طرفداران سرود ایرانی کم شده‌اند

رشید وطن‌دوست خواننده موسیقی کلاسیک است که در دوران جنگ تحمیلی به‌عنوان خواننده در جبهه‌های نبرد حضور داشته و برای تقویت روحیه رزمندگان با ارکستر به اجرای موسیقی می‌پرداخته است. این خواننده اپرا از سال 1347 به استخدام اپرای تهران درآمد و به‌دنبال آن به اجراهای متعددی پرداخت. وطن‌دوست که هم اکنون در زمینه آموزش آواز کلاسیک فعال است حدود بیست سال تکخوان ارکستر سمفونیک تهران به رهبری حشمت سنجری،10 سال سولیست ارکستر ملی ایران به رهبری فرهاد فخرالدینی و همچنین سولیست ارکسترهای دیگر بوده ‌است.او همچنین با ارکستر ملی تلویزیون نیز همکاری داشته و آثار مختلفی را ضبط کرده است.  وطن‌دوست که در سال ۱۳۶۷ از طرف شورای عالی ارزشیابی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نشان درجه یک هنری را دریافت کرده است چندی پیش قطعه خلیج فارس را اجرا کرده است.

 شما فعالیت موسیقایی خود را پیش از انقلاب با اپرای تهران آغاز کردید و طی سالیان سال با ارکسترهای مختلف همکاری داشتید. موسیقی کلاسیک یکی از شاخه‌های موسیقی است که ریشه‌اش غیرایرانی است ولی هنرمندان بسیاری به آن گرایش یافته‌اند و در کنار موسیقی اصیل ایرانی راه خود را پیدا کرده است. فکر می‌کنید این ژانر طی سال‌ها چه فراز و نشیب‌هایی را طی کرده است و چقدر نسبت به قبل از انقلاب مورد توجه قرار گرفته است؟
تخصص من اپرا است و فرهنگ ایرانی زیاد با اپرا آشنایی ندارد. وقتی انقلاب شد، یک سری آمدند اپرا و باله را منحل کردند و تنها ارکستر سمفونیک را نگه داشتند و حتی حکم من را هم به‌عنوان سولیست ارکستر سمفونیک زدند. اوایل انقلاب آهنگسازان مختلفی آمدند و سرودهای انقلابی ساختند که من نیز گاهی با آنها سرود می‌خواندم. من حتی در مناسبت‌های سیاسی نیز با ارکستر قطعاتی را اجرا کردم؛ به‌عنوان مثال برای خداحافظی مرحوم آقای رفسنجانی از ریاست جمهوری و خداحافظی آقای خاتمی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  یعنی ارکستر سمفونیک تهران در زمان پیروزی انقلاب آثار موسیقی کلاسیک را اجرا می‌کرد و به نوعی راوی این ژانر از موسیقی بود.
بله در واقع باید بگویم که با پیروزی انقلاب اسلامی شرایط کاری ما که فقط در حوزه اپرا و آواز کلاسیک کار می‌کردیم وارد مرحله جدیدی شد چرا که بعد از انحلال اپرا، این ارکستر سمفونیک تهران بود که بار زیادی از برنامه‌های مناسبتی و مجلسی موسیقی کشور را به دوش کشید. در آن سال‌ها زنده یاد حشمت سنجری رهبر ارکستر سمفونیک تهران بود و ما در آن مدت با سرپرستی این هنرمند برنامه‌های متعددی را اجرا کردیم که بخشی از این برنامه به اجرای رپرتوارهای حماسی و انقلابی اختصاص پیدا کرد.البته ناگفته نماند که در این حوزه بیشتر خوانندگان بعد از انقلاب از ایران رفتند و تنها من و چند نفر دیگر ماندیم و به کشورمان خدمت کردیم.
به نظر شما موسیقی و خصوصاً موسیقی کلاسیک پس از انقلاب چه دستاوردهایی داشته است؟
فکر می‌کنم موسیقی کلاسیک همانند موسیقی پاپ چندان دستاوردی نداشته است. در واقع موسیقی کلاسیک مخاطبان زیادی ندارد و مخاطبان عام در شرایط عادی و معمول بیشتر ترجیح می‌دهند که موسیقی پاپ را گوش کنند تا اینکه بخواهند موسیقی کلاسیک و خصوصاً آواز کلاسیک گوش کنند. موسیقی کلاسیک در همه جهان یک سبک جدی است و بر مبنای یک تفکر و اندیشه هدفمند ساخته می‌شود.
