پتروشیمی 30 درصد بالاتر از تعهدات به سامانه نیما ارز عرضه کرد

عطیه لباف  
 خبرنگار
آینده اقتصاد ایران به صنعتی وابسته است که از یک سو به نفت و گاز گره خورده و از سوی دیگر به صنایع غیرنفتی. صنعتی به نام پتروشیمی که تاریخچه‌اش به دهه 1330 بازمی‌گردد و اکنون ارزآوری خوبی برای کشور دارد اما هنوز نتوانسته به جایگاه درخور خود برسد. پتروشیمی با تمام این توسعه نیافتگی، همین حالا و در اوج شدیدترین تحریم‌ها بخش قابل توجهی از ارز مورد نیاز کشور را تأمین می‌کند و اگر تمرکز بیشتری روی توسعه آن شده بود، امروز اقتصاد ایران براحتی می‌توانست از نفت و گاز موجود کشور ارزش افزوده قابل توجهی ایجاد کند. اتفاقی که می‌توانست ایران را به کشوری صنعتی و با صادرات قابل توجه غیرنفتی تبدیل کند که حتی تحریم آن هم جذابیتی برای تحریم‌کننده نداشته باشد.
با تکیه بر این استدلال، حالا قطار توسعه این صنعت سرعت گرفته و مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی می‌گوید طرح‌هایی در حال اجراست که تنها عدد و رقم روی کاغذ نیست و به واسطه آنها در سال 1406 و پایان برنامه هفتم توسعه، ایران سالی 150 میلیون تن محصول پتروشیمی تولید می‌کند و این 150 میلیون تن محصول با لحاظ قیمت‌های کنونی نفت، حدود 44 میلیارد دلار در سال ارزآوری برای کشور خواهد داشت. اما مهم‌تر از افزایش تولید، تنوعی است که در محصولات صنعت رقم می‌خورد و بازار را برای ایران گسترده‌تر می‌کند.
3 گام تا توسعه بازار محور
بیش از 80 درصد وسایلی که در زندگی مدرن ما انسان‌ها می‌توان دید محصول نهایی پتروشیمی است. از ژل‌های پزشکی، لایه‌های جاذب موجود در پوشک تا مبلمان خانه‌ها و گوشی‌هایی که در دستانمان است. اما رسیدن به این محصولات نیازمند توسعه زنجیره تولیدات پتروشیمی است تا به خلق محصول نهایی برسد. آن وقت است که می‌توان ارزش افزوده، اشتغال و تاب‌آوری اقتصادی ایجاد کرد. در دهه‌های گذشته، توسعه این صنعت در ایران بیشتر روی توسعه بالادستی و بخش اولیه زنجیره محصولات متمرکز بوده؛ به طوری که محور اصلی مجوزهای توسعه صنعت پتروشیمی، میزان دسترسی به خوراک بود. غافل از اینکه دنیا اول بازار را بررسی می‌کند و بعد مجوز‌های ساخت مجتمع‌های پتروشیمی را صادر می‌کند و در کنار این مسأله صنایع پایین دستی نیز رشد می‌کنند تا بیشترین ارزش افزوده و اشتغال نصیب کشورها شود. توسعه‌ای بازارمحور که فروش محصولات نیز در آن سیستم، آسان‌تر است. حالا مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی می‌گوید اگرچه تناسب درستی میان محصولات پایه تولیدی صنعت نیست اما از ماه گذشته متوازن‌سازی سبد محصولات جدی‌تر شده و در نتیجه جهش سوم و طرح‌های تکمیلی و پیشران سبد محصولات پایه پتروشیمی متوازن می‌شود.
