آیا این واقعاً فاصله‌گذاری اجتماعی است؟


سید فرید العطاس
استاد جامعه شناسی دانشگاه ملی سنگاپور
بحث‌هایی وجود دارد که آیا وضعیت فعلی که برای کاهش شیوع کرونا باید مراعات کنیم «فاصله‌گذاری اجتماعی» است یا «فاصله‌گذاری فیزیکی»؟ من طرفدار این نگاه هستم که عبارت فاصله‌گذاری اجتماعی، نامگذاری مناسبی نیست. اما باید بدانیم جامعه شناسی درباره چه چیزی است تا این نکته را متوجه شویم.
 جامعه شناسی چیست؟
جامعه شناسی چیست؟ شاید بهتر باشد از مؤسس این رشته، عبدالرحمان ابن خلدون آغاز کنیم. ابن خلدون یکی از برجسته‌ترین دانشمندان مسلمان قبل از عصر مدرن بود. او علم کاملاً جدیدی را پایه نهاد که در کتاب «مقدمه» یا سه جلد درآمدی بر تاریخ، آن را «علم الاجتماع الانسانی» نامیده است. به‌عبارت امروزی، این عنوان جامعه شناسی خوانده می‌شود که مطالعه جامعه است. خود جامعه به اشکال متفاوت زندگی گروهی انسان‌ها می‌پردازد. این اشکال شامل ارتباطات اجتماعی، فاصله اجتماعی، انزوا، جداسازی، همکاری، رقابت، تقسیم کار و همبستگی اجتماعی می‌شود. تمام این اشکال هستند که به انسان اجازه می‌دهند در کنار هم باشند، با هم زندگی کنند و در انواع اجتماعات و گروه هایی که جوامع را انجمن‌ها  تشکیل می‌دهند، تعامل کنند.
ابن خلدون برای نشان دادن ضرورت اطلاع از طبیعت جامعه برای تمییز بین واقعیت و تخیل در تاریخ، مثال مباحث آثار تاریخی مربوط به تبار حاکم مراکش، ادریس ابن ادریس از قبیله ادریسیان را مطرح می‌کند. شایعه پراکنان گفته بودند ادریس جوان حاصل روابط نامشروع و فرزند خونی رشید، از کارگزاران ادریسیان بوده است. به‌عبارت دیگر، ادعا شده بود که مادر ادریس روابط نامشروع با رشید داشته است. البته در واقعیت پدر ادریس با اقوام بربر وصلت کرده بود و در میان آنان در بیابان زندگی سپری کرده بود. نکته جامعه شناختی ابن خلدون این است که طبیعت بادیه نشینی اینچنین است که چیزی به معنای روابط نامشروع خارج از ازدواج امکان پذیر نبوده، مگر اینکه تمام جامعه از آن خبردار می‌شدند. جایی برای مخفی شدن و رابطه داشتن وجود نداشته. به اعتقاد ابن خلدون، این واقعیت که پدر و مادر ادریس در میان قبایل بربر زندگی می‌کرده‌اند، امکان نداشته مادر او بتواند روابط نامشروع داشته و فرزند نامشروعی به دنیا آورد و هیچکس از آن مطلع نشود. اگر چیزی از زندگی بادیه نشینی، یعنی سبک زندگی قبایل بادیه نشین، شرایط اجتماعی و شیوه تعامل آنان با یکدیگر می‌دانستیم، می‌توانستیم نتیجه‌گیری کنیم که امکان نداشته ادریس حاصل روابط نامشروع مادرش باشد.
بنابراین، جامعه شناسی درباره شناخت ماهیت اجتماعیات، یعنی تعاملات، همکاری و اجتماع بین موجودات بشری است و به نقش عوامل اجتماعی در توسعه گروه ها، جوامع و تمدن‌ها می‌پردازد. به‌عنوان نمونه، از طریق جامعه شناسی است که می‌توانیم ادعای نامشروع بودن ادریس را ارزیابی کنیم.
جامعه شناسی درباره جامعه است. جامعه شناسان به تعاملات، همکاری و تجمع بین نوع بشر و عملکرد فاکتورهای اجتماعی در شکل‌گیری آنان علاقه‌مند هستند. این جمله چه حرفی درباره فاصله گذاری اجتماعی برای ما دارد؟
آیا این واقعاً فاصله‌گذاری اجتماعی است؟
اصطلاح فاصله‌گذاری اجتماعی همزمان با بحران کنونی کرونا به گوش‌مان خورد. رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی به معنای حفظ حداقل فاصله با دیگران است. دلیل امر این است که وقتی فردی سرفه یا عطسه می‌کند یا حرف می‌زند ذرات ریز آب دهان و بینی که ممکن است حاوی ویروس باشد به اطراف پخش می‌شود. نزدیک بودن به چنین فردی می‌تواند منجر به تنفس و فرو بردن آن ذرات شود که در صورت بیمار بودن فرد، می‌تواند حاوی ویروس کرونا باشد.
 فاصله‌گذاری اجتماعی به‌عنوان یک اصطلاح عمومی در قرن 21 ظاهر شد. این اصطلاح به رعایت فضای فیزیکی بین افراد بیرون از خانه، دور هم جمع نشدن و عدم حضور در تجمعات اشاره دارد. اما می‌شود استدلال آورد که این اصطلاح غلط است.