به‌طور کلی همان‌طور که می‌دانیم توجه مردم به آواز کلاسیک خیلی کم است و فقط تعداد محدودی اپرا گوش می‌کنند. بسیاری از مردم پاپ گوش می‌کنند و طرفدار این سبک هستند. البته من خودم هم پاپ گوش می‌کنم به‌عنوان مثال من آهنگ‌های زنده‌یاد مرتضی پاشایی را گوش می‌کنم. آهنگ و شعرهای این خواننده پاپ واقعاً سوزناک است و به دل همه می‌نشیند؛ مانند او دیگر خواننده پاپ نخواهیم داشت. من اصلاً آهنگ‌های پاپ دیگر را گوش نمی‌کنم زیرا اصلاً به دلم نمی‌نشیند. مرتضی پاشایی بی‌نظیر بود؛ همچنین محمد نوری را هم واقعاً دوست داشتم. مردم موسیقی کلاسیک گوش نمی‌کنند و در هیچ کجای دنیا این طور نیست یعنی اینکه مخاطبان به این نوع موسیقی علاقه زیادی دارند. در کشور ما فقط تعداد محدودی از افراد مسن اپرا و موسیقی کلاسیک گوش می‌کنند.
البته مسأله مهم این است که بسیاری از مردم ایران شناخت چندانی از موسیقی کلاسیک ندارند به‌همین خاطر آن را دنبال نمی‌کنند در صورتی که ما در کشورمان ارکستر سمفونیکی داریم که بیش از 8 دهه از فعالیت آن می‌گذرد ولی از آنجایی که برنامه اجرای مدونی ندارد نتوانسته در معرفی موسیقی کلاسیک موفق عمل کند.
سال‌ها از انقلاب و جنگ می‌گذرد اما ماندگاری قطعاتی که آن زمان خلق شده تا به امروز که 4 دهه از آن روزها می‌گذرد، ادامه دارد. فکر می‌کنید رمز ماندگاری این آثار چه بوده و چرا دیگر شاهد ساخت قطعات ماندگار در موسیقی‌مان نیستیم؟
به نظر من در حال حاضر کسی دیگر سرود گوش نمی‌کند. آن موقع زمان انقلاب و جنگ بود و مردم چون حال و هوای خاصی داشتند، سرود گوش می‌کردند وگرنه الآن همه دوست دارند که ترانه و آوازهای شاد محلی بشنوند. در واقع از زمانی که جنگ ایران و عراق به پایان رسید، مخاطبان و طرفداران سرود ایرانی هم کم شدند.
در واقع ذائقه شنیداری مردم تغییر کرده؟ و براساس این تغییر نیز موسیقی روند دیگری را پیش گرفته؟ یعنی هنرمندان برای حفظ مخاطبانشان راه خودشان را تغییر داده اند؟
نه این‌طور نیست که هنرمندان در ارائه و ساخت موسیقی خیلی از راه خود دور شده باشند ولی مشکل اینجاست که در حال حاضر تعداد مخاطبان موسیقی پاپ نسبت به گذشته زیادتر شده است. خوانندگان جدید که من اسم اکثر آنها را نمی‌دانم، مرتب در سالن‌های مختلف تهران و شهرستان‌ها کنسرت اجرا می‌کنند. البته ارکستر سمفونیک و گاهی ارکستر ملی برنامه اجرا می‌کند اما به‌طور کلی من به‌عنوان یک خواننده اپرا فکر می‌کنم موسیقی نسبت به گذشته پیشرفت چندانی نداشته است.
به‌نظر شما در 42 سال گذشته مشکل عمده موسیقی کلاسیک چه بوده است؟
به‌نظر من موسیقی کلاسیک در 40 سال گذشته نه چندان بد بوده و نه خیلی عالی عمل کرده است. در واقع در یک حد وسطی قرار گرفته است. نکته دیگر این است که موسیقی و خصوصاً موسیقی کلاسیک باید شنیده شود اما در حال حاضر عادت مخاطبان به شنیدن آثار موسیقی کلاسیک از بین رفته است.
مشکلی که امروز در موسیقی با آن درگیر هستیم این است که مردم دیگر موسیقی‌های تکراری را دنبال نمی‌کنند و به‌همین دلیل از موسیقی ملی ما فاصله گرفته‌اند. برای همین بهتر است فکری به حال نواها و ملودی‌های مهجور اقوام ایرانی کرد تا با احیای آنها جانی تازه به کالبد موسیقی ایرانی ببخشیم.
