشه بزرگ چگونه کوچک شد؟»، «ایران در آستانه تغییر...» به قلم علی‌اصغر سیدآبادی.
در کنار این کتاب‌ها که از فضای خشک دایره‌المعارف فاصله گرفته و می‌توانند تاریخ را برای بچه‌ها جذاب کنند؛ کتاب‌های دایره‌المعارف تاریخ که مربوط به دوره‌های مختلف تاریخ است، فرهنگنامه ادبیات کودک و تاریخ ادبیات کودک هم می‌توانند منابع مناسبی باشند. اما خود ما هم اگر گاهی تاریخ بخوانیم و حافظه‌مان را تقویت کنیم، قطعاً درک بهتری از ماجراهای پیرامون خواهیم داشت. مطالعه تاریخ گاهی به عنوان قرص تقویت حافظه عمل می‌کند.