درست و غلط در ملیت‌گرایی ایرانیان

مفهوم ملت و ملیت از مفاهیم مناقشه برانگیز در علوم اجتماعی و سیاسی است. هنوز میان صاحبنظران بحث است که آیا «ملت» مفهومی حقیقی است یا اعتباری. آیا از جمله واقعیت‌های عینی و مستقل از عالم ادراکات است یا یک برساخته ذهنی برای مقوله سازی‌های نظری است؟ به هر روی، با تکوین جهان جدید، مقوله ملت – و به تبع آن، «ملیت» – توجه تحلیلگران را بیش از پیش به خود جلب کرد. جالب‌تر آنکه این مفاهیم به‌زودی ردای ایدئولوژی بر تن کردند و اسبابی برای تمایزطلبی و تشخص بخشی شدند. ایدئولوژی ناسیونالیسم در چنین شرایطی شکل گرفت. اگرچه در بطن این ایدئولوژی مفهوم ملت و تعلق به آن جای گرفته است اما مثل هر ایدئولوژی دیگری، شاخه‌های گوناگونی یافت. اینگونه است که امروز می‌توان از ناسیونالیسم رمانتیک، ناسیونالیسم نژادی، ناسیونالیسم مدنی، ناسیونالیسم پسامدرن و... سخن گفت.
«ناسیونالیسم نژادی در تاریخ ایران» عنوان کتاب جمع و جوری است که مشخصاً به موضوع ملیت خواهی ازلی انگارانه (ناسیونالیسم نژادی) در ایران معاصر می‌پردازد. عبدالرضا نواصری، نویسنده اثر، در تحقیق خود نشان می‌دهد که پس از شکست دولت‌های برآمده از مشروطیت در رفع عقب ماندگی جامعه و ناتوانی آن‌ها در فرایند توسعه ایران، بخشی از روشنفکران درصدد برآمدند که ضمن بازاندیشی در سنت فکر ایرانی، نسخه درمان عقب ماندگی جامعه را در استقرار نظامی اقتدارگرا و متمرکز بر مبنای ایدئولوژی ملیت و ناسیونالیسم جست و جو کنند. روایت این روشنفکران تجددگرا البته خالی از تفاخرهای نژادی نبود و به این اعتبار، ناسیونالیسم نژادی در ایران پایه گذاری شد. مؤلف البته در دوره زمانی پهلوی اول، محدود نمی‌ماند و سرگذشت این ایدئولوژی را تا روزگار ما دنبال می‌کند و ظهورات مختلف آن را همراه با نمایندگان و پیش برندگانش معرفی می‌نماید.
کتاب حاضر، مخاطرات نژادگرایی در عرصه ناسیونالیسم را یادآوری می‌کند و ضمن ارجاع به تجربه‌های جهانی این ایدئولوژی، تلویحاً ناسیونالیسم مدنی و عقلانی را روبه‌روی آن می‌نشاند. عبدالرضا نواصری تحقیق خود را در سه فصل اصلی به همراه یک مقدمه و یک نتیجه گیری سامان داده است. در فصل اول مفاهیم ومفردات، نظریه‌ها و گونه شناسی ناسیونالیسم شرح داده می‌شود. فصل دوم به ناسیونالیسم در ایران نظر می‌کند و سه نسل از متفکران ناسیونالیسم نژادی را بازشناسی می‌نماید و در ادامه، به وضعیت این ایدئولوژی در دوران پس از انقلاب می‌پردازد. و نهایتاً در فصل سوم، احزاب و انجمن‌های فکری و سیاسی با گرایش ناسیونالیسم نژادی را فهرست می‌کند. این کتاب اگرچه در 170 صفحه فراهم آمده است اما بضاعت و بنیان خوبی در تحقیق پیرامون یک مفهوم بسیار مهم سیاسی-اجتماعی در ایران معاصر دارد و خواننده را با حجمی معقول از اطلاعات مفید تغذیه می‌کند.
ناسیونالیسم نژادی در ایران معاصر / عبدالرضا نواصری / انتشارات گام نو