معنایی که از فاصله‌گذاری اجتماعی مد نظر است، در واقع فاصله‌گذاری فیزیکی است. عملاً بسیاری از تعاریف فاصله‌گذاری اجتماعی تصریح می‌کنند که این امر به‌عنوان فاصله‌گذاری فیزیکی نیز شناخته می‌شود؛ تأثیر اشتباهی است که اجتماعی و فیزیکی هر دو به یک چیز واحد اشاره داشته باشند.
جامعه شناسی علم مطالعه امور اجتماعی است. این علم در عوامل اجتماعی مداقه می‌کند تا جوامع بشری و انبوهی از مشکلاتی که با آنها روبه‌رو می‌شوند و تغییراتی را که تجربه می‌کنند ، درک کنند. تغییرات و مشکلات در جامعه را نیز می‌توان با رویکردهای مختلف، از جمله از منظر آسیب شناسان، اقتصاددانان و... بررسی کرد. اما برای جامعه شناسان مسأله جامعه و اجتماع اهمیت دارد. معنای این حرف درباره فاصله‌گذاری اجتماعی چیست؟
فاصله‌گذاری اجتماعی مفهوم بسیار مهمی در جامعه شناسی است. در بهداشت عمومی، این اصطلاح جدید است اما در جامعه شناسی رد آن را می‌توان تا قبل از جنگ جهانی دوم مشاهده کرد. قطعاً کاربرد آن به‌همان معنای فاصله فیزیکی یا مسافتی نبوده است. البته این بدان معنا نیست که فاصله‌گذاری اجتماعی و فیزیکی نمی‌توانند توأمان رخ دهند. دو فرد ممکن است هم فیزیکی و هم اجتماعی از یکدیگر فاصله داشته باشند. فاصله فیزیکی در برخی موارد می‌تواند منجر به فاصله اجتماعی نیز بشود. هرچند در سایر موارد، فاصله اجتماعی می‌تواند تأثیری از فاصله فیزیکی نگیرد و حتی به خاطر فاصله فیزیکی، فاصله اجتماعی کمتر هم بشود.
فاصله اجتماعی به فقدان تماس اجتماعی، فارغ از فاصله و نزدیکی فیزیکی اشاره دارد. تماس اجتماعی خود می‌تواند بر مبنای تکرار یا ویژگی‌های صمیمی‌تر دسته‌بندی شود که این ویژگی‌ها لزوماً شامل ارتباط چهره به چهره، تصویری و صوتی بی‌واسطه با افراد حاضر در گروه های اصلی ما مانند خانواده، همکاران و دوستان نمی‌شود. در هر صورت، تماس اجتماعی درباره نزدیکی اجتماعی و روابط اجتماعی بین افراد، فارغ از میزان نزدیکی فیزیکی آنها است.
دو فرد ممکن است به لحاظ فیزیکی دور از هم باشند، اما به لحاظ اجتماعی نزدیک و صمیمی باشند، که به آن ارتباط اجتماعی می‌گویند. وقتی یک زوج، به‌دلیل محدودیت‌های سفر با مرزهای جغرافیایی از یکدیگر دور افتاده‌اند و از طریق شبکه‌های اجتماعی همدیگر را می‌بینند، دچار فاصله اجتماعی نیستند. با وجود فاصله فیزیکی، تماس اجتماعی آنها صمیمی است.
از سوی دیگر، می‌شود به‌لحاظ فیزیکی نزدیک هم بود و ارتباط اجتماعی نداشت. در این مورد، نزدیکی فیزیکی توأم با فاصله اجتماعی وجود دارد. به‌عنوان مثال فرض کنید دو نفر با هم از روی خط عابر رد می‌شوند. این دو نفر با اینکه از لحاظ فیزیکی بسیار به‌هم نزدیک هستند، با هم غریبه‌اند، رفتار و اقدامات آنها معطوف به یکدیگر نیست و هیچ ارتباط اجتماعی بین آنها وجود ندارد. مثال دیگر، خرید از بقالی است. فاصله‌های فیزیکی نزدیک است، اما تماس اجتماعی محدود به زمان کوتاه حساب و کتاب مالی است.
در این دوران کرونا، نیاز به‌تشویق و اجبار فاصله گذاری فیزیکی و نه اجتماعی داریم. فاصله‌گذاری فیزیکی است که برای محدود کردن شیوع بیماری کرونا لازم است. دقیقاً به خاطر فاصله‌گذاری فیزیکی و عدم امکان تعامل اجتماعی از فاصله نزدیک است که باید انواع دیگر ارتباط اجتماعی، نه فاصله‌گذاری اجتماعی را تشویق کنیم.
زمان آن است که منظورمان را صریح و روشن بیان کنیم. ما باید به فاصله فیزیکی و ارتباط اجتماعی فکر کنیم و اینکه چطور می‌توانیم قرابت اجتماعی را در عین جدایی فیزیکی از یکدیگر ارتقا دهیم.

آدرس مطلب http://old.irannewspaper.ir/newspaper/page/7589/17/572223/0
ارسال دیدگاه
  • ضمن تشکر از بیان دیدگاه خود به اطلاع شما رسانده می شود که دیدگاه شما پس از تایید نویسنده این مطلب منتشر خواهد شد.
  • دیدگاه ها ویرایش نمی شوند.
  • از ایمیل شما فقط جهت تشخیص هویت استفاده خواهد شد.
  • دیدگاه های تبلیغاتی ، اسپم و مغایر عرف تایید نمی شوند.
captcha
انتخاب نشریه
جستجو بر اساس تاریخ
ویژه نامه ها