گذر از پوپولیست به واقعیت در یک صنعت

مهدی کاظمی
کارشناس اقتصاد برق
در هفته‌های گذشته که خبر تخفیف صددرصدی بهای برق منتشر شده است، به دفعات عبارت برق مجانی و رایگان را شنیده‌ایم. در ادبیات عامه و حتی سیاسی ایران، برق رایگان با پیروزی انقلاب گره خورده است و همه آن را به سخنرانی‌های امام راحل در اوایل انقلاب منتسب می‌کنند. حالا با توجه به مطرح شدن طرح جدید در دولت کنونی که نام آن را «طرح برق امید» گذاشته‌اند، برخی هم پیدا شده و سر و صدا به پا کرده‌اند که این طرح پوپولیستی است.
پوپولیسم از ریشه POPUL گرفته شده و آن را می‌توان مردم باوری یا عوام‌زدگی ترجمه کرد. در پوپولیسم، مفهوم مردم یا خلق، مقدس است و خواست مردم عین حق و اخلاق پنداشته می‌شود. به عبارت ساده‌تر و به گفته دکتر محمدرضا سرگلزایی روانپزشک که در باب پوپولیسم و پوپولیست‌ها نیز نوشته‌ای دارد، هرکدام از ما به درجاتی دچار پوپولیسم هستیم؛ هروقت که نظر «عوامانه» را به نظر «کارشناسی» و «تخصصی» ترجیح می‌دهیم، یک پوپولیست هستیم! اما فارغ از زمان و مکان انتشار این نوع ادبیات، در این نوشتار بدون هیچ جانبداری خاصی، از برخی مزایای این طرح بیشتر خواهیم گفت.
در این طرح برای نخستین بار یک دستگاه دولتی بدون داشتن نگاه طبقه‌ای و جغرافیایی و به اصطلاح بالاشهری و پایین شهری یا روستایی و شهرنشین، طرحی را مطرح کرده که همگان می‌توانند به اندازه خود در آن مشارکت کنند.
اگر کسی می‌تواند و می‌خواهد بهای برقی مصرفیش رایگان شود، پس میزان یا الگویی را که علی‌الحساب و به طور میانگین 100 کیلووات ساعت در مناطق عادی مثل تهران و 400 کیلووات ساعت در مناطق گرم مانند خوزستان و سایر استان‌های جنوبی است، رعایت می‌کند و اگر کسی نمی‌تواند (به دلیل نوع و فرهنگ زندگی که با خرید وسایل برقی متعدد و البته پرمصرف برای خود انتخاب کرده) در این گروه قرار گیرد، بازهم اگر بخواهد می‌تواند با رعایت برخی از راهکارهایی که اهل فن باید آنها را به عموم مردم توضیح بدهند، بخشی از هزینه برق مصرفی خود را کم کند. با وجود آنکه برخی این طرح را پوپولیستی دانسته‌اند، اما در شرایط کنونی که سال آخر دولت هم هست، رئیس‌جمهوری چه برداشتی می‌تواند از این طرح داشته باشد.
برخی معتقدند این طرح هزینه‌های دولت را افزایش می‌دهد، اما وقتی بیشتر در نظرات مدیران صنعت برق کنکاش می‌کنیم، پی‌می‌بریم آنها که همواره و بیشتر از دیگران دغدغه اقتصاد این صنعت را دارند، ازطرح برق امید دفاع می‌کنند، چرا؟ به‌دلیل آنکه می‌گویند اگر بتوانیم مصارف را حتی 10 درصد هم کم کنیم، به اندازه چند برابر بالاتر از آن در هزینه‌ها صرفه‌جویی می‌شود و نیازی به ساخت نیروگاه، خط انتقال، پست جدید و... نیست. برای نزدیکی به ذهن شاید این مثال بتواند کمکی کند.
فرض کنیم قرار است به فرد یا افرادی در طول روز کالایی (نان، نفت یا هر چیزدیگری) که مصرف روزانه دارد، برسانید و هر روز هم مجبور هستید میزان معینی از آن را به آنها با قیمت 50 تومان بفروشید، درحالی که تهیه، تولید، انتقال و... آن کالا برای شما 100 تومان تمام می‌شود، در این شرایط به این نتیجه می‌رسیم که تبلیغ کنیم و بگوییم اگر مصرف شان را مثلاً نصف کنند، بقیه را رایگان یا با هزینه کمتری برایتان حساب می‌کنیم. این شرایط دقیقاً برای صنعت برق رخ داده است، صنعتی که برق را به کمتر از نصف قیمت به مردم می‌فروشد، هرچه برای کاهش مصرف و مدیریت مصرف تبلیغ کند، سود کرده است و در عوض می‌تواند برقی را که به بخش‌های غیرمولد چون خانگی می‌دهد، به صنعت اختصاص داده و رونق صنایع و افزایش اشتغالزایی را به‌دنبال داشته باشد.
طرح برق امید اما فرصتی برای جمع‌آوری برق‌ غیرمجاز که اتفاقاً بیشتر در مناطق محروم هم مشاهده می‌شود، فراهم خواهد کرد، چرا که وقتی می‌بینند بدون دغدغه می‌توانند با مصرف درست، از تخفیف صد درصدی برق بهره‌مند شوند، چرا باید به سمت استفاده‌های غیرمجاز بروند که اتفاقاً بسیار هم پرخطراست. اما شرطی که در بند چهارم آورده شد، نظارت، قوانین سفت و سخت و اجرای آن در صورت مشاهده است. و در پایان، شرط اصلی موفقیت این طرح، اطلاع‌رسانی صحیح به مردم خواهد بود که بتوانند راهکارهای کاهش مصرف را بیاموزند.
به هر حال جوامع بشری به یک رشد یافتگی نسبی رسیده‌اند و در کشور ما نیز همگام با روندهای جهانی باید موضوع اصلاح فرهنگ مصرف انرژی را در دستور کار قرار دهد، کاری مهم و زیربنایی که می‌تواند منجر به کاهش تخریب محیط زیست و هدر رفت منابع انرژی کشور شود. کاری که اگر امروز به فرزندانمان بیاموزیم می‌توانیم شاهد تغییر رفتار در بزرگسالی آنها باشیم. طرح برق امید، ‌می‌تواند طرحی امیدبخش دراستفاده درست و بهینه از منابع خدادادی در کشور پهناور ایران باشد. اگر که در کشور در هر مقطعی نگاه سیاست‌زده به موضوعات اجتماعی نداشته باشیم.