پس لرزه های سیاسی زلزله طبس

فرزانه قبادی / هشت روز بعد از حوادثی که کانون آن میدان ژاله تهران بود، طبس کانون زمین لرزه‌ای 7.8 ریشتری شد و سمت و سوی اخبار را از التهابات تهران به فاجعه‌ای در جنوب خراسان تغییر داد. فاجعه‌ای که دامنه آن تا پایتخت رسید و تهرانی‌های هراسان از زلزله را به خیابان کشاند. فردای آن روز مردم متوجه شدند کانون اصلی زلزله‌ای که دیروز عصر تهران را لرزانده بود، شهر طبس در خراسان جنوبی بود. طبسی که حالا به تلی از خاک تبدیل شده بود، ساعت 19/06 روز 25 شهریور در زمین لرزه‌ای شدید بسیاری از ساکنان خود را در آوار خانه‌های خشت و گلی بلعیده بود. بسیاری از اجساد هرگز پیدا نشدند و شهر تاریخی طبس و 30 روستای اطراف آن از جمله کاشمری، احمدیه، تورغلیان، ملشجانان، جوخا، اکبرآباد و... برای همیشه به ویرانه تبدیل شدند. روزنامه اطلاعات در تیتر اول خود نوشت:
«11 تا 18 هزار نفر در زلزله کشته شدند.» اما مرکز آمار ایران تعداد تلفات این زلزله را در شهر 13 هزار نفری طبس، شش هزار و 363 نفر اعلام کرد که با توجه به ساعت وقوع زلزله آمار قابل توجهی است.
همزمانی این زلزله با وقایع پیاپی سال 1357 باعث شد تا ویرانه‌های این حادثه تبدیل به میدانی برای مقابله مبارزان و حاکمیت شود. از سویی شاه، نخست‌وزیر (جعفر شریف امامی) و همسرشاه در روزهای پس از زلزله به طبس سفر کرده و با مردم از نزدیک دیدار کردند. شاه شخصاً به ارتش دستور رسیدگی به وضعیت زلزله زدگان را داد و سه روز عزای عمومی در کشور اعلام کرد. جشن‌های آبان‌ماه را لغو و گفت هزینه این جشن‌ها صرف رسیدگی به مردم زلزله زده خواهد شد. فرح دیبا فراخوانی ملی جهت جمع‌آوری کمک‌های مردمی برای مردم طبس منتشر کرد. اما روایت‌هایی نقل شده که او در بازدید از مناطق زلزله زده طبس با بی‌مهری مردم مواجه شد. چرا که مردم معتقد بودند ملکه در این فاجعه نقش دارد. فرح دیبا چند سال پیش از زلزله از شهر تاریخی طبس دیدار کرده و معتقد بود بافت تاریخی شهر باید حفظ شود و حالا مردم او را در کشته شدن عزیزان شان در خانه‌های خشت و گلی که استحکام لازم را نداشتند، مقصر می‌دانستند. از سوی دیگر مراجع و چهره‌های شناخته شده مبارز اقدام به برپایی پایگاه‌هایی در مناطق زلزله زده کردند و کمک‌های مردمی را جمع‌آوری و به دست مردم آسیب دیده از زلزله می‌رساندند.
پیام‌هایی در راستای تبلیغاتی بودن اقدامات حاکمیت در امدادرسانی به مناطق زلزله زده به مردم می‌دادند و آنها را به بی‌اعتمادی نسبت به دولت و حکومت ترغیب می‌کردند. هرچند مردم با پیش زمینه‌ای که از حوادث اخیر کشور بویژه اخبار مربوط به 17 شهریور داشتند، به نیروهای مبارز مردمی بیش از نیروهای دولتی و حاکمیت اعتماد داشتند.اما هر دوسوی ماجرا خبر نداشتند که در ماه‌های پیش رو حوادثی رخ خواهد داد که طبس و مردم زلزله زده آن را به فراموشی خواهند سپرد. البته دست حوادث دو سال بعد باز هم نام طبس را در میان حوادث تاریخی ایران پر رنگ کرد، اما در آن حادثه کمتر کسی از زلزله زدگان یاد کرد. بازماندگان زلزله طبس تا سه سال پس از زلزله وضعیت نابسامانی داشتند. زلزله‌ای که هنوز هم به‌عنوان شدیدترین زلزله ایران از آن یاد می‌شود، مدتی در میان حوادث انقلاب تیتر اخبار را به خود اختصاص داد و بعد فراموش شد.