نقش پژوهش در دوران بی‌تئاتری

سهیلا نجم
پژوهشگر و مدرس تئاتر
پژوهش به‌طور کلی تلاشی روشمند و برنامه‌ریزی‌شده برای دستیابی و کشف حقیقت درموضوعی معین مانند تئاتر است. دسته‌بندی اولویت‌های پژوهشی تئاتر البته کاری دشوار و مستلزم بحثی گسترده است؛ اما در حال حاضر و در جامعه در حال تعلیق ما یکی از بنیادی‌ترین و مهم‌ترین پژوهش‌هایی که باید درحوزه تئاتر انجام شود در خصوص آیین‌های نمایشی و مناسب زمان شدن آنهاست. اگر چه بدترین شرایط اجتماعی و فرهنگی جامعه‌ای در حال تعلیق است اما از نظر پژوهش در آیین‌های نمایشی و برای شخص پژوهشگر عالی است، چون می‌تواند به بازمانده‌ای از آیین‌ها و روش‌های دیرین دسترسی یابد و نشانه‌هایی از تکوین شکل‌های آینده را ثبت کند، اما پژوهش‌های تئاتری بویژه پژوهش‌های کاربردی نیازمند برنامه‌ریزی منسجم و با تداوم و حمایتگرانه است.
کمبودهای پژوهشی ما بیشتر پژوهش‌های کاربردی وبنیادینی است که به حمایت‌های دولتی و بخش‌های خصوصی هر دو نیاز دارد. جوانان مستعد ما باید از همان کودکی و در مدارس با ذهنیت پژوهشی و فرهنگ سؤال و جواب رشد کنند و با مبانی اولیه اصول و روش تحقیق آشنا باشند و ایجاد سؤال و روبه‌رو شدن با ابهام و یافتن پاسخ همراه با روحیه زیبایی‌شناسی در آنها نهادینه شود و بتوانند بدون دغدغه‌های ذهنی و نگرانی‌های مالی گرایش‌های پژوهشی‌شان را پیش ببرند؛ پژوهشگران ما بویژه جوانان به برنامه‌ریزی‌های منسجم و مستمر نیاز دارند. به‌عنوان مثال یکی از انگیزه‌‌های مهم من در ده‌ها سال تحقیق مستمر و نگارش کتاب هنر نقالی در ایران نمایاندن زایندگی موجود در ذات این هنر و قابلیت‌های موجود در اشکال متنوع نقالی و مناسب زمان شدن آنهاست. نقالی ضمن تأثیرپذیری از اشکال گذشته در پیدایش اشکال آینده نیز تأثیر خواهد گذاشت. من با این ذهنیت تحقیقاتم را در این زمینه از دوره دانشجویی در ایران آغاز کردم و با داشتن بچه و زندگی خانوادگی ادامه دادم. من اصلاً اهل هیچ یک از مناطقی که پیرامونش تحقیق کردم نیستم وهیچ‌وقت قهوه‌خانه‌نشین هم نبوده‌ام منتها از آن دوران می‌دیدم که اغلب دارند به شکلی که گاه تکراری است درباره تعزیه کارهایی می‌کنند اما کسی سراغ یکی از سرچشمه‌های اصلی تعزیه یعنی نقالی مذهبی و حماسی را نمی‌گیرد؛ در حالی‌ که تأثیرات آن در تعزیه به وضوح مشهود است؛ از موضوعات گرفته تا قراردادها و نحوه اجرا و بازی شبیه‌ها... اما کسی سراغ نقالی که مادر تمام این‌ هنرها است، نمی‌رود. تعزیه مقدار زیادی از آبشخورش، نقالی است. شگردها و تکنیک‌های اجرایی آن، متأثر از نقالی حماسی برای مخالف‌خوان‌ها و نقالی مذهبی، برای موافق خوان‌هاست و منابع تعزیه‌نامه‌ها هم از منابع نقالی مذهبی گرفته شده است. پس در ایران اول باید نقالی را بشناسیم. البته در جهان هم همین‌طور است و یکی از منشأهای داستانی نمایش در جهان، روایت بوده است. همه اینها به پژوهش نیاز دارد و مگر می‌توان تئاتری داشت که پشت‌اش به پژوهش‌های بسیار و البته درست و استاندارد گرم نباشد؟