ارتقای سطح سواد سلامت جامعه

دکتر مصطفی معین
پزشک
با گذشت یکسال از شیوع بیماری کرونا، هنوز هم اطلاعات ما درباره جنبه‌های آسیب شناختی بیماری کرونا دقیق و کامل نیست و ابهاماتی نیز درباره پیامدهای بلندمدت آن وجود دارد. عفونت ویروسی کووید۱۹ اندام‌های گوناگون بدن از جمله مغز و سیستم اعصاب را درگیر می‌کند و در دوره حاد آن علائمی مانند سردرد، احساس سرگیجه، عدم تمرکز، خستگی مفرط، درد عضلات، کم اشتهایی، از دست دادن حس چشایی و بویایی و حساسیت به نور در چشمان عارض می‌شود. اگر درگیری شدیدتر باشد، التهاب مغز (انسفالیت) و مننژیت ویروسی یا سکته مغزی رخ دهد که باید بیمار بستری شود و تحت مراقبت پزشکی قرار گیرد و ممکن است اثرات پایداری بر بیمار به‌جای گذارد. علاوه بر نفوذ ویروس و ایجاد التهاب در سیستم مغز و اعصاب که علائم بالینی آن گفته شد، برخی اختلالات روانپزشکی هم می‌تواند بروز یابد. بر پایه پژوهش‌های انجام گرفته، بروز اختلالات روانپزشکی در مبتلایان به کرونا دو برابر بیشتر از مبتلایان به سایر بیماری‌های عفونی در همان دوره بوده است. همچنین احتمال شیوع کووید۱۹ در بیماران دچار اختلالات روانپزشکی ۶۵ درصد بیشتر از افراد دیگر است که دلیل این امر عدم مراجعه بموقع به پزشک پس از آغاز علائم کرونا یا عدم همکاری نسبت به رعایت توصیه‌های بهداشتی مانند زدن ماسک، حفظ فاصله اجتماعی یا شست‌و‌شوی منظم دست‌ها و آلودگی‌هاست. یکی از پیامدهای بیماری کرونا که به علت اضطراب و وحشت ناشی از نداشتن درمان اختصاصی و نبودن چشم‌انداز روشنی از آینده بیماری است، انگ یا استیگما است. انگ به بیمار، خانواده بیمار و حتی پزشک و دارو یا واکسن باعث عدم کنترل شیوع بیماری و گسترش و تشدید آن می‌شود.
اما درباره میراث کرونا برای جامعه بشری می‌توان گفت دو گروه پیامدهای مثبت و منفی را به‌دنبال خواهد داشت. از جمله پیامدهای منفی و آسیب‌های آن این است که دوران پساکرونا با عوارض پیچیده بهداشتی، روانی، اجتماعی و اقتصادی طولانی مدت همراه خواهد بود. فقر گسترش پیدا می‌کند و فاصله‌های اجتماعی و اقتصادی بیشتر می‌شود که پیامدهایی چون افزایش خشونت، اضطراب، افسردگی و سایر اختلالات روانپزشکی و آسیب‌های اجتماعی گوناگونی به‌دنبال آنها ظاهر می‌شود. کاهش سطح اعتماد و سرمایه اجتماعی، کاهش همبستگی و تشدید روحیه دشمن انگاری در مناسبات خانوادگی و اجتماعی و حتی توسعه کشورها خود را نشان خواهد داد. نقش رسانه‌ها، آموزش‌های عمومی و ترویجی و سیاست‌های بهداشتی و اجتماعی چه در دوره حاد بحران کرونا و چه در دوران پساکرونا در انگ زدایی و تعدیل شرایط و مشکلات می‌تواند تعیین کننده باشد. پیامدهای مثبت و مواهبی که همه‌گیری کرونا برای جوامع داشته و خواهد داشت این است ضعف‌های زیرساختی و ساختاری مدیریت بحران و نظام سلامت خود را نشان داد که می‌تواند فرصتی برای رفع آن ضعف‌ها تلقی شود. همچنین تغییر و اصلاح نوع نگاه و رویکرد انسان‌ها، جوامع و کشورها نسبت به محیط زیست و برنامه‌ریزی برای حفظ آن در چارچوب توسعه متوازن و پایدار مورد انتظار است. بهره‌گیری بسیار بیشتر از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی برای ارائه آموزش، ارتقای سطح سواد سلامت جامعه، سبک زندگی سالم و پرهیز از رفتارهای پرخطر، گسترش عدالت، ترمیم شکاف‌های اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی، تقویت فرهنگ صلح و همزیستی از دیگر مواردی است که به‌عنوان میراث کرونا باید مایه عبرت باشد و از فرصت‌های آن بهره‌گیری شود.