در اهمیت «فرزانه» بودن

همایون امامی
پژوهشگر و مستندساز
مصطفی فرزانه هم مثل خیلی از فارغ‌التحصیلان سینما در خارج از کشور، پس‌ از فراغت از تحصیلات سینمایی اش از مدرسه مطالعات سینمایی (یا همان مدرسه ایدک فرانسه) به ایران بازمی‌گردد. او پیش‌تر فیلم «مینیاتورهای ایرانی»(۱۳۳۷) را ساخته است که با درخشش در جشنواره‌های جهانی نگاه‌ها را متوجه خود کرده است. در سال ۱۳۴۰ «کوروش کبیر» را می‌سازد. فیلمی که نخستین بار پرچم ایران را در جشنواره کن فرانسه به اهتزاز درمی‌آورد. بنابراین باید از فرزانه به‌عنوان نخستین و از معدود کسانی که با تولید فیلم مستند در متر و معیارهای جهانی، پای ایران را به جشنواره‌های معتبر جهانی باز کرد نام برد؛ و برای خلاقیت سینمایی و کارنامه‌اش ارزش و اهمیت
قائل شد.
بعدها در سال ۱۳۴۵ فرزانه موفق می‌شود نخستین دوره آموزشی سینما را در وزارت فرهنگ و هنر برگزار کند. دوره‌ای که از سیستم آموزشی ایدک فرانسه الگوبرداری کرده و در تاریخ با عنوان «کلاس آموزش فنی و سینمایی وزارت فرهنگ و هنر» از آن یاد می‌شود. کلاسی پربار که در آن نسل موفقی از مستندسازان و فیلمبرداران و تدوینگران و طراحان صحنه ایرانی پرورش پیدا می‌کنند. از جمله مستندسازان موفقی چون محمدرضا اصلانی، زنده یاد منوچهر عسکری نسب و برخی از چهره‌های مهمی که به‌عنوان فیلمبردار – مهدی حسابی – تدوینگر – فریده عسکری – در سینمای مستند ایران منشأ برداشتن گام‌های مهمی به سوی پیشرفت و همسنگی با استانداردهای جهانی مستندسازی شدند.
جامعه هنری ایران اما فرزانه را نه بر مبنای کارنامه پربارش که با اعتبار دوستی با صادق هدایت می‌شناسد. موضوعی که اگرچه اهمیت خاص خودش را دارد ولی اهمیتی ذاتی را متوجه فرزانه نمی‌کند که بیشتر باید از منظر اهمیتی اکتسابی به آن نگریست. بگذریم از این که نزد آدم دیرآشنا و مردم گریزی چون هدایت باید به لحاظ فرهنگی و جنس و جنم، خوی و خصلت‌های چشمگیری داشته باشی تا توانسته باشی توجه او را جلب کنی و حتی او را به نامه نگاری با خود واداری که از یک نزدیکی فکری، روحی خبر می‌دهد.
تا به حال فرزانه را فقط با واسطه گواهی‌های تاریخی و در کتاب‌های تاریخ سینما می‌شد یافت و شناخت و دسترسی به آثارش اگر نه غیرممکن که بسیاربسیار دشوار بود. لیکن به همت رضا حائری و حمایت سایت مستند «هاشور» که به صورتی جدی بازنمایی آثار کلاسیک و روز سینمای مستند ایران را وجه همت خود قرار داده، مروری بر آثار مصطفی فرزانه برگزار خواهد شد که مجالی منحصر به‌فردی است در شناخت این شخصیت مهم سینمای ایران که همچون پیر و مرادش صادق هدایت حاشیه‌های گمنامی را به عرصه‌های قیل و قال ترجیح داد. فرصت بسیار مهمی است برای همه ما که باید از آن سود بجوییم. فرصتی که معلوم نیست با توجه به شرایط فرهنگی و اجتماعی امروز کشورمان در آینده به این زودی‌ها دست بدهد یا نه.