وداع پنبه مغان با دوران طلایی

زهره افشار
خبر‌نگار
کشت و کار طلای سفید در دشت مغان هر چند از دوران رکود و افول خود کمی فاصله گرفته اما همچنان دورنمای خوبی ندارد. اگر پای درد‌دل کشاورزانی که نسل به نسل در این منطقه به کشت پنبه مشغول بوده‌اند بنشینید، درمی‌یابید چرا بیشترشان به فکر جایگزین کردن کشت دیگری به جای پنبه هستند؛ آن هم پنبه منطقه‌ای که کیفیت آن زبانزد جهانیان هست و هنوز که هنوز است برخی از  کشور‌ها مانند ایتالیا، خواهان آن هستند. کشاورزان می‌گویند قیمت تمام شده تولید به علت حمایت نشدن کشت پنبه آنقدر بالا رفته که چاره‌ای نداریم جز اینکه قید کشت پنبه را بزنیم و به کشت محصولات دیگر مانند بادام‌زمینی و گندم روی بیاوریم.
 
گره کار پنبه را از کشاورزان بپرسید
«عوض باقرزاده» یکی از همین کشاورزان است که پس از چندین دهه که همیشه مزرعه‌اش از وش سفید موج می‌زد، عطای کشت پنبه را به لقایش بخشیده و حالا گندم و بادام‌زمینی می‌کارد. البته خودش تأکید می‌کند اگر بار دیگر کشت پنبه مقرون به صرفه شود، باز هم پنبه خواهد کاشت. چون معتقد است کشاورز عاشق کارش است و فرزند و نوه‌هایش حق دارند لباسی از نخ تولیدی مغان داشته باشند. وی دَشت مُغان در شمالی‌ترین منطقه استان اردبیل را بهشتی می‌داند که به دلیل خاک حاصلخیز، آب و هوای مناسب و آب کافی هر چیزی را می‌توانی در آن بکاری و باکیفیت‌ترین محصول را برداشت کنی. باقرزاده می‌گوید: یادم نمی‌آید کارشناسی از اروپا به مغان آمده باشد و نگوید این منطقه چیزی از بهترین مزارع اروپایی کم ندارد.
وی می‌افزاید: همین ماه گذشته بود که دلال یک کارخانه فیلترسازی ایتالیا از آنجا که فکر می‌کرده وی هنوز پنبه می‌کارد، به مغان رفته و خواسته وش مزرعه‌اش را بخرد و وقتی دیده پنبه‌ای در کار نیست، گفته چطور مسئولان اجازه داده‌اند شما چنین گنجی را از دست بدهید. وی تصریح می‌کند: متأسفانه کشاورزان نقدینگی لازم برای خرید ماشین‌آلات را ندارند و دولت هم از آنها حمایتی نمی‌کند. همین مسأله موجب شده برداشت پنبه با استفاده از نیروی انسانی انجام شود و در نتیجه قیمت تمام شده بسیار بالا برود. وی با اشاره به اینکه از 4 سال پیش و بالا رفتن نسبی قیمت، خرید تضمینی صورت نگرفته، می‌افزاید: پنبه محصولی است که در صنایع روغن‌کشی هم کاربرد دارد و اگر دولت کمی برای تأمین ماشین‌آلات هزینه کند و به صورت اجاره‌ای در اختیار کشاورز قرار  دهد، عملاً سود می‌کند.
«علی محمدی»، دیگر کشاورز مغانی است که امسال هم پنبه کشت کرده است. وی می‌گوید: کارگران برای برداشت هر کیلو وش پنبه حدود یک هزار و 500 تا دو هزار تومان دستمزد می‌خواهند و همین دلیلی شده که در حین وش‌چینی شاخ و برگ را هم بکنند تا دستمزدشان بالاتر رود. این در حالی است که پنبه تولیدی ما به دلیل بلندی الیاف و مرطوب بودن نسبت به پنبه دیگر نقاط کشور، کیفیت ممتازی دارد و با این طرز برداشت به مشکل برمی‌خوریم. وی خاطرنشان می‌کند: از یک سو بذر مناسب پیدا نمی‌کنیم و از سوی دیگر دولت یارانه‌ای برای خرید تجهیزات به ما نمی‌دهد. وی می‌گوید: ما کشاورزان به این حقیقت رسیده‌ایم که دیگر جزیره نیستیم و باید با کشاورزان جهان رقابت کنیم اما حمایتی از ما نمی‌شود تا ما با ابزار لازم با کشاورزان دنیا مسابقه بدهیم. وی تأکید می‌کند وقتی 5 تن در هکتار پنبه تولید می‌کنیم، افتخارش مال دولتی‌هاست و کسی از کشاورزان نمی‌پرسد با چه جان کندنی به این تولید رسیدی؛ الان هم که هیچ کدام از ما کشاورزان مغانی دورنمای خوبی از کشت پنبه نمی‌بینیم، باز هم کسی نمی‌آید از خود ما راهکار بخواهد.
 
افزایش 60 درصدی سطح زیر کشت و تولید پنبه نسبت به پارسال
در همین حال «حسن روحی» معاون زراعت سازمان جهاد کشاورزی اردبیل هم به «ایران» می‌گوید: کشت پنبه در مغان قدمت بیش از 100 سال دارد. حتی آن زمان که نخ‌ریسی دستی بوده، در حاشیه رودخانه ارس و مزارع اصلاندوز واحد پنبه پاک‌کنی وجود داشته و پنبه‌دانه را از محلوج جدا می‌کرده است. در سال 50 کشت پنبه در این منطقه صنعتی شده و واحدهای پنبه پاک‌کنی در منطقه شکل گرفته است. به گفته وی، در سال‌های پس از انقلاب شرکت‌های زراعی پنبه منحل می‌شود و زمین‌ها به دست کشاورزان می‌افتد. کارها رو به روال بوده و حتی در سال 80 حدود 20 هزار هکتار از اراضی به زیر کشت پنبه می‌رود و 11واحد پنبه پاک‌کنی هم در منطقه پا می‌گیرد. روحی اما می‌گوید: بعداً محصولات رقیبی مانند گندم و بادام‌زمینی راه خود را به مزارع پنبه باز می‌کنند و کشت پنبه به دلیل زحمت زیاد و صرفه کم، جایگزین پیدا می‌کند. متأسفانه ادامه این روند موجب می‌شود در سال 93 سطح زیرکشت پنبه مغان به هزار و 500 تا 2 هزار هکتار برسد که یک‌دهم روزهای اوج پنبه بوده است.
معاون زراعت سازمان جهاد کشاورزی اردبیل می‌گوید: با حمایت‌های صورت گرفته، تأمین بذرهای اصلاح شده و کمک به برداشت مکانیزه چند سالی است بار دیگر کشت پنبه رونق گرفته است. به گفته وی، در سال گذشته 7 هزار و 700 هکتار از اراضی مغان زیرکشت پنبه رفته بود که 27 هزار تن تولید وش پنبه داشت ولی در سال جاری سطح زیرکشت 60 درصد افزایش یافته و پیش‌بینی می‌شود تولید هم به 50 هزار تن برسد. وی تأکید می‌کند: کشت پنبه برای ما اهمیت زیادی دارد و اگر کشاورزان آن را به تناوب با محصولاتی مانند گندم بکارند، گندم تولیدی می‌تواند پس از کشت تناوب تا 30 درصد افزایش عملکرد داشته باشد. به گفته وی، دشت مغان حدود 90 هزار هکتار کشت آبی و 150 هزار هکتار کشت دیم دارد که سالانه 2 میلیون تن محصول زراعی و باغی تولید می‌کند.