برخی وجود هرگونه زیبایی شناسی در فرهنگ ایران را انکار می‌کنند

مریم شهبازی
خبرنگار
حمیدرضا بُسحاق، نویسنده و مترجم حوزه فلسفه در حالی مشغول بازگردان به فارسی «زیبایی شناسی در تفکر اسلامی» نوشته «خوزه میگِل پوئرتا ویلچِز» شده که امیدوار است محققان از این کتاب به‌عنوان الگویی برای ماندگار کردن تفکرات بزرگانمان بهره بگیرند. این استاد دانشگاه تهران می‌گوید: «در شرایطی که برخی افراد هر گونه زیبایی‌شناسی و حتی هنر و فلسفه را در ایران انکار می‌کنند باید به این افراد نشان داده شود که ما هم برخوردار از چنین مضامینی هستیم.»
 ویلچِز، یکی از بزرگ‌ترین زیبایی شناسان اسلامی
حمیدرضا بسحاق، مترجم و استاد فلسفه هنر درباره «زیبایی‌شناسی در تفکر اسلامی»، کتابی که از چندی پیش ترجمه‌اش را آغاز کرده به «ایران» می‌گوید:«نویسنده‌ این کتاب «خوزه میگِل پوئرتا ویلچِز»، استاد زیبایی‌شناسی و فلسفه هنر در دانشگاه گرانادای اسپانیا و یکی از بزرگ‌ترین زیبایی‌شناسان در حوزه زیبایی‌شناسی اسلامی است. اثر او دوره تاریخی گسترده‌ای را دربر می‌گیرد و از زیبایی‌شناسی شعر عصر جاهلی در شبه‌جزیره عربستان آغاز می‌شود و به بحث از زیبایی‌شناسی قرآن، احادیث و آرای اندیشمندان بزرگ مسلمان در غرب و شرق اسلام می‌پردازد. کتاب در حدود یک هزار صفحه است که بعد از اتمام کار ترجمه به‌احتمال زیاد در قالب دو یا سه مجلد در اختیار علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت.»
این استاد دانشگاه تهران درباره علت ترجمه این کتاب افزود:«چرایی ترجمه این کتاب به ترجمه قبلی‌ام بازمی‌گردد، کتاب «زیبایی و اسلام» نوشته «والری گونزالس» که از پژوهشگران مشهور در حوزه هنر و زیبایی‌شناسی اسلامی به شمار می‌آید. وی در این کتاب ارجاعات مختلفی به کتاب «زیبایی‌شناسی در تفکر اسلامی» ویلچِز داده بود و همین مسأله موجب علاقه‌مندی‌ام به مطالعه‌اش شد. کتاب را که مرور کردم آن را بسیار ارزشمند یافتم.» بسحاق یکی از ویژگی‌های مثبت این کتاب را در گستره قابل‌توجه تاریخی‌اش می‌داند؛ این‌که تنها به برهه خاصی از تاریخ اسلام محدود نمی‌شود. او در ادامه می‌افزاید:«همان‌طور که گونزالس تحت تأثیر ویلچز قرار دارد، ویلچز هم تا حدود زیادی وام‌دار «وودیسواف تاتارکیویچ» است که صاحب آثاری همچون مجموعه سه‌جلدی «تاریخ زیبایی‌شناسی» است. البته شهرت تاتارکیویچ بیش از همه به کتاب «تاریخ مفاهیم بنیادین زیبایی‌شناسی» او بازمی‌گردد که سال پیش ترجمه آن را به پایان رساندم و به‌زودی از سوی نشر چشمه در اختیار علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت.»
آن‌طور که بسحاق تأکید دارد، ویلچز تحت تأثیرکتاب «تاریخ مفاهیم بنیادین زیبایی‌شناسی» تاتارکیویچ دست به ارائه الگویی مشابه در اسلام زده است. او می‌گوید:«ویلچز در مقدمه کتاب «زیبایی‌شناسی در تفکر اسلامی» تأکید کرده که از این روش استفاده کرده و حتی از نوشته تاتارکیویچ به‌عنوان مهم‌ترین اثر زیبایی‌شناسی غرب یادکرده است. تاتارکیویچ در این کتاب مفاهیمی مانند هنر، زیبایی، خلاقیت، میمزیس (تقلید)، تجربه زیبایی‌شناسی و... را در متون غربی تحلیل و واکاوی کرده است و ویلچز نیز با الهام از او همین مفاهیم را در متون اسلامی بررسی و تحلیل کرده است.»
 ترجمه این نوشته بی‌توجه به متون عربی ممکن نبود
این مترجم و استاد دانشگاه درباره دشواری‌های ترجمه این کتاب تصریح می‌کند:«اصل کتاب به زبان اسپانیایی است و من مشغول کار روی ترجمه انگلیسی‌اش هستم. خود نویسنده در مقدمه کتاب می‌گوید که «اولگ گرابار»، نظریه‌پرداز بزرگ هنر اسلامی، به او گفته کتاب را به انگلیسی ترجمه کند. البته اکثر ارجاعات و نقل‌قول‌ها به زبان عربی است و در واقع من بیشتر درگیر متن عربی هستم تا انگلیسی. بنابراین کتاب در اصل دوزبانه (انگلیسی- عربی) است. از همین رو مترجم نیازمند تسلط به هر دو زبان است و بدون توجه به متون عربی نمی‌توان نسخه انگلیسی را به‌درستی به فارسی بازگرداند.»
بسحاق در پاسخ به اینکه چه طیفی مخاطب این کتاب هستند می‌گوید: «ازآنجایی‌که «زیبایی‌شناسی در تفکر اسلامی»، اثری تخصصی به‌شمار می‌آید مخاطبان آن بیشتر قشر دانشگاهی و محققانی هستند که در زمینه مضامین زیبایی‌شناسی و فلسفی بویژه در اسلام تحقیق می‌کنند. علاوه بر آن، دانشجویان رشته فلسفه و کلام اسلامی، همه رشته‌های هنری و ادبیات نیز می‌توانند از آن بهره بگیرند؛ این کتاب به‌نوعی تاریخ فلسفه اسلامی را هم شامل می‌شود، منتهی نویسنده از بعد زیبایی‌شناسی و هنری به آن پرداخته است.» این استاد دانشگاه در پایان خاطرنشان می‌کند:«امیدوارم محققان و نویسندگان ما هم از الگوی نویسنده این کتاب برای بررسی و تألیف آثاری درباره زیبایی‌شناسی در فرهنگ خودمان بهره بگیرند. به گمانم وقت آن شده که از این طریق حاصل تفکرات و آثار بزرگان خودمان را نیز ماندگار کنیم؛ کاری که هنوز توجه چندانی به آن نشده است. در شرایطی که برخی افراد هر گونه زیبایی‌شناسی و حتی هنر و فلسفه را در ایران انکار می‌کنند باید تلاش شود تا به اتکای پژوهش در نسخ خطی و دیگر آثار به‌جامانده به این افراد نشان داده شود که ما هم برخوردار از چنین مضامینی در فلسفه، ادبیات و هنر ایران‌زمین هستیم.»