وجدان جمعی آگاه

دکتر سیدجواد میری
جامعه‌شناس
از تبعات بحران‎های اجتماعی این است که به «حافظه جمعی» و «وجدان جامعه» تلنگر می‌زند. وجدان جمعی هر جامعه در فراز و فرود تاریخ اش قوام می‌یابد و بحران‌های اجتماعی از جمله پدیده‌هایی هستند که می‌توانند این حافظه جمعی یا وجدان جمعی را تحت‌الشعاع قرار دهند، چرا که در بحران‌هاست که «من»های جدا افتاده از هم به «ما»ی مشترک تبدیل می‌شوند

1از تبعات بحران‎های اجتماعی این است که به «حافظه جمعی» و «وجدان جامعه» تلنگر می‌زند. وجدان جمعی هرجامعه در فراز و فرود تاریخ اش قوام می‌یابد و بحران‌های اجتماعی از جمله پدیده‌هایی هستند که می‌توانند این حافظه جمعی یا وجدان جمعی را تحت‌الشعاع قرار دهند، چرا که در بحران‌هاست که «من»های جدا افتاده از هم به «ما»ی مشترک تبدیل می‌شوند، به‌عنوان مثال در شرایطی مثل جنگ، زلزله، سیل، مصائب اجتماعی یا فجایع طبیعی چنین همبستگی‌هایی را شاهد هستیم؛ حتی امروز که با وضعیت بحران پاندمی کرونا روبه‌رو شده‌ایم و منطق زندگی روزمره، نه تنها در ایران بلکه در کل جهان، متأثر از آن شده است اگر «من»ها به «ما» بدل نشوند نمی‌توانیم از این بحران جهانی به سلامت گذر کنیم.
2در تمام جهان یکسری پروتکل‌های بهداشتی برای حفظ سلامت فردی و اجتماعی تعریف شده است، مانند اینکه فاصله فیزیکی یا اجتماعی را حفظ کنیم، در اجتماعات حاضر نشویم، از مراسم عروسی و عزا و هر مراسمی که در آن تجمع وجود دارد، پرهیز کنیم و مهمتر از همه اینکه «ماسک بزنیم». به این اعتبار، این همبستگی اجتماعی باید در هر جامعه وجود داشته باشد تا بتوان بحران‌ کرونا را پشت‌ سر گذاشت و اینجاست که سخن از «مسئولیت اجتماعی» به میان می‎آید؛ مسئولیتی که هر انسان در قبال دیگری و دیگرانی دارد که بتواند با تعامل و همبستگی با آنان از خود، میهن و جامعه‎اش صیانت کند.
همانگونه که وقتی به حریم سرزمین ما حمله و تجاوز شد «من»های جدا افتاده از هم تبدیل به «ما» و بازوی نظامی سرزمین‌مان شدند تا از مملکت‌مان دفاع کنند در دیگر ساحت‎ها هم انتظار می‌رود این «من»‌ها از جامعه و تداوم آن و بهداشت تن و روان آن دفاع کنند. اینجاست که ما می‎توانیم از «مسئولیت اجتماعی ایرانیان» صحبت کنیم که لازم است در برابر بحران کرونا هم متحد شویم تا همان‌طور که در دفاع از سرزمین‌مان پیروز شدیم در حفظ سلامت تن و روان جامعه‌مان هم موفق و اثرگذار ظاهر شویم.
3البته ناگفته نماند همان‌طور که برای حل بحران‌های اجتماعی انتظار می‌رود تک‌ تک افراد جامعه «مسئولیت‌پذیر» و «مشارکت‌طلب» باشند از کارگزاران و دولتمردان نیز انتظار می‌رود با اتخاذ سیاستگذاری‌های دقیق و کارشناسی‌شده در مدیریت بحران‌های اجتماعی همچون اپیدمی کرونا توانمند و اثرگذار عمل کنند. به این منظور، تعامل سیاستگذاران با اهالی‌ نظر، نخبگان و کارشناسان حوزه‌های مختلف می‌تواند مدیریت بحران را کم‌خطاتر و کم‌ریسک‌تر کند.
 اما اگر هر یک، چه «جامعه» و چه «سیاستگذاران»، در وظایف خود کوتاهی کنند و اخطار و راهنمایی کارشناسان حوزه سلامت و نخبگان اجتماعی را نادیده بگیرند بی‌شک این بی‌توجهی بر زحمت و رنج جامعه خواهد افزود و جامعه دچار جراحت‌های بیشتری خواهد شد.
بنابراین وقتی ما جامعه‌شناسان برای حل بحران کرونا صحبت از «مسئولیت اجتماعی» می‎کنیم این مسئولیت صرفاً متوجه مردم نیست، بلکه حاکمان و دولتمردان و دیگر نهاد‌های سیاستگذار باید تلاش کنند تا با مدیریت درست بحران و سیاستگذاری‌های عقلانی، وجدان جمعی را آگاه و جامعه را با خود همراه کنند؛ در قبال این مسئولیت‌شناسی کارگزاران، مردم هم باید به توصیه‎های آنان عمل کنند تا بتوانیم هرچه کم‌هزینه‌تر از این پاندمی عبور کنیم و این را بدانیم که هزینه بی‌توجهی به توصیه‌های مسئولان بهداشتی، جان‌مان و جان هموطنان‌مان خواهد بود.