فولاد آبدیده در نقش سینمایی

فرانسیس مک  دورمند 64 ساله که متولد ایالت ایلینویز امریکا است و از سال 1982در صحنه‌های هنری فعال بوده، با فتح جایزه اسکار بهترین بازیگر زن نقش اول امسال نام خود را از چند جهت وارد دفاتر تاریخ سینما و از دیگران تفکیک کرد. وی که نام واقعی و کاملش «سینتیا آن اسمیت» است و در کودکی یتیم شد و یک اسقف کلیسا پدرخوانده او شد و سال‌هاست که همسر جوئل کوئن یکی از دو عضو تیم معروف فیلمسازی برادران کوئن، (دیگری اتان کوئن است) و همراه و همکار ثابت قدم آنها به شمار می‌آید، به‌سبب نمایش حرفه‌ای و ستودنی‌اش در «نومادلند» برنده جایزه مذکور شد. او که در تهیه و تولید این فیلم هم شریک بوده، به اولین زن در تاریخ سینما تبدیل شده است که به‌طور همزمان و در یک فیلم هم اسکار بازیگری را گرفته و هم اسکار تهیه‌کنندگی آن را. افزون بر این مک  دورمند که شمار قابل توجهی از کارهایش فیلم‌های مستقل و کم هزینه و «B Movie»‌های هالیوود بوده، با پیروزی اخیرش به دومین زنی بدل شده که سه جایزه اسکار بهترین بازیگر زن را تصاحب کرده و نفر قبلی (و اول) در این زمینه کاترین هپبورن فقید و افسانه‌ای است که البته طی 7 دهه بازیگری این جایزه ارزشمند را چهار مرتبه کسب کرد. مک  دورمند به لطف اسکار بازیگری امسا‌لش هفتمین هنرپیشه‌ای به حساب می‌آید که سه اسکار بازیگری را کسب کرده که هر سه آنها «رقابتی» است و هیچ‌یک اسکار خدمات تمام عمر نبوده و حالت تجلیل از وی و غیر رقابتی را نداشته‌اند.
مراحل تکامل یک بازیگر
اولین نقش‌آفرینی حرفه‌ای مک  دورمند بر صحنه تئاتر و در نمایش «یک قلعه قشنگ» نوشته درک والکوت شکل گرفت، اما این اولین فیلم بلند او به‌نام «خون ساده» به‌کارگردانی برادران کوئن و محصول 1984 بود که ناگهان مک  دورمند را در مرکز توجه قرار داد و با این که ستاره‌های اصلی «بزرگ کردن آریزونا» فیلم خبرساز سال 1987 همین برادران، نیکولاس کیج و هالی هانتر بودند ولی بازی در این فیلم جای پای مک  دورمند را هم در صحنه‌های هنری محکم تر کرد. همین برادران بودند که اولین اسکار عمر هنری مک  دورمند را با جای دادن او در متن داستان قدری جدی و قدری فانتزی «فارگو» در سال 1996 نصیب وی کردند اما حقیقت امر این است که نقش مک  دورمند در این فیلم به‌عنوان یک افسر پلیس زن باردار که در سرمای شدید و در دل برف عمیق زمستانی ایالت مینه‌سوتای امریکا با چند خلافکار و جنایتکار نه چندان باهوش در می‌افتد، سطح پایین‌ترین و معمولی‌ترین نمایش او در میان سه پیروزی اسکاری‌اش در جمع بازیگران زن جهان بوده است و فقط از آکادمی اسکار برمی‌آید که این نمایش کمی مسخره را تا این حد پاس بدارد و یک درام واقعی بینگارد اما نمایش‌های جدی‌تر مک  دورمند را در فیلم‌هایی مانند «می سی سی پی در آتش» (1988)، «تقریباً مشهور» (2000) و «سرزمین شمالی» (2005) فقط با کاندیدایی صرف (البته برای اسکار نقش دوم زن) پاسخگو باشد. در نقطه مقابل اسکار‌های دوم و سوم مک  دورمند به شایستگی و در فیلم‌هایی به‌دست آمدند که تم درام و واقع‌بینانه آنها با بازی قوی این هنرمند در نقش زنانی فاجعه دیده عمیق‌تر و تأثیرگذارتر می‌شد و از هر جهت وی را مجزا از سایرین و سزاوار تحسین می‌کرد. مک  دورمند در «سه بیلبورد، بیرون ابینگ میسوری» محصول 2017 زن رو به پیری ولی سرسختی است که بدون امید بستن به قوانین کج و معوج امریکا مصمم به انتقام گرفتن بابت ماجرای قتل بی‌رحمانه دخترش است و دراین راه از هیچ اقدامی و حتی نصب بیلبوردهایی هشداردهنده که روی آنها برای افشای حقیقت از مردم طلب امداد می‌کند، ابایی ندارد. در «نومادلند» هم که سومین اسکار بازیگری را نصیب مک  دورمند کرد، وی زنی مسن از طبقه متوسط و کارگری است که وقتی کارخانه محل کارش به‌سبب بی‌رونقی تعطیل می‌شود چاره‌ای بجز به حرکت درآمدن با یک ون مسافرتی در سطح ایالات مختلف امریکا ندارد، تا مگر از این طریق به رزق و روزی اندکی برسد و از پای در نیاید. زندگی واقعی مک  دورمند به‌رغم دوری او از بسیاری فیلم‌های پرفروش و تمایل آشکار وی به آثار کم هزینه و کم فروش، سرشار از درآمد و رفاه بوده و البته این توصیف به‌معنای پرهیز کامل مک  دورمند از چرخه فیلمسازی سرشار از سود کمپانی‌های غربی و فرایند موسوم به «سیستم هالیوودی» نبوده و او در فیلم‌هایی مثل «تبدیل شونده‌ها: بخش تاریک ماه» و «ماداگاسکار3» (که دومی یک کارتون پولساز است) بازیگری و صداپیشگی کرده و اگر به‌دنبال مجموع فروش فیلم‌های متعدد وی باشیم، به رقمی فراتر از 2.3 میلیارد دلار می‌رسیم.