به گزارش «ایران»، بهزاد محمدی، در نشست خبری به مناسبت گرامیداشت روز صنعت پتروشیمی توضیح داد: 3 گام تا رسیدن به نقطه قابل قبول در سال 1406 برنامه ریزی شده و اکنون در حال اجراست تا به توسعه پایدار دست پیدا کنیم. گام نخست تا پایان سال 1400 است که تولید محصولات پتروشیمی از 66 میلیون تن در سال 1398 به 100 میلیون تن در سال 1400 می‌رسد. گام دوم، جهش سوم توسعه صنعت و حرکت به سمت تولید محصولاتی است که تا کنون تولید نمی شده و حتی به واردات آن محتاج بودیم. در پایان سال 1404 براساس این برنامه این جهش تولید محصولات به 133 میلیون تن می‌رسد. و در نهایت گام سوم که همان طرح‌های تکمیلی و پیشران است و با اجرای 30 طرح آماده در این بخش نه تنها بخش قابل توجهی از نیاز وارداتی کشور تأمین می‌شود، بلکه تولید محصولات پتروشیمی یک گام بلند در جهت تکمیل زنجیره ارزش و بازار محوری برمی دارند.
به گفته محمدی سال 1398 ، 56 مجتمع پتروشیمی در کشور فعال بوده‌اند و 15 میلیارد دلار درآمد صنعت بوده است. سال 1400 این رقم به 25 میلیارد دلار و  در سال 1404 به 35 میلیارد دلار می‌رسد. با اجرای طرح‌های تکمیلی و پیشران نیز شاهد جهشی در درآمدهای کشور تا حدود 44 میلیارد دلار در هر سال خواهیم بود که علاوه بر افزایش تولیدات، کیفیت محصولات نیز در این روند تصاعدی افزایش درآمد نقش دارد.
در پروژه‌های تکمیلی، طرح‌های خوراک ترکیبی، طرح‌های تولید پروپیلن و طرح‌های پیشران مربوط به 4 زنجیره پروپیلن، متانول، اتیلن و بنزین دیده شده که نتیجه‌اش ایجاد تنوع در سبد محصولات، توسعه زنجیره ارزش، کاهش واردات، تأمین خوراک صنایع پایین دستی و افزایش ارزش محصولات است. ضمن آنکه طرح‌ها کوچکند و می‌توان بر مبنای طرح آمایش سرزمین آنها را اجرایی کرد.
محمدی می‌گوید که سال 1404 رتبه ایران درزمینه تولید محصولات پایه در خاورمیانه به جایگاه نخست صعود خواهد کرد و در پایان 1406 بهره صنعت پتروشیمی متفاوت از امروز و تولیدات بازارمحور و متوازن خواهد بود.
 عادت به کار در فضای آرام نداریم
آنچه در پتروشیمی در حال انجام است، در سخت‌ترین دوره تاریخی این صنعت اجرا می‌شود. زمانی که تحریم‌ها نه اجازه ورود تکنولوژی و نه سرمایه‌گذاران را به ایران می‌دهد.  با این حال به گفته مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی در سال گذشته و 9 ماه ابتدایی امسال علاوه بر توسعه طرح‌ها، این صنعت ارزآوری خوبی برای کشور داشته است. محمدی می‌گوید: با وجود آنکه امریکا تمام صنعت و حتی خود من را تحریم کرده، اما عرضه ارز صنعت پتروشیمی به سامانه نیما در سال 98 و 9 ماهه نخست 99 حدود 30 درصد فراتر از برنامه بوده است.
