وجه معلمی ادبیات

ارمغان بهداروند
شاعر
وجهِ معلمی ادبیات، در هر عصری مزید بر همه فضیلت‌هایش بوده است و شاید تأکید مکتب‌های دیروز و مدرسه‌های امروز بر برخوانی متون ادبی مؤید همین وجه ادبیات باشد. الگوپذیری از پیشنهادهای فردی و جمعی که محصول دانستگی ادیبان و پیش‌اندیشی مولدان ادبی است، نقدترین و نافذترین سرفصل‌های آموزشی محسوب می‌شود و سوادآموزان بیش از هر چیز، «زبان فارسی» را با مرور و مواجهه با «ادبیات فارسی» آموخته‌اند. آموزشِ توأمان خواندن و نوشتن و درک درستی‌ها و نادرستی‌های انسان، منتهی‌الیه این فرایند مدرسه‌ای است. ادبیات امروز هر چند چندان که باید مشمول توجه مؤلفان کتب درسی نیست از وجه معلمی خود کوتاه نیامده است و همچنان که ریشه در میراث عظیم‌ متقدمان دارد، از انسان روزگار خویش و مواهب و مصایبش، نوشته است. اگر از انسان غالب و مغلوب عصر خود می‌نویسد؛ مؤید موضع‌گیری اجتماعی و موضوعیت‌بخشی به اصالت‌ انسان است و می‌خواهد شناختی شایسته‌تر از سزاواری‌ها و ناسزاواری‌های فردی و جمعی به مخاطبان خود ببخشد. آزردگی انسان این عصر از تشدید خشونت‌ها، ترویج تنگ‌نظری‌ها و خودانگاری‌ها و دیگرآزاری‌ها از مهم‌ترین مسأله‌های ادبیات امروز است که بدبختانه خود اهالی ادبیات نیز از قربانیان‌ این مخمصه هستند؛ جمعیتی که داعیه‌دار تضییع کرامت و تقلیل اخلاق‌اند باید بیش و پیش از هر کس، به تعلیم رواداری و نهادینه کردن آن بکوشند. «هم‌زیستی هوشمندانه» و «حفظ حقوق فردی و گروهی» از این قبیل است، حتی تصور این که ادبیات مکلف به جهل‌زدایی از جامعه، خود، مغلوب تازشگری‌ها و مرتکب ناروایی‌ها گردد، رنج‌آور است. وجه معلمی ادبیات ایجاب می‌کند که خبط و خطایی اگر در خاطره جمعی جامعه اختلال ایجاد می‌کند با شکیبایی و شعور، خود و مخاطبان خود را به «خشونت‌پرهیزی» دعوت کند و به نفی «خود‌پسندی و خودمحوری» برخیزد. آنچه که به گواه برخی رویدادهای رسانه‌ای شده می‌تواند دلیل کمرنگ شدن رواداری‌ها در اضلاعی از هندسه ادبیات امروز ما عنوان شود، نگران کننده است و این آزردگی وقتی غریب‌تر می‌شود که سیئاتی همچون زورمندی و دیگرستیزی در ادبیات جایگزین حسناتی چون احترام و اعتزاز به یکدیگر شده است. «رواداری» عصاره اخلاق و عادت ادبیات است و اگر انجام این فریضه به هر دلیل قضا شده است، هیچ‌ نسخه‌ای بهتر از مرور دوباره میراث ادبی درمان‌بخش نخواهد بود. خواهیم آموخت که: «هر‌چه نپاید دلبستگی را نشاید.»‌