در کنار مشکلات موسیقی کلاسیک آیا می‌توان گفت که این ژانر نقطه عطفی هم داشته است؟
این موضوع را گردانندگان و مسئولان حوزه موسیقی باید بررسی کنند که ببینند آیا موسیقی در سال‌های اخیر نقطه عطفی داشته است یا خیر. اگر نقاط عطفی داشته است، باید آن نقاط را بررسی کنند تا در ادامه بتوانند از آنها استفاده بیشتری کنند و باعث قوی‌تر شدن موسیقی شوند.
به‌نظر من وضعیت موسیقی آن‌طور که باید شایسته نیست، شما نگاه کنید در کشورهای دیگر از جمله جمهوری آذربایجان ۵۰ درصد زندگیشان موسیقی است و ارکستر ملی، ارکستر سمفونیک، اپرا و... دارند. من خودم آواز کلاسیک و سلفژ تدریس می‌کنم و قبل از انقلاب اسلامی ۳۲ اپرا در تالار رودکی خواندم و بعد از انقلاب اسلامی ۲۰۰ سرود خواندم ولی هیچ کس به هنرمندان موسیقی اهمیت نمی‌دهد.
پس بایستی گفت که مدیران در این زمینه نقش اصلی را ایفا می‌کنند و بروز موسیقی‌های سخیف بخشی به گردن مدیرانی است که باعث ارائه موسیقی خوب نمی‌شوند؟
من فکر می‌کنم موسیقی کلاسیک در این شرایط بیشتر به کمک و حمایت دولت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی احتیاج دارد. دولت باید بودجه بیشتری در وهله اول برای موسیقی و بعد برای موسیقی کلاسیک اختصاص بدهد تا هنرمندان موسیقی کلاسیک بتوانند با خیالی آسوده‌تر و تمرکز بالاتری کار کنند.
اما خب شاهد این هستیم که روز به روز میزان توجه مدیران به این ژانر کمتر از سابق است و این مسأله اصلاً به نفع آن نیست و باید علت آن ریشه‌یابی شده و درمان شود. مدیران ما باید مانند موسیقی پاپ توجهشان به این بخش از موسیقی بیشتر معطوف شود و مانند کودک یتیم با آن برخورد نشود.
متأسفانه طی سال‌های اخیر هم مردم توجه‌شان به موسیقی پاپ بیشتر شده و هم مسئولان بیشتر از این ژانر حمایت می‌کنند من حرفم این نیست که چرا به آن توجه می‌کنند بلکه معتقدم که در کنار توجه به یک سبک از موسیقی بایستی به دیگر انواع نیز پرداخت و البته که توجه و حمایتشان از موسیقی اصیل ایرانی و کلاسیک که توسط هنرمندان دلسوز مملکت اجرا و ارائه می‌شود، بیشتر شود.
اکثر هنرمندان از جمله شما به عدم حمایت دولت از موسیقی اشاره کرده‌اید درست است که این ضعف وجود دارد اما می‌بینیم که هنرمندان راه خودشان را ادامه داده‌اند و شاهد خلق گروه های تازه تأسیس هستیم؟
هر‌چند ما هیچ حمایتی نداریم ولی اصلاً دست از کارمان نمی‌کشیم و با عشق به راهمان ادامه می‌دهیم. من خودم سال‌هاست که مشغول تدریس آواز کلاسیک هستیم و مدت کوتاهی است که ارکستری را با نام «سامیا» راه‌اندازی کردم و به نوعی مشغول اشاعه موسیقی قابل قبول در آن هستیم.
اعضای ارکستر همگی از تحصیلکرده‌های موسیقی هستند و خودم نیز علاوه بر اینکه سرپرستی آن را برعهده دارم، آواز کلاسیک هم می‌خوانم البته در کنار آواز کلاسیک، قطعات آذری را نیز اجرا می‌کنم. همانطور که می‌دانید این روزها با فقر موسیقی و گوش‌هایی که تشنه شنیدن این شکل از موسیقی هستند رو به رو هستیم و سعی کردم موسیقی درست را به گوش مردم برسانم، من آذری هستم و این ژانر از موسیقی برایم از اهمیت زیادی برخوردار است و البته به معنی این نیست که دیگر موسیقی‌ها درجه اهمیت کمتری دارند بلکه توجهم به موسیقی آذری کمی بیش از دیگر ژانرهاست.