زن اول جوامع مرد سالار
نقاط اوج کار مک  دورمند که دانش‌آموخته دانشگاه‌های معتبر هنری بتانی و ییل است، در فیلم‌ها و تئاترهایی بوده که پیرامون سوژه‌هایی دراماتیک و اجتماعی و مبتنی بر زنانی بوده که باید در جوامعی فاقد عدالت و مرد سالار گلیم خود را از آب بیرون می‌کشیده‌اند و البته او پای ثابت بسیاری از کارهای برادران کوئن هم بوده که سوای قرابت فامیلی در وی خصلت‌های زنانی را می‌بینند که زندگی در هجران و خلأ را آموخته و فولاد آبدیده شده‌اند. مک  دورمند اضافه بر آثاری که نام‌شان آمد، در فیلم «مردی که آن جا نبود» (2001)، «پس از خواندن بسوزان» (2008) و «درود بر سزار»‌(2016) دیگر کارهای اتان و جوئل کوئن هم بازی کرده و اگر مثال‌هایی از قماش اول و فیلم‌های خوب غیر کوئنی وی را خواستار باشید، باید نام‌های «برنامه پنهانی»‌(محصول 1990)، «همسر قصاب» (1991)، «میانبرها» (1993)، «ترس اولیه» (1996)، «دوستانی با پول» (2006) و «سرزمین موعود» (2012) را بیاوریم و همین طور «فریب میلر» (1990) و «شهری در کنار دریا» (2002)
حضورهای  کلاسیک تئاتری
بیان توانایی‌های مک  دورمند در زمینه فرو رفتن در قالب‌های عمیق دراماتیک و اجتماعی بدون اشاره به نمایش‌های موفق تئاتری وی کوششی ناقص خواهد بود و اگر او در این مدیوم هم استاد نبود، به یک جایزه «تونی» (اسکار تئاتر) و ده‌ها جایزه دیگر نایل نمی‌شد. اولین حضور مک  دورمند در برادوی مرکز پر سروصدای تئاتر امریکا به سال 1984 و در نمایشی به‌نام «بیدار شو و آواز بخوان» شکل گرفت و چهار سال بعد از آن، چنان در اجرای مجدد و تازه‌ای از نمایش کلاسیک «اتوبوسی به‌نام هوس» و در قالب کاراکتر استلا کووالسکی موفق بود که برای اولین مرتبه نامزد جایزه تونی شد. مک  دورمند در سال 2008 در نمایش «دختر روستایی» هم خوش درخشید به‌گونه‌ای که کاندیدای جایزه معتبر موسوم به «دراما دسک آوارد» شد و سرانجام در سال 2011 به‌خاطر ایفای نقش یک مادر مستقل به دردسر افتاده در نمایش «مردمان خوب»، مجسمه پر خواستار تونی را تصاحب کرد. مک  دورمند عضو کمپانی تئاتری ووستر هم هست و به‌همین سبب در بعضی نمایش‌های تولید آنان شامل «Phedre» و «بردی» هم شرکت کرده و در این موارد هم نه پول بلکه رسیدن به یک کمال هنری قوه محرکه و دلیل اصلی رویکرد او به این آثار هنری بوده است.
بالانشینی غیر منصفانه
به اعتقاد اکثر قریب به اتفاق ناظران، عنوان بهترین بازیگر زن تاریخ سزاوار مریل استریپ امریکایی و 70 ساله است که با 21 بار کاندیدایی برای اسکار (و فتح 3 مورد آن) و 32 مرتبه نامزدی برای گلدن گلوب (و تصاحب 9 تای آنها) فاصله‌ای عظیم با دیگران دارد ولی از سه اسکار او یکی که مربوط به فیلم «کریمر علیه کریمر» محصول 1980 می‌شود، به نقش دوم برمی‌گردد و از این بابت زیر دست مک  دورمندی می‌ایستد که هر سه اسکار بازیگری‌اش مانند دانی یل دی لوییس هنرپیشه مرد بریتانیایی به نقش اول مربوط می‌شود و اگر این عامل را هم از وجوه برتری  یک بازیگر بر سایرین برشماریم، مک  دورمند بر استریپ بزرگ هم سایه‌ای کوچک و البته صوری و غیر منصفانه می‌اندازد.