معاون وزیر نفت با استناد به آمارهای بین‌المللی درباره رشد تقاضای محصولات پتروشیمی بیان می‌کند: آمارها نشان می‌دهد رشد تقاضا در بخش محصولات پتروشیمی بین ۴ تا ۵ درصد است، این درحالی است که رشد تقاضا در بخش نفت و فرآورده‌های نفتی در دنیا کمتر از یک درصد است. این موضوع مسئولیت ما را در توجه به این صنعت کلیدی دوچندان می‌کند و نشان می‌دهد که چقدر توسعه آن ضرورت دارد. او با اشاره به اخباری مبنی بر اینکه ممکن است امریکا هر شرکت بین‌المللی را که با ایران همکاری ارزی داشته باشد، تحریم کند؛ می‌گوید: عادت به کار در فضای آرام نداریم. شرایط الان هم آرام نیست که از تحریم‌های بیشتر امریکا شوکه شویم. محمدی در پاسخ به «ایران» ادامه می‌دهد: از آنجایی که فرمان صنعت پتروشیمی در دستان بخش خصوصی است، حرکت در بسیاری از بخش‌ها آسان تر است. البته برنامه داریم که با توسعه صنعت پتروشیمی و تکمیل زنجیره محصولات  و در کنار آن تنوع بازارهای صادراتی و کاهش اتکا به برخی از کشورها به سمتی برویم که تحریم‌پذیری صنعت سخت تر شود. او در همین رابطه به انتخابات اخیر امریکا و احتمال گشایش در روابط ایران اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: شرکت‌های خصوصی سیگنال‌های مثبتی را از سرمایه گذاران بین‌المللی دریافت کرده‌اند و برای ما هم نقشه راه مشخص است و به خوبی می‌دانیم که به محض گشایش باید سراغ کدام بخش برویم. امیدواریم این تغییر به ما در دو حوزه یعنی انتقال دانش فنی و جذب سرمایه‌گذار خارجی کمک کند.
محمدی با تأکید بر اینکه اگر با ورود امریکا به برجام در این دو حوزه اتفاق مثبتی بیفتد به نفع صنعت پتروشیمی ایران خواهد بود، گفت که ما با هیچ شرکتی وارد مذاکره نشدیم اما پالس‌های مثبتی از سوی شرکت‌های خارجی به برخی شرکت‌ها داده شده است.
 سهم ایران از آینده بازار پتروشیمی
منابع غنی و در دسترس نفت و گاز به عنوان خوراک، نیاز متنوع صنایع داخلی و بازارهای جذاب بین‌المللی ایجاب می‌کند که توسعه صنعت پتروشیمی همواره یکی از محورهای اصلی توسعه کشور باشد. البته توسعه ای که محصول صادراتی آن به جای 250 دلار به ازای هر تن (متانول)، بیش از 1500 دلار نصیب کشور کند. تحلیلگران بازار جهانی پتروشیمی خیلی امیدوار هستند که در دهه آینده ایران یکی از تولیدکنندگان قدرتمند و صاحب بخش قابل توجهی از ارزش بازار باشد و به واسطه منابعی که از نفت و گاز در اختیار دارد، بازیگر فعال بازار شود.
بررسی‌های «ایران» نشان می‌دهد که اندازه بازار جهانی پتروشیمی در سال 2019 حدود 441 میلیارد دلار بوده است و انتظار می‌رود در سال 2020 به 476.2 میلیارد دلار برسد. پتروشیمی‌ها به سرعت در حال تبدیل شدن به بزرگترین محرک تقاضای جهانی نفت هستند. رشد تقاضا برای محصولات پتروشیمی بدان معناست که پتروشیمی‌ها بیش از یک سوم رشد تقاضای نفت تا سال 2030 و تقریباً نیمی از آن تا سال 2050 را به خود اختصاص می‌دهند؛ رقمی بالاتر از مصرف حمل و نقل هوایی و زمینی. در چنین شرایطی به گفته مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، صنعت پتروشیمی سال گذشته ۳۵ میلیون تن خوراک گاز طبیعی، اتان، میعانات گازی، مایعات گازی، نفتا و  نفت سفید از صنعت نفت و گاز کشور دریافت کرده که این میزان معادل ۸۰۰ هزار بشکه در روز است. با ادامه روند توسعه خوراک صنعت پتروشیمی در سال ۱۴۰۴ به معادل ۲ میلیون بشکه نفت خام در روز می‌رسد. همچنین تا سال ۱۴۰۶ با طرح‌های در دست اجرا این رقم به ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه نفت خام در روز خواهد رسید؛ یعنی بیش از 2.5 برابر سال گذشته. این نشان‌دهنده حرکت سریع ایران در ایجاد ارزش افزوده از نفت و گاز است که امید است محقق شود.