نگاهی به دامنه تازه در بورس

حمید میرمعینی
کارشناس ارشد بازار سرمایه
برخلاف ایران، دربورس‌های جهانی، دامنه نوسان ثابت و پایداری وجود ندارد. به این معنا که بورس‌های دنیا بسته به شرایط به‌صورت موقتی، دامنه نوسانی برای بازار تعیین و پس از عادی شدن شرایط، دوباره دامنه نوسان حذف می‌شود. برای مثال هم اکنون درژاپن دامنه نوسان 25درصدی اعمال شده است، اما ثابت و همیشگی نیست.
در بورس تهران با توجه به شرایط به‌وجود آمده و روند ریزشی، نهادهای نظارتی تصمیم گرفتند که از دامنه نوسان نامتقارن منفی 3 و مثبت 6 درصد استفاده کنند، تصمیمی که از ابتدای اردیبهشت ماه اصلاح شد و به نظر می‌رسد که مسئولان قصد دارند بتدریج ازاین دامنه نوسان خارج شوند.
این درحالی است که درمجموع اعمال دامنه نوسان چه متقارن و چه نامتقارن، خود باعث بروز مشکلاتی در بازار می‌شود. یکی از این مشکلات این است که دامنه نوسان موجب کاهش نقدشوندگی بازارشده است که تغییر آن به دامنه نامتقارن آن را تشدید کرده است. مشکل دیگری که دامنه نوسان ایجاد کرده، خارج کردن بازار از تحلیل است. درواقع فعالیت بازار برمبنای یک دامنه نوسان مشخص باعث شده است تا شاهد جریان صف‌نشینی و رفتارهای توده‌ای باشیم. ازاوایل سال گذشته که تعداد سهامداران نیز افزایش یافت، این رفتارها بیشتر شد. در شرایطی که قیمت سهم دربازار باید براساس ارزش ذاتی و مستنداتی که از قیمت دفاع کند، تعیین شود، این رفتارهای توده‌ای و صف‌های خرید و فروش سنگین است که قیمت را مشخص می‌کند.
سومین اشکال دامنه نوسان نیز، هدایت بازار به‌سمت قیمت‌گذاری دستوری است. درحالی که بازارسرمایه طلایه‌دار مقابله با قیمت‌گذاری دستوری است، اما با تعیین دامنه نوسان که درعمل محدوده افت و رشد قیمت را تعیین می‌کند، شاهد یک نوع قیمت‌گذاری دستوری هستیم که به بازار و ذات آن آسیب وارد می‌کند. البته روند ریزشی بازار به عوامل متعددی ارتباط دارد که دامنه نوسان یکی از آنهاست. طی 9 ماهه اخیر، وجود دامنه نوسان موجب شد تا برخی از سهم‌ها با چندین برابر ارزش ذاتی خود معامله شود. در واقع مسئولان برای صیانت از حقوق سهامداران دست به تعیین دامنه نوسان می زدند، اما درعمل همین دامنه به بازار آسیب می‌زند. برهمین اساس باید همانند سایر کشورها به سمت توسعه بازارحرکت کنیم. البته قرار نیست که به یکباره با حذف دامنه نوسان شوک دیگری به بازار وارد کنیم، بلکه می‌توان این دامنه را دربرخی از سهم‌ها که دارای عمق بیشتر، معاملات بالاتر، بازارگردان قوی‌تر و... هستند حذف کرد و پس از بررسی و تحلیل نتایج دریک طرح آزمایشی بتدریج به کل بازار تعمیم داد تا برای همیشه تکلیف دامنه نوسان را دربازار سرمایه روشن کنیم.
مهم‌ترین موضوع درتعادل بازار این است که در زمان کمتری به تعادل قیمتی دست یابیم و این درحالی است که نبود دامنه نوسان باعث می‌شود تا در زمان کوتاهی قیمت به تعادل برسد و به‌دنبال آن نقدشوندگی نیز افزایش یابد. البته حذف دامنه نوسان پیش از عملیاتی شدن به بسترهایی مانند افزایش شناوری سهام، تقویت سهامداران عمده، شفافیت اطلاعاتی، تقارن اطلاعاتی، دسترسی یکسان به اطلاعات برای تمام ذینفعان و فعالیت بازارگردانان قوی نیاز دارد. هرچند سال هاست که کارشناسان بازار بر ضرورت حذف دامنه نوسان تأکید می‌کنند، اما دو دلیل عمده مانع تحقق آن شده است. درابتدا شرایط سیاسی و اجتماعی کشور مانع می‌شود به‌طوری که تصمیم‌گیری دراین خصوص به شجاعت بالایی نیاز دارد تا تبعات احتمالی حذف دامنه نوسان را بپذیرند. برای مثال طی یک ماه گذشته دربورس ترکیه شاخص به‌دلیل تغییر نرخ بهره با افت حدود 25 درصدی مواجه شد، ولی بسرعت دوباره به شرایط عادی خود بازگشت. علت دوم نیز به توسعه نیافته بودن بازار سرمایه ایران برمی‌گردد. بازار سهام ایران به یک برنامه و چشم‌انداز بلندمدت نیاز دارد که براساس آن مشخص شود که برای حل مشکلات ساختاری چه برنامه‌هایی اجرا خواهد شد، اما هم اکنون شاهد تدوین چنین برنامه‌ای نیستیم و درچنین بازاری تصمیم‌گیری دراین باره دشواراست.