درسنامه‌ای در ستایش عقل

اسماعیل علوی
دبیر گروه پایداری
عباسیان با وجود آن‌که عموزادگان رسول خدا(ص) بودند و با تکیه بر همین قرابت بر اموی‌ها غلبه یافتند، اما خیلی زود پس از روی کار آمدن، بنای بدرفتاری با علویان و چهره‌های شاخص آنان، یعنی نوادگان پیامبر اکرم(ص) را که از موقعیت خاص و از جایگاه عصمت و طهارت برخوردار بودند گذاشتند. به گونه‌ای که روی امویان را در اعمال ظلم و استبداد نسبت به آل رسول(ص) و شیعیانشان سفید کردند. آنان آنچنان کینه اهل بیت را به دل گرفتند که گویی میان آنان و آل‌ الله خونی تقاص نگرفته بر زمین مانده است. از این‌ رو با ربودن گوی سبقت از بنی‌امیه در زشتکاری نسبت به خاندان رسول گرامی اسلام و علویان در تاریخ بنام شدند. آنان در دوران خلافت هارون‌الرشید در سال 183 یعنی 50 سال پس از تأسیس سلسله عباسی دست به خون عبد صالح خدا امام موسی کاظم(ع) آلودند و حضرتش را پس از زندان‌های مکرر و آزار و اذیت بسیار به شهادت رساندند. عباسیان که تجربه خلافت بنى‌امیه و رفتار آنان با مردم و نتیجه کارشان همچون آیینه عبرت مقابلشان بود، با سالوس و ریا، افکار و اهداف خود را در هزارتوى سیاسى‌کارى پنهان کرده و عوامفریبى را سرلوحه روش حکومتى خود ساخته بودند. اما ریاکاری‌هایشان در مقابل سیره و سلوک ذریه پیامبر(ص) از پرده بیرون افتاده و اهل بیت رسول خدا و ائمه معصومین(ع) همچون پایگاه روشنگرى خطرى براى آنان محسوب مى شدند و معیارهاى قیاس رفتار اسلامى حکومتگران با سیره و سنت رسول(ص) خدا بودند.
امروز (25 ماه رجب) مصادف با شهادت مظلومانه هفتمین خورشید فروزان هدایت، امام موسی کاظم(ع) است. امام همامی که پس از تحمل سال‌ها سختی و رنج در سیاهچال‌های بصره و بغداد سرانجام به امر هارون‌الرشید خلیفه ستمگر عباسی، مسموم شد و مظلومانه به شهادت رسید. در دوران حیات امام موسی کاظم(ع) با دخالت حاکمان عباسی، ارزش‌های دینی وارونه و در خدمت حاکمیت جور بود، در نتیجه امت اسلامی از نظر اخلاقی و اعتقادی در معرض سقوط قرار داشت. آن حضرت(ع) برای مقابله با آسیب‌هایی که هویت امت اسلامی را تهدید می‌کرد، به چاره‌اندیشی برخاست و با شیوه‌های مؤثر به ترویج و تحکیم ارزش‌های معنوی و معرفتی اقدام نمود. امام موسی کاظم(ع) با درک و شناخت دقیق از ریشه‌های بحران به احیای مکارم اخلاقی و آموزه‌های دینی پرداخت و نسبت به شناساندن جلوه‌های مسلمانی در میان امت از طریق نشر معارف همت گمارد. آن حضرت با تربیت «گروه صالحان» پلی میان خود و امت ایجاد کرد و جهت مقابله با انحرافات اخلاقی و اعتقادی، بر جایگاه رفیع عقل به عنوان ابزاری کارآمد در حوزه شناخت، تأکید فرمود. امام موسی کاظم(ع) ضمن حدیثی مفصل و طولانی خطاب به هشام بن حکم پیرامون اهمیت و جایگاه ویژه عقل در مجموعه تعالیم اسلامی فرمود: ای هشام! خداوند به وسیله خرد، حجت را بر انسان‌ها تمام کرده است. آن حضرت(ع) همچنین آنانی را که خرد نمی‌ورزند با عنوان بدترین جنبندگان نکوهش فرموده و در همین راستا درونمایه خردورزی را فروتنی در برابر حق برشمرده که به صورت تقوا جلوه‌گر می‌شود. براساس تعالیم امام موسی کاظم(ع) هر چیزی را راهنمایی است و راهنمای خردمند، عقل اوست و خردمندان در دنیا و آخرت نزد خداوند مقامی رفیع دارند و اعمال آنان ارجمندتر برشمرده می‌شود. در این آموزه آن حضرت(ع) صبر را نشانه عقل و مردم‌داری و مردم‌دوستی را به عنوان نیمی از عقل مورد ستایش قرار می‌دهد. امام موسی کاظم(ع) همچنین با دامن زدن به جریان اصیل اسلامی، جان جویندگان حقیقت را از معارف اسلامی سرشار و آینده امت را با بیداری و دینداری حقیقی همراه می‌کند تا از خطر انحرافات در عصر و زمانه خود مصون و برکنار بمانند.